staende de kerckelicke swaerigheyt, ontstaen in t'stuck van de leere, ende eenige onbehoorlicke procedueren, daeraen cleevende, van den jaere 1600 tot 1619 incluys, te saemen gesteldt door onsen Broeder Willem Crijnsze, om ter syner tyt (volgende t'besluyt des Synodi Leydensis) D. Latio geexhibeert te worden etc. Ende is dit voorgemelde Schrift geoordeeldt wel ende behoorlick gesteldt te wesen ende in sich te vervatten de volle waerheyt van t'gene voornoemt".

Bij de mededeeling dezer verklaring heeft Willem Crijnsze achter de woorden: „mitsgaeders oock van sommige andere" gevoegd: "welcke heugenisse hadden van 't gepasseerde". Volgens eene aanteekening van den Schrijver werd de Notitie, oock gelesen in de Classe, gehouden in Dierixlandt op den 29en April 1620", en werd zij „van de Broeders voor goedt gekent". In de Acta der Classis is zulks niet genotuleerd.

Behalve de Notitie bestaat er nog een ander opstel van Willem Crijnsze in handschrift. Misschien deel ik dit later mede. Thans volgt alleen de Notitie met eenige aanteekeningen en bijlagen.

NOTITIE VAN DE KERCKELICKE SAECKEN, GEVALLEN IN DEN BRIEL ENDE LANDE VAN VOORN "TZEDERT DEN JARE 1600.

De kercke van den Briel (in welcke stadt de Reformatie aldereerst is geplant, deurdien deselve stadt wierd' overvallen van den Grave van der Marck op den eersten April 1572) is geweest een van de vreedsaemste Gereformeerde kercken in de Geunieerde Provintien, van den beghinne der reformatie totten jare 1612 toe, sijnde op dien tijdt in deselve kercke bedienaers des Goddelicken Woordts den eerwaerdigen ende welgeleerden D. Libertus Fraxinus, Theophilus Rijckewaert ende Willem Crijnsze. Ende heeft de on-eenicheyt in de voorgemelde kercke haer beghin genomen uyt dese volgende oorsaecke.

D. Fraxinus (beroepen sijnde uyt Sgravenhage totten kerckendienst in den Briel ao 1606) hadde hemselven niet vastelick willen verbinden aen de kercke voorsz., also hij een oudt man was ende niet en wiste of hij de lucht, die in den Briel wat hard is, soude connen verdragen: bedongh derhalven sijne vryicheyt te meugen houden, om uyt den voorsz. dienst te scheyden, alst hem soude geraden duncken; behoudelick dat hij sulcx niet en soude doen lichtvaerdelycken ende sonder de kercke tijdelicken te waerschouwen.

De voorgemelde Fraxinus, eenen geruymen tijdt den kerckendienst in den Briel met eeren ende goeden vrede bedient hebbende, heeft in den jare 1611 (nadat de Conferentie in den Hage gehouden was) eenigen van den kerckenraedt int bijsonder verscheyden malen verclaert van meeninge te sijn den kerckendienst te verlaten ende de kercke bij tijdts te waerschouwen, om na eenen anderen getrouwen dienaer des Goddel. Woordts uyt te sien, also hij, langs so meer sijne swackheyt

gevoelende, wel merckte, dat hij eerlange soude genoodtsaeckt sijn van den dienst afstandt te doen; maer alsoo de broederen sulcx sijne Waerde altijdts afrieden, omdat het met veele kercken in Hollandt seer qualicken stondt deur het incruypen van seeckere nieuwicheden in de leere, genaemt de Arminiaensche ofte Remonstrantsche factie, ende te beduchten was dat deur dit middel de kercke van den Briel mede in swaricheyt mocht geraecken, so heeft hij de saecke vertrocken tot'et volgende jaer 1612 in Januario, in welcken tijdt hij sijne voorseyde meeninge geopenbaert heeft aen den geheelen kerckenraedt, dewelcke evenwel de saecke heeft uytgestelt ende vertrocken.

Den 1en Junij daeraenvolgende heeft D. Fraxinus wederom den kerckenraedt voorgehouden sijne groote swackheyt ende wanhope van beteringe, met vermaninge dat den kerckenraedt soude uytsien na eenen kerckendienaer, die in sijne plaetse mochte comen tegens Baefmisse daeraenvolgende, dewijle hij genen moet en hadde om in den winter te treden ende sijnen dienst (te) continueren. Twelck den kerckenraedt verstaende ende hem niet connende bewegen tot continuatie, hoewel sij presenteerden sijnen dienst te verlichten, heeft (metten ouden kerckenraedt) besloten op den 5en Junij dese saecke de E. Magistraet bekent te maecken ende met eenen versoecken, dat hare E. neffens den kerkenraedt soude gelieven te arbeyden, dat D. Fraxinus bij de kercke mochte blijven.

De Magistraet, op dat mael ten grootsten deele niet seer religieus sijnde ende van overlange gehaeckt hebbende, om 't recht der kercken aen haer te trecken, heeft dese gelegenheyt wel weten waer te nemen, ende heeft wel de mine gemaeckt om deur eenige Gedeputeerde D. Fraxinum te disuaderen van sijn voornemen; maer, sijne redenen van 't verlaten des diensts verstaen hebbende, heeft geoordeelt deselve suffisant te wesen, ende D. Fraxinum terstont geaccordeert tegens Baefmisse te meugen rusten ende van den kerckendienst ontslagen te sijn, sonder dat hare E. 't selfde eenmael metten kerckenraedt in communicatie geleght hadde, maer heeft hare E. den kerckenraedt laten weten, wat sij in de saecke Fraxini hadde gedaen, henlieden oock met eenen een anderen kerckendien aer voorslaende, genaemt Cornelis Burchvliet, predicant tot Nieuwcoop, sijnde alumnus ende een burgers kindt van den Briel, doch seer gedebaucheert ende berucht met soodanige scandalen, die een gemeen christen onbetamelicken sijn ende voor de werelt eerloos maecken.

De kerckenraedt, dit verstaen hebbende, heeft de Magistraet eerbiedentlick vertoont, dat se sulcx aen haere E. niet en hadden versocht, noch oock niet van haer verwacht; maer simpelick dat men soude arbeyden om D. Fraxinum bij de kercke te houden: badt derhalve dat men daerop alsnoch soude aenhouden, als noodich sijnde voor den tegenwoordigen standt der kercken; doch en wilde de Magistraet daer niet na hooren, maer bleef bij hare resolutie, belastende den kerckenraedt beroupinge te doen op den voorsz. Burchvliet, of redenen in te brengen, waerom sij sijn persoon onwaerdich achteden totten kerckendienst.

De kerckenraedt, dit siende ende wel wetende dat de kercke met den voorsz. Burchvliet niet en soude wel gedient sijn, heeft met D. Fraxino soo verre gesproken, dat sijne W. beloefde tot Mey toecomende anno 1613 in den dienst te blijven, ofte (so de Heere hem eenige cloeckheyt verleende) soo lange totdat de kercke wel soude wesen voorsien.

Dit heeft de kerckenraedt de E. Magistraet aengedient, dewelcke daermede niet en heeft willen tevreden sijn, willende dat men met de beroupinge Burchvlietij soude voortvaren, ofte redenen van weygeringe inbrengen. Ende hoewel de kerckenraedt dese reden gaf, dat se geenen anderen predicant en behoefden, so en heeft de Magistraet die redene niet willen aennemen.

Desen twist heeft lange geduyert tusschen de Magistraet ende den Kerckenraedt, ende is soo verre gecomen (deur 't beleijdt van Ottho van Sevender, bailliu van Voorne 1), dat oock de Ed. Mog. Heeren Gecommitteerde Raden der Staten van Hollandt ende Westvrieslandt (dewelcke geabuseert worden van den advocaet Barneveldt) hun daermede hebben gemoeyt in faveur van de Magistraet, so deur missiven, deur besendinge van Commissarissen, als deur ontbieden van den Kerckenraedt voor haere Ed. Mog. Vergaderinge: waerdeur soo veel is te wege gebracht, dat veele van den Kerckenraedt sijn gekeert aen de zijde van de Magistraet, dat eenige van dien sijn flauw ende wanckelmoedich geworden, ende dat die, welcke stantvastich bleven, eenen grooten haet op haer geladen hebben.

Daer sijn wel veele getuygenissen ingebracht aengaende 't

1) Van Sevender bekleedde die betrekking van 28 April 1606 tot 13 Dec. 1619.

quade comportement van Cornelis Burchvliet, om hem uyt den kerckendienst van den Briel te weeren; maer ten mochte al niet helpen, dewijle doch de Magistraet gantsch geresolveert was de kercke te vermeesteren ende sulcke predicanten te stellen alst hun beliefde.

Ende opdat immers de beroupinge soude voortgaen, heeft de Magistraet selve die gedaen, sonder de bijgevoechde beroupinge van den kerckenraedt: heeft oock de Magistraet deur haren Secretarium de proclamatien gedaen in de kercke uyt der Heeren banck ofte sitplaetse, tegen alle ordre. Ende niettegenstaende dese proclamatien wierden beclaecht, om deselve te stueyten, hebben sij niettemin haren voortgang gehadt, doch en hebben hare E. geenigen predicant connen bewilligen, noch binnen noch buyten de stadt, om den onwettigen beroepenen ende geproclameerden Burchvliet te bevestigen.

Heeft oock de Magistraet in April 1613 D. Fraxinum laten weten, dat hij hem niet en soude verstouten na Meydach eerstcomende op den predickstoel te treden, of sij souden met authoriteyt daerin voorsien.

Somma alle debvoir ende naersticheyt, die gedaen is, so bij den kerckenraedt als bij de Classe, bestaende in menichvuldige remonstrantien, supplication ende vermaningen, en heeft niet connen tewege brengen, om de Magistraet int minste te bewegen tot afstant van haer voornemen: seggende eenige van henlieden wel rondelicken, dat Burchvliet soude predicant van den Briel wesen, al soude het onder van de stadt boven keeren.

Burchvliet is oock tegens Meye 1613 in de stadt comen wonen, ende hebben de Magistraten hem terstont laten genieten de vrijheyt, die een stadtspredicant aldaer heeft, te weten vrij te sijn van des stadts accijnsen, den accijnsenaers belastende, dat se van nu voorts D. Fraxinum het accijnsgelt souden afvorderen.

De Kerckenraedt, siende de ernstige procedure der Magistraten, ende vreesende dat alles soude in bordell loopen, hebben eyndelick deur haere Gedeputeerde mette Magistraet verdragen op dese wijse: dat Burchvliet soude schultbekentenisse doen van alle sijne voorighe mishandelingen, ende soude alsoo stille sitten sonder kerckendienst totten eersten Septembris toe; ende ingevalle hij tot dien tijdt toe stichtelick bevonden worde, so soude men hem in den kerckendienst bevestigen. Dit accord is geagreëert bij de H.H. Gecommitteerde Raden in de maent van