zur rechten Seite stehen; sie sind von verschiedenen Händen geschrieben, haben vor sich ein Kreuzzeichen mit verschiedenen Beizeichen, hinter sich ein verschieden gebildetes ss. (subscripsi). An gelb und rother Seide hängt die Bulle mit den bekannten Brustbildern der Apostel Paulus und Petrus und der Inschrift auf der Rückseite: ADRI | ANVS .PP. IIII. Ausgestellt ist diese Urkunde erst am 21. Januar 1158. Denn die 6te Indiction reichte vom 25. Sept. 1157 bis dahin 1158, das 4te Pontificatsjahr Hadrians begann, da er am 5. Decbr. 1854 geweiht war, am 5. Decbr. 1157, das Jahr 1157 lief nach römischer Rechnung bis zum 24. März 1158. Gedruckt bei v. Westphalen II, p. 2027; Schröder, P. M. I, S. 361; Lünig, Spicil. eccl. II, Anh. 150; Orig. Guelf. III, Praef. p. 41. 1158. März 16. Frankfurt. 63. Friedrich, römischer Kaiser, bestätigt der Hamburgischen Kirche die Rechte, welche Kaiser Ludwig I. derselben verliehen, sowie die Sprengelgrenze, welche Kaiser Otto festgesetzt hatte. C. Jn nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus diuina fauente clementia Romanorum imperator augustus. Jn examine cuncta dei conspicientis equale meritum fore credimus dantis et corroborantis. Credimus etiam ad imperialem maiestatem nostram pertinere tocius imperii curas precipueque omnium sanctarum dei ecclesiarum commoda considerare et omnia eis aduersantia sub omni festinancia abolere, ne uel graui incommoditate uilescant uel qualibet nacta occasione a pristino cultu et religione recedant, quatinus, dum hoc pro amore pariterque timore dei fideliter peragimus, illorum, qui bona sua pio affectu deo contulerunt, meritis et gloria communicemus. Nouerit igitur omnium Christi imperiique nostri fidelium tam presens etas, quam successura posteritas, qualiter dilectus noster Hartwicus Hamaburgensis archiepiscopus obtulit maiestati nostre priuilegium diui et augustissimi imperatoris Ludouici, primi fundatoris et constructoris Hamaburgensis ecclesie, supplicans nobis, ut bona, possessiones, iura, emunitates, terminos, sicut prefatus gloriosissimus imperator instituit, nos eterne stabilitatis uigore predicte ecclesie confirmaremus. Nos itaque pia facta predecessoris nostri clarius intuentes et diuine dextere opus per manum Christi sui completum debita affectione cordis amplectentes, quicquid in Hamaburgensi ecclesia statuit, statuimus, quod donauit, donamus et nostra imperiali auctoritate confirmamus, in memoriam revocantes omnibus tam future, quam presentis uite fidelibus, quod cella Rodenach uocata a sanctissimo imperatore Karolo Magno prenominate ecclesie sit donata, et cella Turholt in comitatu Flandrie sita donatione Ludouici imperatoris ad perhennem Hamaburgensis ecclesie iurisdictionem debeat pertinere. Recolimus quoque rem magna ueneratione dignissimam, quod in eodem loco trans Albiam Hamaburch nuncupato idem gloriosissimus imperator Ludewicus proprii uigoris archiepiscopalem et super omnes ecclesias Danorum, Sueonum, Norwegiorum, Farrie, Grunlandonum, Halsingolandonum, Jslandonum, Scredeuindonum 5 et omnium septentrionalium parcium metropolitanam sedem constituit'; et ut in futurum omnibus casibus sepedicte ecclesie obuiare posset, ne quisquam episcoporum aliquam sibi trans Albiam uel alicubi in predicta parrochia uendicare debeat potestatem, certo limite eam circumscripsit. Terminos itaque, quos imperator Lůdewicus posuit, et eos, quos Otto imperator postmodum ex consilio principum prefate ecclesie designauit iuxta temporum equam considerationem immutatos, conseruamus et nostra imperiali auctoritate confirmamus, quod sint uidelicet termini eiusdem ecclesie ab Albia flumine deorsum usque ad mare Occeanum et sursum per Sclauorum prouinciam usque ad fluvium Pene et per eius decursum usque ad mare Orientale et per omnes predictas septentrionis naciones. Omnes quoque paludes infra siue iuxta Albiam positas, cultas et incultas, infra terminos eiusdem parrochie, sicut ab imperatore Ludewico posite sunt, et nos ponimus, ut Transalbiani se et sua ab incursu paganorum securius in his locis occultare queant. Et ut hec nostre confirmationis auctoritas sui uigoris perpetuam obtineat firmitatem, presentem inde paginam conscribi et sigilli nostri impressione insigniri iussimus, adhibitis idoneis testibus, quorum hec sunt nomina: Arnoldus Mogontinensis archiepiscopus, Euerhardus Babenbergensis episcopus, Gebehardus Werzeburgensis episcopus, Albertus Aquensis prepositus, Gerardus Magedeburgensis prepositus, Fridericus dux Sueuorum, Cunradus palatinus comes de Reno, Ludewicus prouincialis comes Turingie, Marquardus de Grumbach. Signum domni Friderici Romanorum imperatoris invictissimi. [M.] Ego Reinaldus cancellarius vice Moguntini archiepiscopi et archicancellarii recognoui. Data Frankenevorth, XVII. kalendas Aprilis, indictione VI., anno ab incarnatione domni M° C° LVIII, regnante domno Friderico Romanorum imperatore augusto, anno regni eius VI, imperii uero III°. 1 3 Nach Lappenberg, Hamb. UB. I, p. 190 aus dem Originale zu Stade, welchem das Wachssiegel des Kaisers aufgedrückt war". Anm. S. oben Nr. 3. 2 Wie Renaix an das Kloster Corneli Münster übergegangen war, ergiebt sich aus der obigen Urkunde Nr. 3, welche eine selbstständige Nachricht darüber enthält; 1280 kam Renaix durch Kauf an einen Grafen von Flandern. Thorout. Vgl. oben Nr. 3. Vit. Anskar., c. 15 [Pertz, Scr. II, 700]: [Anskarius] coepit quoque ex gente Danorum atque Slauorum nonnullos emere pueros, aliquos etiam ex captivitate redimere, quos ad servitium dei educaret. Quorum quosdam hic (zu Hamburg) secum retinuit, quosdam vero ad cellam praedictam Turholt nutriendos posuit. C. 21 [p. 706]: Post cuius [scil. Hludowici imperatoris] obitum, cum de regni divisione magna fieret perturbatio, pastoris quoque nostri [scil. Anskarii] aliquo modo labefactari coepit legatio. Nam cum cella supradicta Turholt in partem concessisset venerandi regis Karoli, ipse eam a servitio, quod pater suus [Ludwig der Fromme] disposuerat, amovit et dedit Raginario. Vgl. daselbst Cap. 36. 4 In den besseren Texten der Urkunde Nr. 3 sind die nordischen Völkerschaften nicht einzeln aufgezählt. Vgl. Nr. 4. 5 Die Urkunde eines Kaisers Otto ist nicht erhalten. Vermuthlich beschränkte Otto I. bei der Stiftung des Bisthums Havelberg (oben Nr. 14) den wendischen Missionssprengel der Hamburgischen Kirche auf das Gebiet im Nordwesten der Elde und der Peene. Vgl. die Interpolation in Nr. 3 (S. 4) und die Note zu Nr. 8. Gedruckt: Lindenbrog, Scr. rer. Sept. p. 158, 160; Adam Brem., ed. Mader, p. 211; Tolner, Hist. Palat. p. 52; Lünig XVI, Spicil. eccl. I, Forts. 1, Anh. 101; Staphorst I, 1, S. 559; Kosegarten, Cod. Pom. dipl. I, S. 52. - 1158. Mai 21. 64. Hermann, Bischof von Verden, ordnet die Einkünfte des Propstes und der Huic vero institutioni a nobis in Bardewicensi ecclesia factae ex multis idoneis testibus, qui aderant, paucos, prout sufficere considerauimus, subscribi precepimus: abbas Luneburgensis Gotschalcus, item abbas Vllecensis Brunchius, item de domo Verdensi Bernardus prepositus, Hugo canonicus, item Conradus prepositus Bardouicensis, Albertus decanus, Vigardus custos, Bruno, Conradus scole magister, Thidewigus, Henricus, Borchardus, item comes Wolradus, eiusdem ecclesie aduocatus, item N. abbas de Razeborch, Hugoldus aduocatus, Wasmodus aduocatus, Hinricus, item conciues Bardouicenses Data Verdie, XII. cal. Junii, anno incarnationis domini Christi MCLVIII., indictione sexta. „Ex diplomat. Bardewic. msc.," gedruckt in Orig. Guelf. T. III, p. 477; Pfeffinger II, p. 947; Schlöpken Chron. Bardowic. p. 186. Das claustrum Racesburch" erwähnt auch Arnold von Lübek; s. oben Nr. 34, S. 30. 1158. Lüneburg. 65. Heinrich, Herzog von Sachsen und Baiern, dotirt das Bisthum Ratzeburg. Heinricus diuina propiciante clementia tam Saxonie, quam Bawarie dux, Evermodo dilecto sibi et reverendo in Christo Raceburgensium episcopo inperpetuum. Non ad uulgi fauorem, sed ad adiutoris honorem et rei geste aduersum omnis boni inimicum et eius membra perpetuam consolationem opere precium ducimus ea, que a nobis Christo adiuuante peracta sunt, ad omnium fidelium, tam presentium, quam futurorum, perferri cognitionem. Gentes enim paganas nostro ducatui in Saxonia contiguas Winedos dictas, a priscis temporibus magni Karoli deo semper et sancte ecclesie rebelles et infestas, postquam tandem magno labore fidei christiane ceruices durissimas submiserunt, sepius ad uomitum ydolatrie relapsas, hereditario iure hucusque a progenitoribus nostris in tributum redactas accepimus, ita tamen, ut perfidorum seruilia colla etiam nostris temporibus ferro conterere crebrius non destiterimus, et tributum ob ipsorum nequitiam multo super priora tempora adauximus, quas iam hoc modo suppressas diu quiete cum magno nostrarum opum aucmento possedimus. Jnterim cum accepissemus a uinee dei cultoribus, quod in ipsa male stant ociose, nec eternum denarium merentur, qui sua querunt, non que Jhesu Christi, et quod, cum unus seruus, idest ordo doctorum, uerbi predicatione diu uocauerit uenire recusantes ad cenam dei, alter seruus, idest ordo principum, locum habet agrestem populum ferri uibratione compellendi: questum pecunie postposuimus lucro anime, et quos antea pro cesaris, nunc oppugnauimus pro gratia saluatoris; et sicut in ewangelio spumans et deiciens et multum discerpens exiit ab eo, ita cum magnis expensis militum quoque et populi mortibus plurimis tandem nunc diuina dextera faciente virtutem tam feroces christianitati reddidimus, ut et nos et nobis cooperantes eternum mereamur denarium ad illud, quod ante diem extremum in omnes gentes predicari oportet ewangelium. Jn hoc itaque negocio domino deo nobis prosperante, in agendo deuoti persistemus; ideoque nouellam in Raceburg ecclesiam, cuius negocium agitur, quam domino Evermodo, dudum in Parthenopoli sancte Marie preposito, nunc autem hic in pontificem consecrato, uiro per omnia deo et hominibus accepto et patri multorum filiorum in Christo, commisimus, qualiter iam de gratia et uoluntate et permissione domini Friderici imperatoris fundatam tueri, confirmare et sublimare decernimus, superest dicendum. Quoniam enim prudenter et strennue huic sedi presidet et cum suis fratribus religiosis secundum regulam beati Avgvstini canonicis die noctuque feruenter Christo militat in Raceburg, sedem episcopatus ei suisque successoribus ex auctoritate imperatoria in perpetuum designamus et terminos eius circumquaque, sicut in antiquis annalibus uel priuilegiis Hammenburgensis ecclesie reperiuntur olim fuisse designati, protendimus et ab omni querimonia Verdensis, collatis ei dignis recompensationibus, uidelicet Gorgerswerder et Reinerswerder, terminos Raceburgenses liberos reddidimus. Execrantes etiam stulta quorundam imprudentum obloquia, statuimus venerando patri et suis successoribus in eodem ordine firmissimam auctoritatem disponendi et regendi sui episcopatus, in archidyaconatibus uel archipresbiteratibus ordinando et ceteris omnibus, que sancti patres constituerunt, nulli licere nisi solis pontificibus, ipsis etiam canonicis Raceburgensibus cum suo preposito nichil imminui de iusticia et honore omnium cathedralium ecclesiarum, sed tenere et regere ecclesias, preesse populis, ut mos est non solum per Saxoniam, sed et per totam ecclesiam. Annales enim reuoluti non solum nunc, sed quondam ecclesias a religiosis semper esse fundatas quamcunque nunc opulentissimas, tam episcoporum, quam metropolitanorum, ostendunt. Non enim religio derogat honori et iusticie clericorum, sed irreligio, et firmiori auctoritate predicat, a cuius uerbo reproba uita non discordat. Jn sustentationem autem et antistitis et canonicorum, ad honorem sancte Marie semper virginis sanctique Johannis apostoli et ewangeliste in Raceburg, ad presens in dotem ecclesie trecentos mansos cultos et incultos cum totis decimis et omnibus utilitatibus et appendiciis suis et aquis omnibus specialiter episcopo designatis de beneficio nostro ex imperiali concessione conferimus, consentientibus et simul id agentibus uiris honoratis et fidelibus nostris Heinrico et Bernardo filio eius comitibus de Raceburg, quod beneficium suum a nobis liberum ab omni exactione nobis pro deuotione restituerunt. Omnis enim decima per totum episcopatum ad episcopum pertinet, nec nos uel aliquis quantumcunque potens inde Meklenburgisches Urkunden-Buch I. 8 ualet aliquem inbeneficiare, nisi quantum habet ab episcopo. Jpsius etiam sedis cathedralis, idest curie fratrum, et insuper omnium curiarum episcopalium, ubi mansionem faciet episcopus, aduocatiam et tuitionem episcopo liberam esse designamus. Curie uero episcopales hee sunt; in Raceburg Verchowe; in Brezen Lvbimari uillam, Maliante, Gressowe; in Wanigge Malke; in Boyceneburg Benin; in Sadelbandia Pvtrowe; in Gamma tres mansos; in Dartsowe Bischopestorp: hec omnia cum omni iure et libertate, et aquam Stenowe supra et infra liberam episcopo donauimus. Terram itaque Bvtin cum omni sua integritate a Riuulo Ducis usque ad cumulum lapidum prope uillam Bvnistorp, et sic per medium stagnum Lipse, et abhinc directe usque ad quendam lapidem magnum, et ab eo in communem siluam ad locum, qui uulgo Manhage dicitur prope Karlowe, et in silua uersus uillam Zlavti palus Ripze dicta, et riuulus Linzika, sicut girat et regirat, usque quo Wocnitziam influat: quicquid hiis locis circumscriptis interiacet, pro ducentis et quinquaginta mansis, siue accrescat, siue decrescat, episcopo assignauimus. Alios L mansos cum uillis quatuor: Rvdemoyzle, Ziethene, Verchowe, Kolatza, et omnibus earum attinentiis de uoluntate Heinrici et Bernardi comitum sub eadem iuris libertate suppleuimus. Vt autem quieti illorum et paci in futurum prouideamus, constituimus firmiter inhibentes, ut nulli liceat in predictis mansis aliquas exactiones uel petitiones facere, sed liberi sint ab omni grauamine et a wogiwotniza, qui census ducis dicitur. De capitalibus vero causis, ubicunque coloni tam uillarum istarum, quam predictorum trecentorum mansorum infra terminos totius episcopatus composuerint, due partes episcopo et ecclesie, tercia aduocato proueniat. Alie uero cause omnes, preter iudicium tantum colli et manus, quocunque casu emerserint, ad episcopum et ecclesiam uel eorum dispensatorem referantur. Et aduocatiam Bvtin, quam liberam esse et sine comitum expeditione censuimus, predictis nobilibus et eorum legitimis heredibus ab episcopo prestandam sub iure prescripto indulsimus. Expeditionem tamen ducis cum triginta tantum clipeis semel in anno ad sex septimanas, et hoc infra Albim, sequantur, et borchwerc circulum scilicet Raceburg cum aliis conprouincialibus operentur. tamen iure cuilibet episcoporum libere decem vorwercos emancipauimus. autem Sclauorum per omnes terminos horum trium episcopatuum erit de unco tres mensure siliginis, qui dicitur kvriz, solidus unus, toppus lini unus, pullus unus. Ex hiis habebit sacerdos parrochialis duos nummos et tercium modium; postquam autem Sclauis eiectis terra decimalis facta fuerit, decima tota uacabit episcopo, qui cum domino fundi de dotibus aget ecclesiarum parrochialium, scilicet ut quatuor mansis dotentur cum censu et decima; et sic per totum ordinabitur episcopatum. Damus etiam Raceburgensi episcopo et suis successoribus et libere prestandas remittimus omnes ecclesias cum iure prescripto in terra Bvtin, ecclesiam in Nvsce, ecclesiam sancti Georgii in Raceburg et ecclesias adhuc in insula fundandas, et insuper omnes, tam fundatas, quam fundandas per totam Sadelbandiam A quo Census |