obtinebit Abel, quem Caïn malicia non exercuit, nec uva nisi calcibus tusa in vini saporem liquatur. Ut autem in promtu sit, quid de talibus velit fieri misericors et miserator Dominus, qui peccantes non statim iudicat, sed ad poenitentiam equanimiter expectat, audiamus quid in evangelio suo exponendo parabolam tritici et zizaniorum agri discipulos immo in illis non dignatus est docere: « Homo, inquiens, qui seminavit bonum semen in agro suo, est filius hominis; bonum semen, hi filii sunt regni, ager autem mundus. Inimicus homo qui superseminavit zizania, est diabolus; zizania autem hi filii sunt nequam; messis vero consummatio seculi est, messores autem angeli sunt. Quid autem per servos primo apparentia zizania vellicare volentes nisi praedicatorum ordo signatur? Qui dum bonos a malis seorsum sese in sancta ecclesia desiderant, quasi de bona tritici segete zizania eradicare querunt? Sed sub magna discretionis censura pater familias ille prona eorum coercet studia: « Nollite, inquiens, ne forte colligentes zizania eradicetis simul et triticum. Sinite utraque crescere usque ad messem, et in tempore messis dicam messoribus: Colligite primum zizania et alligate ea per fasciculos ad comburendum; triticum autem congregate in horreum meum. » Quid his verbis nisi pacientiam suam Dominus ostendit, quam praedicatores suos erga errantes proximos exibere desiderat, maxime cum hi qui hodie zizania sunt, possibile sit cras converti et esse triticum?

Ad horum profecto servorum vos pertinere numerum, ardens in pectore vestro pro animabus diabolica fraude deceptis spiritualis zeli fervor indicat, quo ne a malis boni corrumpantur, iuditii sarculo triticeam segetem zizaniis purgare queritis. Quod tamen ne a vobis immature, ne ante tempus fieri debeat, divinae potius est oboediendum sententiae, ne dum iusticiam in puniendis praevaricatoribus non exercere putamus, impietate specie severitatis velata, ei praeiudicium faciamus, qui non vult mortem peccatorum nec laetatur in perditione moriencium, sed per pacientiam et longanimitatem suam novit peccatores ad poenitentiam reducere. Cesset ergo iudicium pulveris, audita sentencia conditoris, nec eos queramus per secularis potentiae gladium huic vitae subtrahere, quibus vult idem creator et redemptor Deus sicut novit parcere, ut resipiscant a diaboli laqueis quibus capti tenentur, ad ipsius voluntatem. Sic, sic nimirum tales ultimae illius patris familias messi a nobis convenit reservari, quidque messores suos de his facere iubeat, sicut et de nobismet ipsis cum timore et tremore oportet expectari, quia horum quoslibet, quos mundi huius ager zizania habet, messis illa forsitan triticum inveniet, et quos in via Domini adversarios nunc habemus, possibile omnipotenti Deo est in illa coelesti patria nobis facere etiam superiores. Certe legimus Saulum magis omnibus sevientem beati protomartyris Stephani lapidatoribus interfuisse, et quem hic habuit persecutorem, utpote martir apostolum, illic se gaudet habere priorem. Interim nichilominus meminisse debemus, quod nos, qui episcopi dicimur, gladium in ordinatione quod est secularis potentiae non accipimus, ideoque non ad mortificandum sed pocius ad vivificandum auctore Deo inungimur. Est tamen aliud quod sollicite de praedictis agendum est scismaticis, quod et vos nequaquam ignoratis, ut ipsi eisque communicantes catholica communione priventur, caeterisque omnibus publice denuncietur, ut secundum propheticam ammonitionem exeant de medio eorum et immundissimam eorum sectam ne tetigerint, quoniam qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea.

Anselmi Gesta episcoporum Leodiensium, bij Pertz, Monumenta Scriptores, deel VII, blz. 227-228. Zie Schmidt, Histoire des Cathares, deel I, blz. 34-35.

Deze prachtige brief van bisschop Wazo bewijst, dat de leer der bloedige kettervervolging ten onzent in de 11e eeuw nog niet algemeen in de Kerk had gezegevierd. De tijdgenoot en kanunnik Anselmus, die dit stuk in zijne kronijk inlascht, bespreekt te dier gelegenheid het vraagstuk van het dooden der ketters en besluit aldus: «Haec dicimus, non quia errorem hereticorum tutare velimus, sed quia hoc in divinis legibus nusquam sanccitum non approbare monstremus.» (Aldaar, blz. 229.)

4.

1049, October 3 en 5, Reims. Uittreksel uit de Acta van het Concilie van Reims, door paus Leo IX gehouden, over het vervolgen der ketterij. — Op den eersten dag van het Concilie spreekt de kardinaal-diaken Pieter over de misbruiken der Kerk en der leeken, onder anderen ook over de talrijke ketters onzer gewesten. Op den derden dag slaat de Paus ze met al hunne aanhangers in den kerkelijken ban.

Acta diei primae. Quibus [episcopis et abbatibus] ita residentibus ex praecepto domni papae surrexit Petrus sanctae Romanae ecclesiae diaconus, expedito sermone proponens de quibus in eadem synodo sermo esset habendus: de multis videlicet illicitis, quae contra canonum instituta in Gallicis finibus exercebantur, id est, de simoniaca haeresi, de ministeriis ecclesiasticis et altaribus, quae a laïcis tenebantur, de pravis consuetudinibus, quae ab eis in atriis ecclesiarum accipiebantur, de incestis conjugiis et eis qui legitimas relinquentes uxores adulterinis iterum nuptiis implicabantur, de monachis et clericis a sancto proposito recedentibus, item de clericis mundiali militiae studentibus, de rapinis pauperumque injustis captionibus, de sodomitico vitio et quibusdam haeresibus, quae in eisdem pullulaverant partibus.....

Acta diei tertiae..... Et quia novi haeretici in Gallicanis partibus emerserant, eos [domnus papa] excommunicavit, illis additis qui ab eis aliquod munus vel servitium acciperent aut quodlibet defensionis patrocinium illis impenderent. Mansi, deel XIX, blz. 737 en 742. (Jaffé, Regesta pontificum, deel I, blz. 532, nr 4176, waar eene ontleding der verhandelde zaken gegeven, maar de ketterij vergeten wordt).

5.

Omstreeks 1050, Luik. Brief van Theoduinus, prins-bisschop van Luik, aan Hendrik I, koning van Frankrijk, over hetgeen er te doen valt tegen de ketterijen van den bisschop Bruno van

Angers en Berengarius, scholaster van Tours. Theoduinus zegt vernomen te hebben, dat Bruno, bisschop van Angers, en Berengarius de oude kettersche dolingen over het lichaam des Heeren, het huwelijk en het doopsel der kinderen hebben vernieuwd. Hij looft den koning voor den iever, dien hij tegen hen aan den dag legt door het bijeenroepen van een Concilie te Parijs. Mochten de plichtigen zonder uitstel de welverdiende straf ondergaan ! Maar als bisschop kan Bruno alleen door den paus veroordeeld worden, en ondertusschen vragen zij om hunne dolingen in het Concilie te mogen blootleggen. Dit moet hun verboden worden totdat de paus volmacht heeft gezonden om hen te vonnissen. Anders zal te veel schandaal verwekt worden, daar zij intusschentijd ongedeerd zullen blijven. Het eenig doel van 't Concilie moet zijn over hunne lijfstraf te beraadslagen en hen als ketters te behandelen, daar al hunne dolingen sedert lang door de Kerk en de kerkvaders veroordeeld zijn. Daarom zou de koning in dien zin met de bisschoppen, met den keizer en met den paus moeten onderzoeken welke straf de ketters zullen ondergaan, daar alle handen zich moeten keeren tegen degenen, die hunne handen tegen allen keeren.

Gloriossissimo et invictissimo regi Francorum Henrico Deoduinus Leodicensis antistes, temporalis regni gubernationem ita moderari, ut in aeternum cum sanctis ab omnipotenti Deo merito debeat coronari.

Fama supremos Galliae fines praetergressa totam Germaniam pervasit jamque omnium nostrum replevit aures, qualiter Bruno Andevagensis episcopus, item Berengarius Turonensis, antiquas haereses modernis temporibus introducendo, astruant corpus Domini non tam corpus esse quam umbram et figuram corporis Domini, legitima conjugia destruant, et quantum in ipsis est, baptismum parvulorum evertant. Quos ad revicendum et publice confutandum eo zelo eoque fervore, quo erga sanctam ecclesiam divina inspiratione plurimum semper ardetis, aiunt vos Concilium convocasse (1), uti tandem illud totius nobilissimi regni vestri, heu nimis turpe opprobrium de medio auferatis et in aeternum, si fieri potest, ab ipsa omnium homimum memoria deleatis. O pia voluntas et vere rege dignissima! Quae utinam effectum habere posset, ut in tanto sacrilegio convictos (quod certe facillimum est) absque ulla dilatione debita ultio consequeretur.

Sed desperamus id fieri posse, cum Bruno exsistat episcopus; episcopum autem non oporteat damnationis subire sententiam praeter apostolicam auctonitatem. Igitur omnes quicumque sumus filii matris ecclesiae in maximo

(1) Te Parijs, den 16a October 1050 geopend.

dolore positi sumus. Nam plurimum veremur, si illis miserrimis et perditissimis viris audientia sancti Concilii (sicut ipsi de poena securi postulant) permittatur, cum de tanta praesumptione revictos puniri minime concedetur, gravissima scandala in omnium fidelium populo generari. Certe quos videbunt impunitos et nequaquam a sui gradus honore dejectos, eosdem putabunt ab omni Concilio aut vinci non potuisse aut justificatos esse, eruntque (ut ita dicam) novissima pejora prioribus.

Ergo majestatem tuam omnes exoratam vellemus, ut interim illorum impiam, sacrilegam et nefariam assertionem audire contemneretis, donec accepta Romanae sedis auctoritate ad praesens illos post audientiam damnandi potestatem haberetis. Quamquam hujusmodi homines nequaquam oporteat audiri, neque tam est pro illis Concilium advocandum quam de illorum supplicio exquirendum. Tunc quippe haeretici audiendi fuerunt, quando et hae ipsae et hujusmodi quaestiones, utpote quae nondum ad unguem discussae fuissent, in dubium venire potuerant, ut per congressum certaminis patesceret utra pars staret pro defensione veritatis. Quod idem nunc profecto fieri non oportet, quia celeberrimis sanctorum patrum Conciliis, tum etiam venerabilium doctorum clarissimis sententiis ita omnia sunt eliquata, ut ne minimum quidem resederit de omni faece dubitationis. Deinde recitatis S. Leonis papae, Cyrilli, Ambrosii, Augustini, Basilii, Eusebii, Hilarii et Toletani Concilii verbatim sententiis, quibus demonstrat errores Berengarii jam fuisse condemnatos, sic tandem perorat: quamobrem Brunonem et Berengarium jam anathematizatos arbitramur. Quod si ita est, vere illis Concilii audientia deneganda est; et cum vestris cumque nostris episcopis et (si ita vobis videtur) cum amico vestro imperatore, cum ipso papa, quae vindicta in illos statuatur, deliberandum. Est enim justum, ut quorum manus sunt contra omnes, omnium manus contra ipsos excitentur.

Dom Bouquet, Recueil des historiens des Gaules et de la France, deel XI, blz. 497-498. Over die ketterij, zie O. Delarc, Les origines de l'hérésie de Bérenger in de Revue des questions historiques, deel XX, blz. 115 (1876).

6.

1076, November 10, Rome. Bul van Gregorius VII, gericht tot Adela, gravin van Vlaanderen, over de ontuchtige priesters en den ketterschen aartsdiaken Hubertus. De paus beveelt haar geene ontuchtige priesters te nemen om de mis te lezen, daar hun dit streng verboden is. Ook zal zij 't oor niet leenen aan de woorden van den aartsdiaken (van Terwaan) Hubertus, die door eenen pauselijken legaat te Montreuil als ketter werd veroordeeld.

Gregorius episcopus, servus servorum Dei, Adilae, Flandrensi comitissae, salutem et apostolicam benedictionem.

Pervenit ad aures nostras, quod quidam vestrum dubitant utrum necne sacerdotes ac levitae seu ceteri, qui sacris altaribus administrant, in fornicatione

persistentes missae debeant celebrare officium. Quibus ex auctoritate sanctorum patrum respondemus, nullo modo ministros sacri altaris in fornicatione existentes missae debere celebrare officium, quin etiam extra choros esse pellendos quousque poenitentiae dignos fructus exhibeant. Unde apostolica tibi auctoritate praecipimus quatenus nullos eorum qui in scelere perdurant, ad sacrum mysterium celebrandum suscipiatis, sed undecumque poteritis tales ad missas celebrandas acquiratis, qui caste Deo deserviant, his talibus prorsus ab omnibus ecclesiae beneficiis procul expulsis; neque Huberti archidiaconi verba suscipiatis seu aliquibus suis sermonibus faveatis, quia, ut audivi, in haeresim lapsus est suis pravis contentionibus et ab Huberto, legato hujus sanctae Romanae sedis, apud Monasteriolum publice est convictus.

Data Romae, quarto idus Novembris, indictione decima quinta.

Mansi, deel XX, blz. 216-217. (Jaffé, deel I, blz. 620, nr 5011).
Zie Schmidt, deel I, blz. 44.

7.

1077, Kamerijk. Uittreksel uit het tweede vervolg van Baldericus' kronijk over den ketter Ramihrdus die te Kamerijk verbrand werd, en over zijne talrijke aanhangers. Gerardus II, bisschop van Kamerijk, zich in het dorpje Lambres (1) bevindende, hoort spreken van den ketter Ramihrdus, die in 't naburige Scherem woonde. Hij laat hem aanhouden en naar Kamerijk voeren, waar hij door veel geestelijken wordt onderzocht. Ramihrdus weigerde te communiceeren, zeggende dat de priesters uit hoofde hunner zonden onwaardig waren de communie uit te deelen. Daarop werd hij als ketter veroordeeld en op eenen brandstapel verbrand. Zijne aanhangers droegen van zijne asch mede. Deze waren vooral wevers, die in groot getal in enkele steden voortwoekerden.

Contigit post haec episcopum (Gerardum) ad villam Lambras, quae tunc sui juris erat, devenisse et ibi aliquantulum demoratum esse; ubi quum ei a narrantibus intimatum esset hominem quendam nomine Ramihrdum apud proximam villam, quae est Scherem, manentem multa praeter fidem dogmatisare et jam sub doctrina sua multos discipulos maximamque utriusque sexus plebem sibi consentaneam adquisivisse, tunc sine mora adductum de vita et doctrina ejus sciscitans, quum eum ad objecta respondere videret, ad sedem Cameracensem pertrahi eum

(1) Lambres is een dorpje heel dicht bij Dowaai (2 kil.), gelegen op de Scarpe, eene rivier die in Fransch-Vlaanderen naar de Schelde stroomt. Bij Lambres bestaat geen dorp van den naam van Scherem. Le Glay, de uitgever der kronijk, meent, dat men hier Ferem moet lezen; het dorp Férin bestaat inderdaad bij Lambres, ten Zuiden van Dowaai. (Balderic, blz. 460 en 553).