Nu voru paskar um alla tid Magnuss Erlingssonar (fra 1164 til 1184) alldri X. kal. Aprilis edr 23. Martii. Anno 1163 voru paskar IX. kal. Apr. edur 24. Martii. pad är kan ecki brefid daterad að vera. þvi Magnus var þä barn, og sier eigi einhlytur, til med ecki en pa Coronadur, pad skedi ä alidnu sumre 1164. Anno 1174 voru aptur paskar 24. Martii, þä ætla eg brefið muni daterad, og muni arstaled vera eiga: MCLXXIV. IX. kal. Aprilis. Um alla tid Magnusar voru ecki paskar i Martio nema 1168. 31. Martii, : II. kal. Apr. Um þetta leiti 1174 hofust Birkebeinar med Eysteine. Er so likast ad Magnus konungur hafi ingeinged þetta til ad fä Eystein Erkibiskup þess fastara i fylge med sier." Bréfið er her prentað eptir afskript Hvítfeldar (H), og með samanburði við afskript Árna (A), Jóns Marteinssonar í Langebeks safni (M), Foss (F) á stöku stað, og Schönings útgáfu (S). Privilegium et iuramentum Regis Magni qui primus coronatus. Nidrosiæ'. Magnus dei gracia rex Norwegie. Augustino eadem gracia Throndensium archiepiscopo. apostolice sedis legato. et uniuersis episcopis. clero et omni populo per Norwegiam constitutis salutem. Quoniam communicato sapienciorum consilio dominatum et diadema regni huius. inuocato spiritu sancto. vestre manus imposicione. reuerende pater Augustine. de manu domini suscepimus. expedit. ut quo potentatus sublimior. quo libertas imperandi maior. eo in omnibus moribus et vita conformer humilior. et erga deum. dominum dominancium (per quem reges regnant) me debiti famulatus obsequio perpetuo deuoueam et confliem obligacius. cui seruire regnare est. cuius 1) þessi fyrirsögn er í H, en A hefir enga. Utanmáls í H stendr þetta: Transcriptum de subiectione regni Norw(egici) corone facta beato Olavo et Ecclesie Nidrosiensi per regem magnum primum coronatum. 2) Augustino, . e. Eysteini, og svo kallar Þjóðrekr múnkr hann á latínu: Augustinus. 3) fessu ori og hèðan frá sleppir F, allt að orðunum: et adiutus sum. 4) þannig H; Árni getr til að lesa eigi consecrem ; con....9 M. seruitus summa computanda ingenuitas. Subtilius itaque consideranti quantum sit quod suscepimus. liquide' perspiciendum occurrit. ut quamquam precellens dignitas in nomine. nec minus ardua grauitas conuincitur in pondere. In regno quidem2 nihil aliud ad mentis usum quam hic unicus fructus excrescit. ut sub regali virga cum virtutis prestancia. equitatis seruato moderamine. ei complaceat. qui. suimet testimonio. uia ueritas et uita comprobatur. Igitur in tantis et tam arduis iam a teneris annis exequendis negociis. quia debilis redditur humana infirmitas. cum non sit potestas nisi a deo3. ipsum in auxilium inuoco. ipsum cooperatorem exposco. ut inter hujusmodi timiditatis procellas cum Dauid. quem dominus. cuius vie misericordia et veritas [de p'fetantes accepit. et postmodum regem inunxit. exultando possim canere. dominus adiutor meus [et protector meus. et in ipso sperauit1o cor meum11. et adiutus sum. Deo namque12 in hac 13 die gloriose resurreccionis me cum regno in perpetuum et glorioso martyri regi Olao14. cui integraliter speciali deuocione secundo post dominum. regnum assigno Norwegie. et huic regno. quantum deo placuerit. velut eiusdem gloriosi martyris possessioni hereditarie. sub eius dominio. [tamquam suus vicarius et ab eo tenens presidebo16. Porro quoniam1 prefatus martyr pro lege dei sui. pro salute subiectorum. pro presentis regni conseruacione18 intrepidus inimicis19 occurrit. et non dubitans manibus tradi nocentum. presens regnum sui preciosi sang 1) liquido, M. 3) domino, M. 2) intellige: siquidem", A utanmáls. 4) timiditatum, M. s) þannig eptir getgátu Árna utanmáls í A; imā, H, (M), líklega misritað fyrir mia (= misericordia). 6) þann. H og A; postferentes, M. 7) frá [ periculis excepit, S. 9) frá [ sl. M. 8) in, b. v. M. 10) sperabit, M. 11) frá [ sl. S. 12) sl. F, og byrjar svo rètt eptir upphaf bréfsins: Deo in hoc die 14) hèr hefir Árni saknað nokkurra orða, sem kynni vera úr fallin, og setr hann utanmáls í A: adde: 15) sl. F. 17) quemadmodum, F. 19) sl. S; injuriis, F. uinis effusione consecrauit. eius cupiens. sicut in regno successor. sic et. in quantum vires suppetunt. adiutus a deo et ab eodem martyre. sic quoque virtutum imitator2. quecunque me vocauerit necessitas. tribulacio siue angustia. pro lege et iusticia tenenda. pro patria tamquam sancti Olaui possessione tuenda. [diuina3 et eius tutus immunitate. ad certamen. ipso [pro duce tamquam eius miles et in suis castris pugnaturus. intrepidus accedam. et si, consistant aduersum me castra. non timebit cor meum. In perpetue quoque subieccionis testimonium. hoc pro me et pro omnibus meis catholicis successoribus priuilegium huic metropolitane ecclesie concedo et literis meis sigillatis confirmo. ut post vocacionem meam regale diadema et meum. quod hodierna die sacro altari in confirmacionem offero. et omnium mihi succedencium. presenti delegetur ecclesie. Preterea in reuerenciam beati martyris. singulis annis presenti ecclesie unius nauis vectigalia concedimus. et. XXX. lest farine ad Islandiam transferendas. si huius 10 prouincie paciatur ubertas. nec ab aliis eadem penitus excludatur licencia. His addimus. quod quicunque pecierit hanc ecclesiam oraturus vel eleemosynam oblaturus. tam aduene. quam indigene. etsi11 pacis integritas regna [non federet12 sed dissensio distrahat13. pacifice 14 in pace suscipiantur et dimittantur. Quod si quis eis iniurias vel opere aut consilio fraude 1) fieri, undir þessu orði fyrir neðan línuna í A, líklega af því Árni hefir ímyndað sér, að svo hefði átt að lesa. 10) corrige: hoc, utanmáls í A, með hendi Arna. 11) et si, M. 12) frá [ þannig ʼn fede't, H; non sede't, A, og ritað ofan línu með hendi Árna: corr. con (yfir non) og forte foederet (yfir sedert); non sederet, M; forte confæderet" (p. e. non confoederet), S. 13) dist hac, H, M; í ▲ ofan línu með hendi Árna: corr. distrahat; í útg. i Norg. g. L. er hèr bætt í orðinu hii, sem ekki er í H nè A. 14) pacifici, M. et finandis vel aliis maligne moliatur aut rapinam arbitretur. in tali opere ante archiepiscopum vel canonicos sancti Olaui conuictum in perpetuum exulamus. et si hoc agens aut vulneretur aut mori detur. ei in cemiterio sepultura denegetur. nec debet pro eo vel regi vel parentibus magis quam pro latrone aliqua exhiberi satisfaccio. Preterea. sicut episcopalis ecclesia. et precipue hec metropolitana. ceteras dignitate precellit. ita decens est. ut qui in ea vel in eius cemiterio vel ictu vel sanguinis effusione alteri iniuriando deliquerit. maiori plectatur pena. Unde super hoc iam determinatam vindictam et legibus confirmatam et annuo et confirmo. Sed quoniam regii interest officii semet ipsum bene viuendi speculum exhibere ceteris. et non soluere legem. sed implere. parui quidem est momentis hortari verbo. quod non confirmatur exemplo. ammonitu vestro. reuerende pater Augustine. firmiter deo uouendo promittimus. quod de terris nostris et mansionibus plenas secundum deum amodo persoluemus decimas. Curiales quoque stipendiales. in quo episcopatu certa natale conuersati fuerint. de suis stipendiis episcopo ibidem constituto decimabunt. Quorum decime communiter per episcopos distribuentur. Si vero ipsi vocati fuerint dum stipendialiter regis adherent curie. in episcopali ecclesia debita erit eis10 sepultura. Preterea dignitates et priuilegia. huic ecclesie propter honorem pallii concessa et legibus confirmata. scilicet11 de augmento equorum. et de farina ducenda. XXX. lest12. et de hereditate aduenarum clericorum. et preter hoc de eleccionibus faciendis et ecclesiis disponendis. in quibus olim [regius 1) þannig, eða sinandis (sinandis), H; finandis (sinandis), 4; fieandis (tiranidis yfir línunni), M; eyða fyrir orðinu í S; finandis (med) 3) latronis, M; larrone, S. samningum. 2) vulneratur, S. *) mallem: siquidem”, A utanmáls með hendi Árna, og S i athgr. 3) metu, M. 6) pannig A; ifbo, H (liklega aflagað úr übo). 7) confirmetur, S. *) þann. H, A og M; en i A er circa ritað neðan undir með hendi Árna; circa, Sí athgr. en certa í textanum. consensus abolitus est et abiuratus. scilicet [quod] regibus inrequisitis. et episcopatus darentur et ecclesie. et reliqua tunc concessa. in honorem dei et meimet salutem his literis et annuo et confirmo. Actum. MCCLXXVI. X. kal. Aprilis in vestiario ecclesie Nidrosiensis. BOD [EYSTEINS] ERKIBISKUPS um þyrmslur kirkna, klerka og pálmara í Noregi]. Eptir skinnbókinni úr Borgarfirði frá hèrumbil 1480, Nr. 186. 4to í safni Árna Magnússonar bls. 118-122 (sjá Nr. 38 að framan), og er það prentað áðr eptir fornri skrá á pappír, sem komin er frá þessari hinni sömu bók, í Finn. Joh. Hist. Eccl. Island. 1, 239-243. þaðan er tekinn hér orðamunr (F). Finnr biskup hefir heimfært þetta erkibiskupsbréf til Íslands, og fyrir þá sök mun það ekki vera prentað í fornlagasafni Nordmanna. þó ber bréfið það sjálft með sér, að það hefir verið ætlað Noregi einúngis, en alls ekki Íslandi, svosem þar er nefndr erkibiskups stóll", fylkis kirkja", lands konúngr" o. fl., sem að eins átti við í Noregi. Á Íslandi helzt og fullkominn landsfriðr um þessar mundir. En bréfið er tekið hér vegna þess, að orðfæri þess bendir, til að það sé snarað úr latínu, og að sú útlegging se samin á Íslandi, enda er og alllíklegt, að menn hafi síðar heimfært þángað slík boðorð erkibiskupa, sem hér eru skipuð, þegar svo bar undir. Sannanir til þess, að boð þetta sé frá Eysteini erkibiskupi, og hérumbil frá 1176, eru að vísu allveikar, en þó nokkrar; hefi eg því í þeirri grein haldið hinu sama og Finnr biskup setr. Til að eigna það Eysteini er sú ástæða, að það stendr meðal bréfa hans í handritinu, og að setja aldr þess til hèrumbil 1176 er allsennilegt, því það er á þeim árum, þegar Birkibeinar gjörðu 1) frá [ regnis confessus, M. 2) adde: quod, A utanmáls met hendi Árna, og Si athgr. 3) non (in yfir lín. með hendi Langeb.) requisitis, M. 4) lege ix. kal. April., Langebek utanmáls í M; MCLXXIV. IX. kal. Apr., ́getgáta Arna Magnússonar (sjá hèr að framan bls. 225-226); MCLXIII. IX. kal. Apr., getgáta Werlauffs; MCLXXVI. X. kal. Aprilis, getgáta í Norg. gl. Love 1, 442. |