Salvatoris cum sua decania quæ nuncupatur Lizurrieta, qui habet proprium montem, terras et una vinea, et cum sua villa quæ vocatur Aizpe et Ulzurrum cum omnibus, quæ illi pertinent, et cum alia ecclesia, quæ dicitur sancta Cæcilia cum omnibus suis terminis. Villa quæ dicitur Agara, quæ est juxta pe le montis de Iga integram cum suis pertinentiis. In suburbio de Munarrizqueta ecclesiam sancti Romani cum omnibus quæ pertinent ad eum. In Urbiaiz in

que dicitur Lizarreta unum palatium cum terris, vineis, et orto juxta villam quæ dicitur Artazcoz et in fluvium Arga monasterium quod dicitur Arzabalceta cum sua hæreditate quam habet et deinceps habuerit, et cum ecclesiis de Orindain et de Artazu. In Alfoz de Igauri in villa quæ dicitur Erizi vinex In Aezcoien villa quæ dicitur Abarzuza, integra cum ecclesia sua, et suo monasterio quod dicitur Iranzo cum suis decimis in Urranzi, et in Legarda, vel omnibus quæ pertinent ad eum. Monasterium sancta Gemma similiter cum omnibus suis pertinentiis. Monasterium sancti Chrystophori juxta villam quæ dicitur Ancin' et juxta rivum de Ega cum omni sua pertinentia; atque monasterium quod dicitur Perezuelas cum ecclesiis de Priepo et Vidone et de Oyone cum omnibus tertiis ecclesiarum de Berroza quæ dicitur Gozpena. In Cárcaras ecclesiam sanctæ Mariæ cum sua pertinentia et sua hæreditate. Termini denique hujus episcopatus sunt sine ulla dubitatione (sicut ego ab antiquis, et sapientibus viris in veritate probavi, et nunc tenet domnus Sancius prædictus episcopus, ejusque antecessores tenuerunt) de occidentis parte sicuti ipsa penna Punicastri et penna de Maranione dividuntur usque ad Iberum flumen, et quem. admodum ipse Iberus dividit usque ad flumen quod dicitur Gallicum, et à Gallico flumine usque ad villam quæ dicitur Calcones intus stantibus villis, videlicet Murello et Augurio, Castelmanco, Elisso, Carracastello, Tolosana, et valle de Osella cum tota Extremadura. Et ex alia parte, sicut dividit vallis de Aragone usque Copello; ipsa valle infra terminum hujus episcopatus stante cum valle de Pintano et villa quæ dicitur Asso, et Lorbes, atque monasterium sancti Salvatoris de Leire quæ manet in dioecesi hujus sedis. Ex alia vero parte tota vallis de Roncal et Sarazario atque Aezcoa, et vallis de Erro usque ad capellam sancti Salvatoris, quæ dicitur Caroli Magni; et à capella Caroli usque ad portum de Velate, et ad sanctum Sebastianum, quæ est situm super ripam maris oceani cum vallibus subscriptis, scilicet Lerin, Oiarzum, Lavaien, Verastegui, Araiz, Lavaun, Araria, Ozcue, Ernani, Seyar, Ticiar, Iraurgui, Goyaz, Erretzil, Leitza, Aresso,, Egozqu.ta, Ezcurra, Olarumbe, Imaoz, Aulia, Yaunsaras cum omnibus supradictis vallibus, et tota Ipuzcoa. Ex alia igitur parte tota vallis de Araquil, quod dicitur sanctæ Mariæ Zamarces, et cum sua ecclesia sancti Michaelis de Excelsis cum eorum pertinentiis;

དྷ

4

atque Burunda usque ad Eznate, et usque ad sanctum Adrianum, et à sancto Adriano usque ad flumen quod dicitur Vidaso, et aliud flumen quod dicitur Deva, et de Deva usque Goreiza. Ex alia adhuc occidentis parte, sicuti dividit vallis de Olvione. Similiter tota vallis, quæ Amescoa vocatur. Verum, ut non alius, scilicet nisi episcopus Pampilonensis habeat licentiam et potestatem consecrandi ejusdem episcopatus ecclesias, et presbyteros et omne episcopale implere officium. Idem verò episcopus Pampilonensis pomat suos clericos per omnes ecclesias cum consilio archipresbyteri suî, quos meliores habere potuerite et nullus clericus teneat ecclesiam in toto episcopatu nisi per manum episcopi, et clerici donent de omnibus decimis, quas acceperint à parochianis suis,, tertias sine fraude episcopo absque ulla contradictione hominum. Hæc omnia que supradicta scripta sunt ad prædicti loci servitium, et honorem pertinent, et quia, præcedentes nostri reges, vel alii, alia episcopis per se dederunt, alia restituerunt cum omnibus terris, vineis, moJendinis, ortis, pomiferis, pratis, paludibus, montibus, fontibus, pascuis, exitis, et introitis confirmaverunt, ingenue et libere, absullius secularis hominis imperio, in prædicta ecclesia potestate, vel suorum ibidem Deo servientium, mansura in perpetuum decre verunt, laudo et confirmo. Si quis tamen præsentium, vel futurorum hoc in aliquo violare, et confringere testamentum temptaverit, aut injuriam fecerit, anathematizatus et excommunicatus permaneat, et binis à fronte lucernis careat, et baratri habitationem cum Juda traditore, et Datan, et Abiron perpetuam possideat. Amen. In super huic ecclesia decem persolvat libras auri ut hoc testamentum inviolatum, atque indiscussum valeat permanere. Facta carta era millesima sexagesimaquinta. Regnante rege Sanctio in Pampilona, et in Aragone, et in tota Castella. Teste senior Acenar Auriolez, dominus de Val de Araquil; senior Fortunio Ossoiz, dominus Cantabria; senior Fortun Sanz, dominus Caparros; senior Acenar Fortuniones de Uhart; senior Ximenus Garceiz, dominus de Sos; senior Sanctio Fortuniones, dominus de Erro; senior Fortum Blascoiz de Funes; senior Fortun Sanz de Petralta; senior Lope Aznariz de Ussum.

NOT A.

"

No solo demarca el rey la diócesis de Pamplona, sino que 'dice que para que otro obispo no pueda ejercer en ella su potestad episcopal, cuide de poner clérigos en todas las iglesias ; lo cual indica que segun la opinion del rey podria entrar á suplir su falta otro obispo en caso contrario.

-Restauracion y demarcacion del obispado de Palencia por el rey Sancho cuarto de Navarra, y primero de Castilla, en 21 de enero de 1035.

· Archivo de Palencia, y Fernandez Pulgar en la Historia de Palencia, tom. II, lib.II Jocap. Vuon sold

1

In nomine sanctat et individus Trinitatis, anno incarnationis Domini millesimo trigesimoquinto indictione tertia. Ego: Sanctius rex, divina ordinante clementia, et uxor mea regina domna Major, Christi ancilla, inclinati occiduo Hesperia, ecclesia Romana prasidente papa Benedicto, ecclesins in regno riostro constitutis, prasidentibus episcopis, viris per omnia apostolicis, Pontio, in ecclesiastica doctrina, et vita contemplativa doctore perfectissimo, vita et moribus probatissimo, et aliis non necessario adscribendis, statuo sedes pontificales plurimarum ecclesiarum, capitaliter gentibus Incursibus dirutarum

restaurare.

Dum igitur ego præsignatus princeps, christianæ religionis effector devotissimus, patrix gubernacula de more disponere, et singulis fieri percipere sua debeamus, animo nostro inter alia incidit divinitus, antiquarum desolatio ecclesiarum. Dum itaque templa divina cano【nice instituta, peccatis populi, et predessorum nostrorum, barbaris supervenientibus, usquequaque diruta cerneremus; cumque de priscis patribus statuta metropolis Toletum in manus barbaras devenisset, nec usquam in regno nostro, ubi alia fuisset metropolis reperire possem, tandem in canonicis literis reperi, Palentiam (que à Toletana ecclesia sedes pontificalis fuerit secunda) quam pagana invasione funditus demolitam, in honorem Dei Patris, et Filii et Spiritus Sancti, ejusque genitricis in tempore Mariæ, consilio interveniente sedis apostolica, et domini Pontii episcopi intercurrente suggestione, restaurandam volui.

Erat quidem illius dioecesos prædictus venerabilis Pontius episcopus. Et illius prudentissima solertia amplissima largitione, ego prænotatus piissimus rex Sanctius tradidi recuperandam, et antiqua specie redintegrandam, cuius scientia non solum, antiquitus eversa revelaret dogmata, sed multis argumentis hominum dogmatizaret efferata, et quasi silvestria corda: incursio enim illa barbarica non magis nocuit in eversis manibus, quam virtutibus omnimodè propulsis moribus. Nec amplius cremavit terras possessionibus, quam relictorum hominum mentes virtutibus, aut potius suis conglutina vit voluptatibus.

A

Inter hæc præsentibus primis omnibus, qui ad illum præsulatum canonica censura recurrere debent, comitibus, comitum vicariis, et cujusvis conditionis militibus, cunctoque etiam clero, abbatibus, monachis, capellanis, diaconibus, subdiaconibus, religiosis episcopis ita contionatus, ego rex Sanctius, cum uxore mea regina domna Majore, hoc piissimum statutum, et donativum fecimus.

Noverit universus nostrorum conventus, fidelium, tam futurorum, quam præsentium, quod præcipimus, et integerrima voluntate stabilimus, et damus domino Pontio præsuli atque Bernardo primo pontifici, et omnibus clericis presbyteris, diaconibus, subdiaconibus, vel cujuscumque ordinis clericis, in prænominata sede Palentina Deo servientibus, liberè et absolutè, sine aliquo socio, participe, divisario, nullo jure nobis reservato, jura et honores, episcopatus Palentia, inviolabiliter permansura, cum omni integritate sua; scilicet Castella, villas, abbatias, aliasque possessiones, qui sunt prænominatas. Palentia cum suis terminis antiquis, scilicet, cum pascuis, et pratis,, et silvis, et montibus circumstantibus, et vallibus, et collibus, et promontoriis, et fontibus, et ribis, et Aluminibus, cum ripis eorum, et insulis, et glaceis factis, et faciendis, cum pelagis, et vadis, piscariis factis, et faciendis, et cum locis aptis, vel quæ postea ribis se demutando apta fecerit, ad faciendas piscarias, vel mutandas, necnon cum costis, et planis, et olgis, et viis, et carreriis, semitis, et calibus, et solaribus recenter populatis, vel desertis, in posterum populandis, cum hortis factis, et faciendis, cum furnis mercatibus, et macellis, et portaticis, et omnibus aliis usaticis, et foris, et cum omni potestate, quam dominus habet, vel habere potest, secundum suam voluntatem in sua hæreditate.

"

.

Similiter, et tali modo damus prædicta sedi de Palentia, et. omnibus episcopis, et canonicis, qui ibi sunt, et in posterum fuerint, sanctam Mariam de Fusellis , cum suis villis et suis, decaneis, vel suis terminis antiquis: sanctam Crucem; sanctam Mariam de villa Abarca; villam Loacnales; Patellam, Pozos, Villam-Godel; villam Mominam, cum illarum terminis antiquis; Villam-Letificus; Buardo, Campum Rotundum; Albam, cum illorum, et illarum terminis suis. Insuper donamus ibi (sicut decet sedem episcopalem) quod omnes qui infra istos terminos habitant, tam clerici, sive laici, pro quacumque actione habeant inter se, discurrant hunc locum, et illic episcopale debitum persolvant.

Hoc est terminum Palentina sedis; sicut discurrit alveum Ceix, usque diffundit in flumine Durio; et de alia parte, ubi gignit amne Pisorica, et vadit, usque ad castrum Pennafidelis; et ipsum castrum cum terminis suis antiquis; et Portellum cum terminis suis; et septem ecclesias, cum terminis suis antiquis, usque ad flumen Durii.

- Nos verò præfati, in quantum istos terminos concludunt, concedimus excusatos, sive decimos, in villas, quæ pertinent ad regem, quæ ibi deserviunt, pró animæ nostra remedio, non pro alio temporali servitio, vel remuneratione quam inde habere, vel petere debeamus nos, vel posteritas nostra in perpetuum, et hoc ab ullo inquietari, prædari, invadi firmiter vetamus.t

Damus etiam ei, et roboramus cum assensu omnium jura dictorum districtionis, quæ in sua diœcesi sunt, abbatum omnium, qui in episcopatus Palentia parochia sunt, censuras, et emendationes; et pro futuri regni retributione condonamus, ut quisquis militat militiæ spirituali, abbas, presbyter, nulli alii distringatur respondere, nisi qui episcopus constiterit esse, et quem de peccatis judicem christianus omnis debet habere. Hoc enim Christi præceptum est: Reddite que sunt Cæsaris Casari, et quæ sunt Det Deo et apostolus: nemo militans Deo involvat se negotiis sæcularibus.

Addimus præterea privilegii firmissima jura; ne aliquis unquam audeat invadere, irrumpere, aut pignorare, villam Palentinam, ub ipsa sedes restaurata est aut ullum de hominibus, quos ei infra omnes terminos suos concessimus;>

Insuper autem statuimus illi, et concedimus proprium donum, ut omnes episcopi prænominata sedis habeant in perpetuum decimam partem panis, et vini, portaticorum, calumniarum, pectarum, monetarum, tendarum, molinorum, piscationum, et omnis ganadi, et aliarum rerum, quæ regii juris in eadem dioecesi cognoscuntur esse, quæcumque, et quocumque loco sint, vel fue rint. !

et

Ad hoc donum, etiam aliud donum addo, ut sit licitum omnibus episcopis illius sedis, ubicumque nos montes habeamus silvas, ligna facere, structuras domorum omnimodas, calcem, bigas, traves, culmina, et quidquid ad usum aliquod de silvis, aut de silvestribus locis opus est facere. Homicidium autem, si pro peccatis de hominibus illius contigerit, illi episcopo totum pectum persolvi præcipimus, statuimus et firmamus. Si autem aliquis monachus occissus est aut mactatus in tota terra, qui suus ex toto non fuerit, medietas illius pecti episcopo, et altera medietas solvatur principi terræ, propter sacrilegium.

Si

autis autem de præscriptis hic violarit, scilicet de pignoribus,

aut casarum irruptionibus, aut de alio quovis, tercentos solidos pectet episcopo, et pignora dupla restituat.

Præterea istis hominibus prædictæ sanctæ ecclesiæ Palentine jus proprium, et donum concedimus ut nullam pectum, seu portaticum, in aliquo mercato persolvant, de aliqua re, aut quacumque tributali causa', pro animæ meæ remedio, et vitæ æternæ præmio. Quicumque autem contra hoc nostra clementiæ statutum ali