Quodam etiam tempore, dum novum genus quaestus nova adinventione machinaretur, quandam imaginem s. Mariae (stupet animus dicere) in medium multitudinis iussit afferri, et accedens manumque imaginis manu contingens sub typo illius s. Mariam sibi desponsavit. Sacramentum et solennia illa desponsationis verba, ut vulgo fieri solet, universa sacrilego ore proferens: « En, inquit, dilectissimi, virginem Mariam mihi desponsavi; vos sponsalia et sumptus ad nuptias exhibete. » Exponens duos loculos, unum a dextris, alium a sinistris imaginis: « Huc, inquit, offerant viri, illuc mulieres; viderim nunc, utrius sexus maior circa me et sponsam meam ferveat caritas. » Et ecce cum muneribus et oblationibus certatim ruit insanissimus populus. Mulieres inaures et monilia iaciebant; et sic non sine insanissimo sacrilegio infinitam contraxit pecuniam. Sed et faber ferrarius quidam, nomine Manasses, quem cum scelerato homine etiam a vobis detentum audivimus, exemplo nequissimi magistri fraternitatem quandam, quam Gilda vulgo appellant, instituerat; in qua duodecim viros in figura duodecim apostolorum et unam tantum feminam in figura B. Mariae constituit; quae, ut ferunt, per singulos illorum duodecim circumducebatur, et ad iniuriam sacrosanctae Virginis nefaria turpitudine, quasi ad confirmationem fraternitatis, singulis miscebatur. Presbyter etiam quidam, Everwacherus nomine, a sacerdotali dignitate apostatans nefandi hominis magisterio adhaesit; qui et illum Romam prosecutus, maritima loca, quartam scilicet partem episcopatus nostri, Teruwanensi episcopio regni Franciae auctoritate domini papae atterminare conatus est; quem etiam a sanctitate vestra detentum audivimus et gavisi sumus. Idem presbyter, per omnia Tanchelmi assertor, decimas fratrum ecclesiae s. Petri invasit, presbyterum ipsorum armata manu ab altari et ecclesia eiecit. Infinita sunt, domine, illorum scelera, quorum plurima pro epistolari brevitate suppressimus. Hoc ad summam dixisse sufficiat res divinas in tantum venisse contemptum, ut reputetur sanctior, cuicumque fuerit ecclesia despectior. Quia igitur, sancte pater, divina misericordia ecclesiam suam diutius periclitari non sustinens illos in manus vestras tradidit, rogamus et obsecramus in Domino, ne qua ratione de manibus vestris elabantur. Qui si elapsi fuerint, denuntiamus vobis et sine omni ambiguitate attestamur, futuram irrecuperabilem ecclesiae nostrae iacturam et infinitarum perniciem animarum. Vere, domine, gravissimum casum ecclesia nostra sustinebit, si quomodo evadere illos contigerit, quorum sermo iuxta Apostolum ut cancer serpit et simplicium animos blandiendo perimit. Nunc quoque ob hoc ipsum Antichristus noster monachum mentitus extemplo (1. exemplo) capitis illius, cuius membrum factus est, in angelum lucis se transfiguravit, ut eo securius illuderet, quo versutius speciem sanctitatis simulate sumpsisset. Rogamus, domine, ut iusta indignatione moveamini adversus detestandos dissipatores ecclesiae. Augustinus: « Quando vult Deus concitare potestates adversus schismaticos, adversus hereticos, adversus dissipatores ecclesiae, adversus exsufflatores Christi, non mirentur, quia Deus concitat, ut a Sara verberetur Agar. Cognoscat se Agar, ponat cervicem, revertatur ad dominam suam. Quid mirantur, quia commoventur potestates christianae adversus detestandos dissipatores ecclesiae? Ergo non moverentur? Et quomodo redderent rationem de imperio suo? Pertinet hoc ad reges christianos, ut temporibus suis pacatam velint matrem suam ecclesiam, unde spiritualiter nati sunt. Legimus Danielis visiones et gesta prophetica; tres pueri in igne laudaverunt Deum. Miratus est rex Nabuchodonosor laudantes Deum pueros et circa eos ignem innocentem; et cum miratus esset ille, qui statuam suam erexerat et ad eam adorandam omnes coegerat, tamen laudibus puerorum commotus, ubi vidit maiestatem Dei praesentis in igne, ait: « Et ego ponam decretum omnibus tribubus et linguis in omni terra; quicumque dixerint blasphemiam in Deum Sidrach, Misac et Abdenago, in interitum erint et domus eorum in perditionem. » Si Nabuchodonosor laudavit et praedicavit et gloriam dedit Deo, ut decretum mitteret per regnum suum, quomodo reges christiani non moveantur adversus blasphematores ecclesiae Christi?» Haec Augustinus. Proinde obsecramus in Domino, quatenus de his sanctitas vestra faciat, ut ecclesiae nostrae iam diu periclitanti subveniendo consulatis. Afgedrukt bij Sebastiaan Tengnagel, Collectio veterum monu- 12. 1112, Ivoy (2) en Trier. Uittreksel uit den gelijktijdigen (1) Hartzheim (Concilia Germaniae, deel III, blz. 766), die het stuk ook geeft, brengt den brief der Utrechtsche geestelijkheid in verband met de synode te Keulen in 1113 gehouden en waarover hij in een handschrift te Rome de volgende aanteekening gevonden had: « Accusatio fit Coloniae in ecclesia s. Petri, praesente Friderico, archiepiscopo, contra haereticos Plures capti et vinculati, judicio aquae se expurgarunt: caeteri autem reatu suo confisi fugam verterunt. Apud Veronam (Bonnam), praesidente comite, igne consumpti sunt tres malentes mori quam cedere catholicae fidei. » (2) Ivoy-Carignan, in 't zuidelijk gedeelte van 't hertogdom Luxemburg, nu in Frankrijk (dep. der Ardennen) gelegen. kronijkschrijver der Gesta Trevirorum over kettervervolgingen aldaar, geleid door Bruno, bisschop van Trier. — De kronijkschrijver woonde de zaak zelve bij. Vier ketters van Ivoy, de twee priesters Frederik en Dominicus Willem, en de twee leeken Durandus en Hamelricus werden te Trier vóór den bisschop gebracht. Zij doolden over het doopsel en het sacrament des altaars. Hamelricus ontvluchtte. Durandus bekende gedoold te hebben, maar zwoer zijne ketterij af. Frederik de priester volhardde, en terwijl de bisschop hem zijn ongelijk bij middel van citaten uit den H. Augustinus bewees, ontstond er een gedrang, waaronder hij wist te ontsnappen. Afwezig werd hij alsdan als ketter veroordeeld. De andere priester, Dominicus Willem, verklaarde nooit gedoold te hebben en moest als proef de mis lezen, waarna hij vrij gelaten werd. Maar later herviel hij in de ketterij en werd als plichtig aan overspel ter dood gebracht. Nunc autem superest, ut gestorum ejus [Brunonis] quoddam memorabile, cui me contigit interesse, debeam declarare. Ivodii, quod Trevericae dioecesis appendicium est, fuerunt eo tempore haeretici, qui substantiam panis et vini, quae in altari per sacerdotes benedicitur, in corpus et sanguinem Christi veraciter transmutari negabant nec baptismi sacramentum parvulis ad salvationem proficere dicebant et alia perplura varii profitebantur erroris, quae memoriae tradere nefas duxi. De his quatuor oblati sunt ei [Brunoni], quorum duo presbyteri, reliqui duo erant laici: presbyterorum unus Fredericus, alter duobus vocabatur nominibus Dominicus Guilhelmus; laicorum vero alter Durandus, alter dicebatur Hamelricus. Quos dum discuteret et regula Christiani dogmatis imbueret, Hamelricus fuga lapsus est; Durandus vero hactenus quidem se sceleris hujus assentatorem esse ultro confessus est, sed deinceps in ea assentatione nolle persistere, adhibitis sibi sanctorum reliquiis juramento verbis fidem fecit. Vocatus autem alter presbyterorum Fredericus ad audientiam non solum non negavit, verum etiam bene et recte se credere id profitendo asseruit. Cui Bruno episcopus ait: Opportebat ut tu, qui doctor fidelium esse debuisti, sanam doctrinam cunctis evangelizares omittens infidelitatis assertiones, in quibus mentiri te cunctis credentibus luce clarius constat, cum beatus Augustinus dicat: « Quo> niam Christum vorari fas dentibus non est, voluit ipse Christus hunc panem et » hoc vinum in mysterio carnem vere suam et sanguinem consecratione Spiritus >> Sancti potentialiter creari et cottidie pro mundi vita mystice immolari, ut » sicut de Virgine per Spiritum Sanctum vera caro sine coitu creabatur, ita per > eundem ex substantia panis et vini mystice idem Christi corpus consecretur." In epistola quoque de fide catholica idem beatus Augustinus dicit: "Firmissime tene et nullatenus dubites parvulis, qui nec propria voluntate credere nec » poenitentiam pro peccato, quod originaliter trahunt, agere possunt, sacramentum fidei et poenitentiae, quod est sanctum baptisma, quamdiu rationis eorum aetas capax esse non potest, sufficere ad salutem. His atque aliis hujusmodi scripturae sacrae eulogiis in medium prolatis, cumque ab astantibus fidelibus nunc singulariter, nunc communiter increpatus atque ad Christianam veritatem incitatus nollet acquiescere, sed magis in infidelitate delegisset obstinata mente persistere, acclamabatur ab omnibus Dominicae vocis sententia : « Quoniam » ecclesiam non audit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus; » adjeceruntque gradu moveatur atque damnaretur. Quod ut fieret omnibus accurrentibus, ille nacta fugiendi opportunitate se inter astantes subduxit sicque evasit. Proinde cum requisitus non esset inventus, juxta canonum sanctiones, qui noluerit ad audientiam venire vocatus, eadem patiatur absens, ut breviter comprehendam, damnatus est. Inquisitus autem et alter, ille videlicet, qui ob hujus nequitiae infamiam obumbrandam duobus vocabatur nominibus, an et ipse praelibatae haeresis assertor existeret, testificatus est nunquam se professum esse vel profiteri velle, delatoribus e contra affirmantibus et dicentibus se quadam vice insperato conventiculis eorundem haereticorum supervenisse ipsumque illis communicantem vidisse. Quo contra ille timens ne forte convictus presbyterii privaretur honore, respondit se ob hujus suspicionis abolendae gratiam libenter velle summae exami nationis subire sententiam. Quod dictum cum placuisset omnibus, jussus est missam celebrare et sacrum canonem qui Secreta vel Actio dicitur, sicut cetera excelsa voce decantare, ut qui mysterio pretiosi corporis et sanguinis Christi praesumpsisset detrahere, ipsius probaretur virtute. Missa itaque decursa, ubi ad communicandum perventum est, episcopus verba imprecationis hujusmodi intulit dicens: Si vivificum hoc salutis nostrae sacramentum, quod manibus tenes, non vere corpus Christi et sanguinem esse ausus es impio ore garrire cum ipsius mysterii contestatione, interdico ne quo modo praesumas accipere; si vero non ita, sed catholice profiteris, accipe » Et accepit. Verumtamen qualiter idem redemptionis munus ad damnationem sui in os ejus intraverit, referre supervacaneum non judicavi. Cum enim esset in examinationis anxietate constitutus, omnipotenti Deo de admissis poenitentiam, de futuris custodiam pollicens corde contrito supplicavit et obtinuit ab instanti confusione liberari. Inde vero, ubi in sua rediit, pollicita fallere non expavit et abdicatam haeresim majori quam antea pertinacia roboravit, non recolens quod cum sit Deus judex justus, fortis et patiens, tanto delinquentium culpas districtius judicat quanto aequanimius portat. Contigit ergo ut de vitio in vitium corrueret, sicut scriptum est: « Qui sordidus est, sordescat adhuc; et spiritu fornicationis seductus non multo post in adulterio deprehensus est et digna iniquitatis suae morte peremptus. Gesta Trevirorum, uitgegeven door Wyttenbach en Muller, deel I, blz. 186-189. (De uitgevers plaatsen de gebeurtenis circa annum 1115; doch de synode van Trier, waarop dit geschiedde, had in 1112 plaats. De uitgevers gissen integendeel te recht, dat de ketters van Ivoy eerder aanhangers van Tanchelm dan van Berengarius waren).. 13. 1112, Ivoy en Trier. Uittreksel uit de Annales Trevirenses van den pater jezuiet Chr. Brouwer († 1617) over kettervervol gingen aldaar geleid door Bruno, bisschop van Trier. - Frederik en Dominicus Willem, twee priesters van Ivoy, volgelingen van den ketter Berengarius (?), hielden er geheime bijeenkomsten en vonden veel aanhangers, die de dwaling over Luxemburg verbreidden. Op last van Bruno werden zij met twee leeken, Hamelricus en Durandus, aangehouden en naar Trier gebracht, waar zij vóór de synode verschenen. Durandus bekende zijne doling en zwoer die af. De priester Frederik volhardde in zijne ketterij, hetgeen eene volksbeweging veroorzaakte, gedurende dewelke hij in 't gedrang ontvluchtte. De andere priester beweerde vrij van dwaling te zijn en werd tot staving van zijn gezegde tot het lezen eener mis toegelaten en daarna op vrije voeten gesteld. Naderhand herviel hij in de ketterij en ontging God's straf niet, daar hij later als overspeler ter dood werd gebracht. Per eos etiam dies ecclesiam Trevirensem, vix dum ab infami schismatis dissidio respirantem, aliud perfidiae virus ex Berengarii veneno coalitum afflavit. Etenim Ivodii antiquo Trevirensis dioecesis oppido, duo presbyteri, Fridericus et Dominicus Guilhelmus, nefandis et absurdis Berengarii opinionibus imbuti detestabilem contra augustissimum sacramentum eucharistiae doctrinam clandestinis conventibus propagabant, verum in sacrosancta hostiae Christi corpus et sanguinem esse negantes Itaque inanem Berengarii speciem amplexi aliisque pravis infecti dogmatis plures in dies secum in errorem abducebant. Cum autem Bruno comperisset, perfidiae semine in Lutzeburgensium agris sparso, quietem ecclesiae perturbari plebemque tum sane ab ejusmodi contagione puram ac simplicem perversis hisce erroribus imbui; quo, ne labes ea contempta latius proserperet, rem ad diligentem disquisitionem adduxit et eo usque indagando pervenit, ut patefacto dolo veteratores ipsos Ivodii deprehenderet tandem atque ita perversae doctrinae zizania opprimeret in herba. Duos itaque, quos diximus sacerdotes, et Hamelricum ac Durandum plebeios ex opinionum suarum secta prodere atque palam damnare coegit. Tum vero Durandus, ante omnes accedens, hactenus quidem se sceleris hujus patrocinium suscepisse atque errasse haud infitiari, verum cupere imposterum nuncium pestilenti mittere errori ac multam Berengario dicere salutem; ut fidem dictis exaequet, contactis reliquiis se jure jurando obstrictum velle. At Fridericus presbyter, pervicacior tueri haeresim suam et argumentis parare, eandem adstruere. Ergo Bruno, oblata disputandi copia, cum gravissimis sacrae scripturae testimoniis, tum Augustini in primis auctoritate, pertinaciam hominis ad silentium usque ad oppugnasset, neque susceptum tamen errorem homo obstinatus abjiceret; acclamatum Brunoni a circumstante clero: Quoniam ecclesiam non audiret, ecquid dubitaret, jam eum habere tanquam ethnicum et publicanum?» vocesque sub haec eunt postulantium, ut de gradu sacerdotali nefarium caput dejiciat, lataque sententia, illico mox condemnet. Quo moram trahente, multitudo accensa promovere gradum, atque ut hominem ad poenam abripiat, impetu occurrere. Verum hic tumultus, dum concio permiscetur, homini scelesto effugium dedit. |