B. Die Handfeste der Stadt Bern.

(15. April 1218.)

Exordium. Fridericus Dei gratia Romanorum Rex et semper Augustus et Rex Sicilie, dilectis devotis sculteto consulibus et universis burgensibus de Berno in Burgundia gratiam suam et omne bonum.

1. De libertate burgensium. Quum Berchtoldus dux Zeringie burgum de Berno construxit cum omni libertate, qua Conradus Friburcum in Brisgaw construxit, ac libertate donavit secundum jus Coloniensis civitatis, Henrico imperatore confirmante, et cunctis principibus corone romani imperii, qui aderant, consentientibus, notum fieri volumus vobis et universis presentem paginam inspecturis, quod nos auctoritate regie celsitudinis ipsum burgum de Berno et universos burgenses, ibidem nunc commorantes et postmodum illuc transmeantes, in nostrum et imperii romani dominium recepimus et defensionem, in perpetuum vos liberos facientes et posteros vestros, et absolventes ab omni servitii exactione, qua oppressi fuistis, nisi tamen a censu domorum et arearum vestrarum, videlicet de qualibet area, centum pedes in longitudine et sexaginta in latitudine habente, XII. denarios usualis monete singulis annis de fundo imperii persolvendos, per cujus census solutionem vos et posteros vestros liberos esse volumus ab omni alia servitii exactione a nobis et a cunctis successoribus nostris vel nostris vicariis, et hanc libertatem et immunitatem vobis et posteris vestris potestate regia confirmamus.

2. De immedietate burgensium. Promittimus etiam vobis et posteris vestris firmiter, quod ipsum burgum de Berno cum omni honore et jure ad ipsum pertinente in nostro et imperii tenebimus dominio, et eum nunquam, nec vos feodaliter, venditione, permutatione, vel alio modo

alienabimus, nec subtrahemus a nostra vel imperii romani potestate.

3. De jure feodali, moneta, fori, nundinarum. Sed in fundo et allodio imperii volumus vos libere et sine exactione residere, et etiam jure feodali, tanquam alios fideles et ministeriales imperii gaudere, et monetam libere habere, et nundinas XV. dierum, videlicet in festo sancti Georgii, et post VIII. diebus, et in festo Michaelis, et post VIII. diebus.

4. De conductu, Omnibus advenientibus tempore publici fori theloneum condono, et pacem et securitatem rebus et corporibus ipsorum, tam veniendo, quam recedendo, regia libertate promitto, preter eum, qui in burgenses miserit manus violentas. Et si aliquis mercatorum fuerit tempore fori spoliatus, si predatorem nominaverit, aut reddi faciam aut persolvam.

5. De privilegiis mercatorum. Volumus etiam, ut omnes mercatores tempore fori publici in plateis vel allodio imperii, ubicunque voluerint, preter allodia civium, sibi areas et tentoria preparent, sine pretio et contradictione. Et si aliqua disceptatio tempore fori inter burgenses et mercatores orta fuerit, non stabit' in nostro vel rectoris nostri judicio, sed pro consuetudinario jure mercatorum, et maxime Coloniensium, a civibus dijudicetur.

6. De rebus universitatis breme garto et foresto. Concedimus etiam vobis regia libertate silvam, que dicitur Bremegarto, et quicquid muris ville circumquaque adjacet et accolinatur 1), pro usuagio, quod vulgariter dicitur Almenta, et insuper damus vobis communitatem et usumfructum, quod dicitur Ehehafte, in foresto pro omni necessitate vestra, indempne tamen et sine destructione.

1) Sollte es vielleicht accolitur heissen, oder hängt das Wort nicht vielmehr mit collis zusammen?

7. De constituendis magistratibus. Illud etiam vobis statuendo promittimus, quod nos, nec aliquis successorum nostrorum vobis scultetum, sacerdotem, scholasticum, sacristam, consules, preconem, vel aliquem officialem instituat, sed quos vos communi consilio vobis prefeceritis, nos tenebimur confirmare. Singulis etiam annis poteritis scultetum et consules vel etiam omnes officiales civitatis mutare, et alios eligere preter sacerdotem.

8. De domo ducis. De domo etiam, quam dux Berchtoldus apud vos firmavit, vobis statuendo promittimus, quod de ipsa nunquam a nobis vel a successoribus nostris aliquod damnum patiamini vel gravamen.

9. De opera et hospitatione militari. Nunquam etiam nobiscum, vel cum aliquo, qui vester dominus fuerit, longius ire debetis causa preliandi, nisi ubi ad domus vestras redire poteritis nocte sequente. Si autem dominus vester in urbem venerit, milites et hospites locentur in domibus illorum, qui hospites recipere consueverunt. si vero domus illorum non suffecerint, etiam alias locari debent sine civium detrimento.

10. De libera emtione et venditione. Preterea vobis regia benignitate concedo, ut annonam, vinum, et omnes res alias libere vendatis et ematis, quandocunque vobis placuerit, sine omni gravamine et banno.

11. De alienatione bonorum. Quilibet etiam burgensis potest domum, allodia, et omnia, quae habet, expendere, vendere, et dare, cuicunque voluerit, sine omni gravamine et contradictione. et quicunque presens fuerit, ubi aliquis burgensis allodia vel alia bona sua vendiderit, vel obligaverit, et non contradicit secundum quod jus est, si postmodum eum impetere voluerit, et ille probare potest idoneis testibus duobus, quod praesens fuerit, et non contradixerit, non tenebitur ei de cetero super hoc respondere.

12. De libertate incolarum. Omnis homo, qui

venerit in hunc locum, et remanere voluerit, libere sedebit ac remanebit.

13. De hominibus propriis ac praescriptione libertatis. Si autem fuerit servus alicujus, et dominum negaverit, tenetur eum dominus infra annum septem propinquis consanguineis ejus convincere, servum suum esse. alioquin si die et anno non fuerit comprobatus, liber in urbe remanebit, et de cetero non tenetur ei vel alicui respondere. Si vero confessus fuerit dominum, aut infra annum deducet eum, aut in urbe liberum relinquet. quod si infra annum non fuerit eductus, elapso anno de cetero liber remanebit.

14. De obligatione burgensium deque exemtis. Quicunque jus burgensis in civitate cupit obtinere, cujuscunque fuerit conditionis, debet omnia jura civitatis implere, nisi de communi civium consensu exemtus fuerit et absolutus.

15. De testibus. Nullus extraneus testimonium potest ferre super burgensem, nisi tamen burgensis unus super alium burgensem, et omne testimonium duobus idoneis testibus produci dedet, et hoc tamen de visu et auditu.

16. De vectigalibus. In hac etiam urbe nec monachus, nec clericus, nec miles theloneum dabunt, nec de veste incisa aliquis theloneum dabit in civitate. Quicquid etiam emitur vel venditur infra V. solidos, nullus debet theloneum dare. Si vero emtio vel venditio V. solidos excesserit, semper de V. solidis unus denarius pro theloneo detur. De pecoribus vero fiat, sicut in rodali, qui jura vestra et Friburgensium continet, est expressum. Si quis vero illorum, qui theloneum debent dare, theloneum scienter vel fraudulenter deportaverit, convictus condempnabitur in tribus libris et obolo. Si autem thelonearius aliquam fraudem adhibuerit, mercator debet probare, quod déderit, et sic liber evadet emendam, et ille pro fraude sua emendabit judici tres libras et tres conquerenti.

17. De officiis thelonearii. Quicunque est thelonearius, debet omnes pontes ad vallum urbis pertinentes parare et emendare, et quicquid in eis pecoris amittitur vel leditur, debet solvere, et inde reddere rationem.

18. De jure trutinae publicae. Nullus debet publicum pondus civitatis servare, nisi cui a judice et consilio fuerit commissum. qui autem servat, debet cuilibet burgensi gratis concedere, quotiescunque habuerit necesse. De extraneo autem de uno centenario obolum accipiat, et non plus. si vero plus acceperit de extraneo, vel aliquid de burgensi, si convictus fuerit, emendabit sculteto tres libras et tres conquerenti.

19. De mensura et ponderibus. Preterea omnis mensura et pondus in vino, frumento, argento, et cujuslibet rei in potestate judicis et consilii consistat, et postquam equata fuerit, uni civium vel duobus auctoritatem custodie et inspecture committant. et apud quemcunque postea major vel minor mensura vel pondus inventum fuerit, tanquam fur et falsarius judicetur. si vero negare voluerit, convictus duobus idoneis testibus, secundum quod meruit punietur. Et qui justam mensuram non dederit, sicut falsarius punietur, et de cetero nihil venale habeat publice in civitate.

20. De poena consulum delinquentium. Quicunque burgensis est de consilio civitatis, et pro culpa sua per sententiam fuerit de consilio dejectus et reprobatus, de cetero nunquam ad consilium vel aliquod officium in civitate eligatur.

21. De conventionibus extra civitatem. Si burgensis aliquid extra urbem emerit, vel aliquid alicui promiserit, seu debitor alicujus quocunque modo fuerit factus, et super hoc ab aliquo in civitate conveniatur, si negare voluerit, extra villam, ubi talis conventio vel promissio facta fuerit, ire debet, et ibi se per solutionem vel judicium ab eo taliter expediat, quod civitas inde non gravetur.