praestantissimum fore. Attamen labor hic finem propositum non attigit. Tres nonnisi tomi typis expressi sunt, qui licet non absoluti, semper tamen erunt luculentum illius saeculi monumentum, exoptatissimusque thesaurus historiae conscribendae accommodatus: quamquam non immerito auctori hujus operis objici potest, quod in recensendis documentis non, ut par erat, arte critica usus sit, neque in iis legendis praecipuam curam et assiduitatem adhibuerit; denique quod nonnisi colligendis diplomatibus ad statum publicum spectantibus, operam dederit.

Post Dogielum, totum paene saeculum elapsum est, quo temporis spatio nil praestiterunt viri docti, nisi quod frusta vires suas tentaverunt. Primus Edwardus Comes Raczyński curam operamque posuit in colligendis atque edendis diplomatibus tangentibus statum et conditionem unius provinciae antiquae Poloniae. Codex diplomaticus Majoris Poloniae ab eo editus, etiamsi pluribus locis corrigendus, atque neutiquam perfectus, non parvi tamen est momenti. Post mortem Comitis Raczyńscii, Codex diplomaticus Lithuaniae, cura ejus collectus, typis expressus est. Pluribus hujus generis operibus gloriari non possumus. Plurima, quae possidemus, corpora legum et statutorum a diversis Regibus in diversis Comitiis latorum, sunt quidem praecipui historiae fontes, attamen Codicibus diplomaticis adnumerari non possunt. Opus igitur, quod universum apparatum diplomaticum penitus exhauriat, adhuc apud nos desideratur: at contra, nullum fere est opus historicum, anterioribus temporibus in Polonia editum, in quo non invenias plurima diplomata, probantia rem atque temporis momenta in opere tractata. Sunt illa quidem dispersa et passim permixta, attamen exhibent copiosissimum historiae apparatum. Innumera haec diplomata in variis operibus typis expressis occurrentia, parum conducunt ad studia litteraria augenda, idque praesertim hanc ob rem, quod libri rarissimi, quibus illa continentur, non cuique ad manum esse possunt, quodque ipsa diplomata ibidem confusa et dissipata inveniuntur. Atqui eadem illa innumera diplomata multum officiunt edendo codici diplomatico, quum opus ejusmodi doctis viris nonnisi ignotos fontes offere, non autem jam typis expressos, aut aliquo modo vulgatos repetere debeat. Doctissimus Lisch in praefatione operis sui Meklenburgische Urkunden, recte affirmavit:,,priusquam Codex diplomaticus typis vulgaretur, adnitendum esse, ut plenissimus index omnium diplomatum ubicumque typis expressorum colligeretur; quod si ejusmodi indices negligerentur, omnem operam ulteriorem minus utilem fore: quum deficientibus historicis fontibus, codici diplomatico ignota solum instrumenta inserenda essent." Persuasum nobis est de utilitate ejusmodi indicis, qui magno nobis adjumento esset in edendo codice, quem hodie in lucem tradimus: itaque alacriter suscepimus hunc laborem qui mox jam finem attinget. Ex quinquaginta nobis notis operibus polonicis, historicis et juridicis, brevissimos excerpsimus indices diplomatum ibidem allatorum. Evolven do opera historica ab exteris populis, Germanis, Gallis, Anglis, Suecis, Italis vulgata, deprehendimus septuaginta ferme, quibus continentur diplomata historiam Polonam

b

spoczywa, bośmy się wzięli do pracy pilniejszéj i bardziej pożądanej. Wydanie więc tych Regestrów na później odkładamy: uzupełnią się jeszcze i staną ważném dopełnieniem Kodexu, który dziś wydajemy, chociaż może wyprzedzić go były powinny.

W początkach naszego przedsięwzięcia natrafiliśmy na wielką trudność: jednoczesne bowiem zbieranie materyałów i wydawanie onychże jest prawie niepodobném. To było powiększej części przyczyną opóźnienia od lat kilku zamierzonego dzieła. Trudność ta przezwyciężoną została tak własném naszém usiłowaniem, jako i łaskawą pomocą osób do tego uproszonych, które wyższe nad zbyt powszechnie jeszcze wkorzenione u nas przesądy, łaskawie pozwolić nam raczyły przystępu do własnych swych archiwów. Dziś mamy już przysposobione materyały do dwóch lub trzech tomów następnych, i spodziewamy się, że wydanie piérwszego, nowe nam jeszcze zródła otworzy. Mając zamiar jak najwięcej wydać materyałów, nie możemy oznaczyć zakresu dzieła: a tak ilość tomów zależeć będzie od ilości przybywających materyałów. Rękopismu więc naszego nie mogliśmy tak wygotować, ażeby w nim nieprzerwanym ciągiem szedł porządek chronologiczny; nie byłoby bowiem miejsca dla nowo przybywających źródeł, o które się wciąż staramy. A z resztą, zdaniem naszém, podobne dzieło nie może być zupełne, skoro będzie ograniczone.

Dla podzielenia pracy, obraliśmy jednę tylko epokę dziejów naszych, to jest okres idący od najdawniejszych czasów, aż wyłącznie do panowania króla Zygmunta I. obranego na tron Polski 1506 roku, nie wyłączając jednak tych przywilejów, które on nadał będąc jeszcze Wielkim Księciem Litewskim. Wyczerpnienie téj epoki, pięć wieków w sobie obejmującej, jest właśnie naszém zadaniem.

Co do praktycznego obrobienia jéj, następujące przyjęliśmy zasady: 1. Tom każdy zawierać ma w sobie ciąg chronologiczny dyplomatów od najdawniejszych czasów do r. 1506 idących, i tym sposobem stanowić całość niezależną od tomów następnych, z właściwémi sobie indexami. Co rok ma wyjść tom jeden składający się przynajmniej z 200 dyplomatów, i tęż samą obejmujący epokę.

2. Te tylko mają być umieszczane dyplomata, które się z oryginałów przepiszą, bądź wyjęte będą ze źródeł, których autentyczność żadnej nie podpada wątpliwości. Za ogólne przyjęliśmy prawidło nie powtarzać tych, które gdzie indziej już były drukowane; odstąpimy jednak od tego w tym przypadku, gdy mając pod ręką oryginał drukowanego już dyplomatu przekonamy się, że albo błędnie był

concernentia. Collectio haec copiosissima, adhuc in adversariis asservatur, etenim opus magis necessarium plusque desideratum, suscipiendum nobis esse duximus: illos itaque indices, sive regesta, posteriori tempore edenda reponimus. Omnem curam adhibebimus, ut illa absolvantur et plenissima reddantur, sicque fiant complementum Codicis, quem hodie publicamus, quamvis eum fortasse praecedere debuissent.

Aggredientibus nobis incoeptum opus magnum obstabat impedimentum: namque colligendis diplomatibus occupati, haud quaquam illa eodem tempore typis vulgare poteramus. Eaque res ipsa plurimum morae attulit edendo operi, quod jam aliquot ante annis publicandum constitueramus. Illud impedimentum superatum est cum nostro ipsorum studio, tum etiam officioso virorum auxilio, qui evellentes animo nimis adhuc alte insitas popularium nostrorum opiniones, lubentissime nobis aditum suorum tabulariorum privatorum dederunt. Hodie sunt nobis jam collecta munimenta, quae duobus vel tribus voluminibus contexendis facile sufficere possunt; minimeque dubitamus, quin primum hocce volumen in lucem editum, novos adhuc nobis fontes derivaturum sit. Quum nobis in animo sit, quam plurima ignota munimenta edere, ideo non possumus designare finem suscepti a nobis laboris: numerus voluminum hujus operis pendebit ex apparatu munimentorum, quae suppeditabuntur. Eandem ob causam opus hocce non ita institui potuit, ut diplomata continuo ordine chronologico disponerentur: deesset enim locus, quo recenter detecti fontes, qui a nobis cupidissime conquiruntur, referrentur. Ceterum nostrum opus, ut nostra fert opinio, minime perfectum dici potest, quum certis sit terminis limitatum.

Ut laborem nostrum divideremus, nonnisi unam periodum historiae nostrae elegimus, scilicet spatium temporis inde ab antiquissimis temporibus, usque ad Regem Sigismundum I., qui anno 1506 regnare coepit. Privilegia imperante eo Rege collata, nostro operi non inserentur, nisi quae ab illo Principe, uti Magno Duce Lithuaniae, concessa sunt. Fontes itaque diplomaticos illius periodi complectentis quinque saecula, exhauriendos nobis suscepimus.

In exsequendo labore nostro, sequentia observanda nobis proposuimus:

1. Unumquodque volumen continebit diplomata ordine chronologico inde ab antiquissimis temporibus usque ad. a. 1506 disposita. Sic, quodlibet volumen exhibebit apparatum absolutum, minime diplomatibus reliquorum voluminum interruptum. Unicuique volumini adnectentur regesta necessaria. Quolibet anno vulgabitur unum volumen, continens minimum 200 diplomata ejusdem periodi.

2. Ea solum inserentur munimenta, quae ex archetypis describentur, vel quae derivabuntur ex fontibus, de quorum fide authentica minime ambigetur. Hanc nobis praecipuam posuimus legem, ne qua repetantur munimenta, quae jam ubicumque typis descripta sunt: tunc tamen eam legem neglecturi, quum typis jam vulgati diplomatis archetypon nacti, animadvertemus illud vel perperam re

b*

VII

wyczytany, albo z błędnej wydany kopii: wtedy zamieścimy go w naszym zbiorze, jako na większą zasługujący wiarę.

3. Na czele każdego dyplomatu ma być wypisana jego treść, zamiana daty na dzisiejszą, opisanie zkąd pochodzi, i jakie są przy nim pieczęcie, waryanty (jeżeliby były dublety), nareszcie objaśnienia które się koniecznemi być okażą. Chociaż przeciwko zbyt rozwlekłym uwagom powstano w nowszych czasach; sprostowania jednak imion, miejsc i osób, często w texcie zupełnie przekształconych, ważną jest bardzo przysługą dla osób zajmujących się pisaniem dziejów krajowych. Zresztą, chociażby tam i błędy jakie się wkradły, dyplomatyczne uwagi nigdy bez wartości i korzyści nie pozostaną. Co się dotyczy zamiany dat zwykle w dyplomatach używanych, niewypowiedzianą wdzięczność winniśmy P. Hieronimowi Duchnowskiemu, który przez wydanie swéj: Tablicy z nomenklaturą Świętych i Świąt tak ruchomych jako i stałych, pod tytułem: Calendarium Catholicum w Warszawie 1844 r., umyślnie na ten cel sporządzonej, i ułożonej podług dzieł najstaranniéj o tém traktujących, nadzwyczaj nam tę pracę ułatwił.

4. W wyborze dyplomatów będzie się zważać tylko na ich autentyczność: królewskie czy książęce, osób świeckich czy duchownych: słowem wszelkie publi czne i prywatne znajdą miejsce w naszym zbiorze; gdyż równie są ważne i zajmujące, skoro wyświecają przeszłość narodu i nieznane odkrywają wypadki.

5. W Indexach téj nadewszystko postanowiliśmy trzymać się zasady, aby jak najbardziej przyjść w pomoc wszelkim poszukiwaniom; zbyt obszerne i rozwlekłe odstręczają, zbyt krótkie nie są dostateczne. Ułożyliśmy zatem jeden Index szczególny imion własnych familij, herbów i t. d.; drugi miast, wsi, rzek, jezior i t. d.; trzeci nakoniec będzie zbiorem wyrazów średniowiecznych, polskich, lub jeżeli się jakie znajdą słowiańskich, tudzież wszelkich innych które miejsca znaleźć nie mogą pod dwoma pierwszemi: wszystkie zaś mają być porządkiem alfabetycznym ułożone. Oprócz tego znajduje się na początku summaryusz wszystkich dyplomatów jak po sobie następują.

O dokładność w wyczytaniu dyplomatów nie szczędziliśmy starań. Każdy dyplomat po przepisaniu go, porównywał się z oryginałem, a w miejscach wątpliwych po raz trzeci sprawdzał się przy korrekcie z autentykiem. Dla dokładności zachowaliśmy ortografią jaka się w oryginałach znajduje, a dla ułatwienia czytającym wprowadziliśmy interpunkcyą, jaka się nam stosowną być zdała.

Niech nam wolno będzie dodać jeszcze słów kilka o wątku z którego to dzieło powstało.

Zródła z których czerpaliśmy, są wszystkie wskazane i opisane przy samychże dyplomatach. Archiwum Główne Królestwa Polskiego, znane pod imieniem Metryk

cognitum, vel saltem ex minus recta, quam dicunt, copia vulgatum esse; tunc demum eidem, uti cui major fides habenda est, locum in nostro corpore assignabimus.

3. Cuique munimento praemittentur: summarium ejusdem, dies qua idem promulgatum, et quidem secundum nostram computandi rationem; locus ubi hocce munimentum asservetur, quibus sigillis munitum sit, variae lectiones (si plura nobis erunt exemplaria); denique subjicientur notae, quae maxime necessariae videbuntur. Licet recentioribus temporibus multum sit disputatum contra justo prolixiores notas, magno tamen levantur labore historici auctores, si, quae saepenumero in documentorum contextu perperam allata occurrunt personarum et locorum nomina, notis illustrata exhibentur. Ceterum quamvis in notis adjectis aliquid peccatum esset, observationes diplomaticae non parum afferent commodi et utilitatis. Quod attinet modum reducendorum ad nostram computandi rationem dierum, qui in diplomatibus promulgandis in usu erant, vix dici potest, quantum debeamus Viro doctissimo Hieronimo Duchnowski, qui edita a se: Nomenclatura principalium Sanctorum et dierum festorum mobilium immobiliumque, tum Calendario Catholico Varsaviae 1844, leviorem nobis hunc laborem fecit. Vir hic humanissimus suum studium in eo posuit, ut id ipsum praestaret, secutus optima opera hanc rem tractantia.

4. In eligendis diplomatibus spectabitur tantum eorum fides authentica. Sive illa proficiscentur a regibus, sive a ducibus, sive a privatis viris, sive ab ecclesiasticis: ne multa, omnia publica et privata nostro corpori inserentur, nam aeque sunt magni momenti et pariter observanda, quippe quae res praeteritas lucidas reddant, ignotasque detegant.

5. In conficiendis indicibus id nobis summopere propositum erat, ut cuique rei conquirendae maxime essent accommodati: nimis effusi et dilatati nauseam movent: nimis densi et arti non sufficiunt. Concinnavimus itaque primum indicem singularem, nomina personarum, gentium sive familiarum, insigniumque continentem; alterum nomina urbium, villarum, fluviorum, lacuum etc. exhibentem: tertius denique complectitur omnes voces medii aevi, polonicas, vel si quae forte invenientur slavicas, nec non quae primo et secundo indici apte inseri non poterant: omnes autem ordine, quem dicunt alphabeticum, sunt redacti. Praeterea in fronte operis apposita est series omnium diplomatum, conscripta eo ordine, quo se excipiunt.

Maximum adhibuimus studium ad recognoscenda diplomata: unumquodque diploma descriptum contulimus cum suo archetypo, in locis autem ambiguis tertium comparabatur cum sua tabula authentica, quum jam typis expressum, recognoscebatur. In describendis diplomatibus observavimus orthographiam, quam in iis deprehendimus: ut autem legentes verborum contextum facilius capere possent, interpungendi signa, quae aptissima videbantur, apposuimus.

Liceat nobis adhuc pauca adjicere de apparatu, qui operi nostro originem dedit. Fontes, ex quibus hausimus, indicati et descripti sunt in notis unicuique diplomati adjunctis. Tabularium Publicum Regni Poloniae, vulgo Metrica Regni