Quòd tibi filiolus, vel filia nascitur ex me?
Tollis enim, et libris actorum spargere gaudes
Argumenta viri. Foribus suspende coronas,
Jam pater es : dedimus, quod famæ opponere possis.
Jura parentis habes, propter me scriberis heres,
Legatum omne capis, nec non et dulce caducum.
Commoda præterea junguntur multa caducis,

85

scriberis heres. Nam lege Julia et Papia cælebs ex aliorum testamentis quidquam capere non poterat, nisi, post mortem testatoris, intra centesimum diem matrimonium contraheret.

84. Tollis enim.] Liberos, etsi vilegium parentum. Propter me spurios. Vid. sat. VI, 38. - Et libris actorum. Servius Tullius, ut subditi sibi populi sciret numerum, jussit parentes profiteri natos sibi liberos: eorumque nomen et diem natalem in commentarios referri. Apul. Apologet. sic habet: Pater ejus natam sibi filiam more cæterorum professus est. Tabulæ ejus partim tubulario publico, partim domo asservantur....... signa, quæ impressa sunt, recognoscat, consules legat, annos computet, etc.

85. Argumenta viri.] Indicia virilitatis. Foribus suspende coronas. Nam coronis ornabatur domus puerperæ. Vid. sup. VI, 51.

86. Quod famæ opponere possis.] Te liberis orbum, et inhabilem soboli procreandæ dicebant; propter quod mulierosus et cinædus esses: nunc, habes quod isti infamiæ possis opponere.

87. Jura parentis habes.] Jus liberorum, quodTacit. appellat pri

88. Legatum omne capis. ] Lex enim Papia ab Augusto lata jubebat, ut, si vir et uxor filios non haberent, quos alter alteri reliquisset, decima pars bonorum fisco adjudicaretur. Immo, ex quolibet testamento, non nisi dimidiam partem accipiebant parentes orbi. Alciat. Dispunctionum, lib. III, cap. 3. Nec non et dulce caducum. Quod sine mea opera caducum fuisset: nam legatum vocabatur caducum, quando relictum fuerat ex conditione, verbi gratia,si liberi adfuerint, quâ conditione prætermissà, ex lege cadebat a legatario in fiscum, vel in alium heredem. -Dulce. Quod ex insperato, et opera mea tibi obtigit.

V. 83. Vel filia. In duobus codd. non male repetitur, quòd filia, ad augendum beneficium. Quidam, sed vitiose, habent aut.

V. 89. Junguntur. Sic omnes fere nostri codd. Quidam jungentur. Nostra lectio æque conveniens est: nam, præsens tempus aliquando pro futuro usurpatur; ac sæpe sæpius vividius est.

Si numerum, si tres implevero.

JUVENALIS.

Justa doloris,

90

Nævole, causa tui: contra tamen ille quid affert?

NAEVOLUS.

Negligit, atque alium bipedem sibi quærit asellum.
Hæc soli commissa tibi celare memento,

Et tacitus nostras intra te fige querelas.

95

Nam res mortifera est inimicus pumice levis.
Qui modo secrétum commiserat, ardet et odit,
Tanquam prodiderim quidquid scio. Sumere ferrum,
Fuste aperire caput, candelam apponere valvis
Non dubitat. Nec contemnas, aut despicias, quòd
His opibus nunquam cara est annona veneni.

90. Si tres implevero.] Qui tres habebat liberos, a tutela excusabatur, tesseram frumenti triplicem accipiebat, in sumendis fascibus primas partes obtinebat. Tacit. Ann. II: de Prætore subrogando, certamen incessit: Germanicus atque Drusus Agrippam fovebant: contra plerique nitebantur, ut numerus liberorum in candidatis præpolleret, quod lex jubebat.

91. Ille.] Dives avarus, Virro. 92. Bipedem.... asellum.] Stultum hominem, robustum et bene mentulatum, quem eodem modo decipiat.

93. Hæc.] Quæ dixi tibi de Virronis turpitudine et avaritia. 95. Pumice levis. ] Mollis et ci

100

nædus. Vid. sup. II, v. 11, et VIII, 16.

96. Qui modo secretum commiserat.] Tanquam familiari suo. Ardet et odit. Tunc, cùm eum reliquero, ardebit ira et indignatione.

97. Quidquid scio.] Omnia arcana. 98. Fuste aperire caput.] Vulneribus. Candelam. Ignem apponere valvis, foribus. Meas ædes incendere.

99. Nec contemnas.] Cave etiam nihili pendas; quia, etc.

100. His opibus. ] Ne contemnas hominem mollem atque effeminatum, quoniam his opibus, hoc est, in tantis divitiis. Nunquam cara est annona, pretium, veneni.

V. 100. Nunquam cara est. XXV codd. et edit. Romana princeps, nunquam careas. Sed nostra lectio aptior, et sermonis legibus magis

consentanea.

Ergo occulta teges, ut curia Martis Athenis.

JUVENALIS.

O Corydon, Corydon, secretum divitis ullum
Esse putas? Servi ut taceant; jumenta loquuntur,
Et canis, et postes, et marmora : claude fenestras,
Vela tegant rimas, junge ostia, tollito lumen

E medio; clamant omnes: prope nemo recumbat;
Quod tamen ad cantum galli facit ille secundi,

101. Curia Martis Athenis. ] Apetos mayo; celeberrimum illud Sixaspicy év áxpoñohet, cujus judices Apeonayirat, quidquid in eo agebatur, alto premebant silentio. 102. O Corydon, etc.] Stulte, demens, rustice.

103. Ut taceant.] Quamvis. 104. Et canis, et postes, et marmora. ] Quemadmodum proverbio dicitur, etiam saxa loquentur. Gallis, les murs ont des oreilles.

105. Vela tegant rimas. ] Vela appensa foribus et fenestris.

105

mo, nemo prope recumbat; nihilominus quod ille dives pathicus fecerit mediâ nocte, primo mane divulgabitur. Gall. Les esclaves se taisent; les bétes parlent: fermez portes et fenêtres; on le sait, on se récrie: il n'y a personne dans le voisinage; n'importe, avant le jour, etc. Vividior certe et satirica magis lectio codicum nostrorum, quàm vet. schol. vel Pithoei emendatio. Qui legunt taceant omnes, ita explicant: servi ut taceant; jumenta loquentur.... claude fenestras.... taceant omnes, id est, omnes alto somno pressi taceant, prope nemo recumbat, etc. At, insulse, nostro judicio, repetitur verbum taceant. A. et F. D. Prope nemo. Nullus juxta cubiculum.

106. Clamant omnes.] Non adeo erat necesse codicum lectionem exagitare: sensus enim satis per se patet. Scil. etiamsi servi taceant; jumenta loquuntur......... claude fenestras.... clamant omnes, omnes tantæ infamiæ palam adversantur, cla107. Ad cantum galli... secundi.] mant, contra assurgunt: quin im- Ad secundum galli cantum, scil.

V. 103. Loquuntur. X ex nostris codd. habent ita: alii loquentur. Illam recepi, ut melius sequentibus clamant omnes aptaretur. Vid. comm. v. 106. V. 106. Clamant omnes. Revocavi ex omnibus codd. Bibliothecæ Imp. qui habent clament vel clamant. Vet. schol. solus, vel forte Pithoeus ipse, qui offensus contradictione correxit suum codicem (id enim ei accidisse jam animadverti), legit taceant omnes, quod reipsa melius fluere videtur; sed menti auctoris et auctoritati codd. repugnat. Puteanus codex, qui ex eodem fonte effluxit atque vet. schol. habet clament: unde nostra de emendatione Pithoei firmatur conjectura. Vid. sup. commentarium.

Proximus ante diem caupo sciet: audiet et quæ
Finxerunt pariter librarius, archimagiri,

Carptores. Quod enim dubitant componere crimen 110
In dominos, quoties rumoribus ulciscuntur
Baltea? Nec deerit, qui te per compita quærat
Nolentem, et miseram vinosus inebriet aurem.
Illos ergo roges, quidquid paulo ante petebas
A nobis, taceant illi: sed prodere malunt
Arcanum, quàm subrepti potare Falerni,
Pro populo faciens quantum Laufella bibebat.

109. Librarius.] Servus scriba, qui libros, epistolas et alia scribit. Alii hunc interpretantur a libra pendenda, servus pensa aliis distribuendo præpositus, ut, sat. VI, v. 475; sed, hoc loco, de solis servis culinariis agi non ne cesse est. — Archimagiri. Ayuάyetpot, magistri coquorum.

110. Carptores.] Structores mensarum, et ciborum ex arte scissores. Vid. sup. V, 120 et seqq.Componere. Fingere.

III. Ulciscuntur baltea. ] Cingulume corio bullatum, quo plectebantur. Gall. Les étrivières.

112. Nec deerit, qui te per compita quærat.] Vid. garruli verba ap. Horat. lib. I, sat. 9.

115

113. Vinosus. ] Ebrius, qui omnia, etiam arcana effutire solet.Inebriet aurem. Facete, pro obtundat. Sic quoque Galli dicunt. Il m'enivre de son caquet.

114. Illos.] Servos. Quidquid.... petebas a nobis. Scilicet, ut sileamus, v. 99 et seqq.

116. Falerni.] Vini optimi, et quidem subrepti, ideoque melioris.

117. Pro populo faciens.] Pro populi salute sacrificans Bonæ Dex, in cujus sacris antea cum pietate et castitate actis, tum demum in orgia nefanda versis, largiter potabant. Vide sat. VI, 314 et seqq. ubi ejusdem Laufellæ mentio facta est. Pro populo faciens. Sic ap. Senec. epist. 97: Claudius adulterium cum Cæsaris uxore in operto commiserat, violatis religionibus ejus sacrificii, quod pro populo fieri dicitur. Cicero legg. II, 9. Nocturna mulierum sacrificia ne sunto, præter olla, quæ pro populo rite fiant. Sic Virgil. eclog. III facere pro immolare :

Cùm faciam vitulà pro frugibus. . . .

Vivendum recte est, cum propter plurima, tunc his Præcipue causis, ut linguas mancipiorum Contemnas: nam lingua mali pars pessima servi. Deterior tamen hic, qui liber non erit illis, Quorum animas et farre suo custodit et ære.

NAEVOLUS.

Idcirco ut possim linguam contemnere servi,
Utile consilium modo, sed commune, dedisti :
Nunc mihi quid suades post damnum temporis, et spes
Deceptas? Festinat enim decurrere velox

118. Vivendum recte est, etc.] quatuor, si Donato ad Terent. Salubre consilium.

V. 118. Tunc his. Revocavi ex nostris codd. Quidam legunt tum his; et Al. Rup. hanc lectionem servavit, fretus ea ratione, scil. litteram m non semper elidi. At, cùm littera m non eliditur, brevis fieri debet ante vocalem ; quod intelligere est in circumeat, circumagat, etc. unde lectionem codd. retinendam judicavi.

V. 123. Idcirco, etc. Totum hunc versum quasi spurium, et insulsam repetitionem versùs 119, ejiciendum censet Al. Rup. At in omnibus codd.