propter dissolutam negligentiam vestram ista proveniant, qvæ dum negligitis perturbare, qvid aliud facitis qvam fovere, facti canes muti, non valentes latrare; qvibus dicitur per Prophetam : Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam, annuncia1 populo meo scelera eorum, et domui Jacob peccata eorum. Unde Apostolus inqvit Ephesiis: Mundæ sunt manus meæ a sangvine omnium vestrum. Non enim subterfugi, quominus annunciarem vobis omne consilium Dei. Mundus ergo à sangvine ipsorum non esset, si eis annunciare Dei judicium noluisset: qvia cum increpare delinqventes noluerit eos procul dubio tacendo pastor occidit.

Cum itaqve in tremendi die judicii de vestris et subditorum vestrorum actibus debeatis reddere rationem, qvin etiam, et de omni verbo otioso qvodcunqve locuti fueritis; hortamur universitatem vestram, monemus in Domino, et per apostolica scripta mandamus, qvatenus contra delinqventes qvasi contra bestias Ephesi viriliter exsurgentes, ne post cursum vitæ labentis in manus Dei viventis (qvod horrendum est) incidatis, murum vos pro domo domini non dubitetis opponere, et contra faciem Damasci turrim vos inexpugnabilem opponentes, evellere ac destruere, ædificare pariter, et plantare unanimiter procuretis qvæ in Ecclesia Dei evellenda et destruenda ædificanda fuerint et plantanda.

Ceterum qvoniam adhuc habemus multa vobis dicere qvæ non possunt commode per præsentem Epistolam declarari; præmissis breviter prælibatis, caritati vestræ duximus prædicendum, qvod auctore patre luminum, à qvo omne datum est optimum, et omne donum perfectum, in proximo invento viro secundum cor nostrum, eum ad vos mittere disposuimus: per qvem de singulis qvæ omittere vel facere debeatis et omnibus qvæ fuerunt nobis ex parte vestra proposita, cum ad vos venerit efficiemini certiores.

Datum Reat. III. kal. Augusti.

1) þann. 1575; annunciabo, Baluz.

77.

30. Juli 1198.

i Reate.

INNOCENTIUS páfi hinn þriði áminnir höfðíngja og alþýðu á Íslandi um hlýðni við kirkjunnar forstöðumenn, og um að stunda góð verk og einkum ölmusugjörðir.

Bréf þetta er prentað eptir bréfasöfnum Innocentius páfa, þeim hinum sömu sem talin eru við hið næsta bréf hér á undan (Nr. 76), því bædi brèfin fylgjast að.

Epistola scripta principibus et populis per Hislandiam

constitutis.

Qvamvis insula vestra longo terrarum tractu ab Urbis partibus sit remota . . [o. s. frv. einsog í bréfinu til biskupanna

Nr. 76 næst á undan].

Dolemus ergo plurimum et tristamur, hæc inter vos liberè perpetrari, quos salvos fieri cupimus, et ad agnitionem veritatis venire, ad qvod viam vobis salubriter præparabit, si habueritis in his qvæ Dei sunt obedientiam ad prælatos, et eos, imo Deum in ipsis, curaveritis honorare, in qvibus contemptis Deus spernitur, et in receptis recipitur, et etiam honoratur, et opera impenderitis in operibus pietatis, et præsertim eleemosynis conferendis, quarum efficaciam scriptura commendans inqvit: Sicut aqua exstinguit ignem, ita eleemosyna peccatum exstinguit. Ceterum qvoniam adhuc habemus multa vobis dicere. .

MALDAGI [Páls biskups Jónssonar í Skálaholti] fyrir kirkjunni að Hofi í Eystra-hrepp í Árness þíngi.

Í hinni fornu jarteinabók Þorláks biskups og í sögu hans segir svo frá, að kirkja að Hofi væri fyrst allra kirkna á Íslandi helguð Þorláki biskupi, og að hún væri vígð á því ári sem helgr dómr Þorláks biskups var tekinn úr jörðu (Þorláks saga

hin ýngri, kap. 44; Bisk. s. 1, 316, sbr. bls. 315, athgr. 4; Jarteinabókin frá 1199, kap. 3; Bisk. s. 1, 334). Það er ætlan mín, að sá vígslu-máldagi sé hinn sami og hér fylgir, og hefir hann þá verið saminn um sumarið 1198.

Máldaginn er prentaðr eptir bókinni D 12, bl. 56-57. (sbr. Nr. 24 að framan).

Hof.

Kirkia at hofi fyrir vtan þiorsa er helgop mario drotningo. oc petre postola. oc porlaco. hon a i kykom kviste .v. kyr oc xl. a. þar fylgir scambeinstapa land.

oc j londom þessom baþom saman liggr su skylld. at þar scal vera prestr heimilis fastr oc syngia þar allar heimilis tiper. oc loghelga daga. oc pa er messa er gior til. ef sua ma vera. oc ij. daga i vico i[t] sialnasta þess a mille van fosto .ij. messor annan hvarn dag vm langa fosto oc vigilia hvern aptan rumhelgan. þar scal syngia messo Joans messo vm þing oc petrs messo oc eptir aqvepno þess a mille. ef prestr er heima. huern dag messa vm jola fosto.

þar scal vera diacn heimilis fastr oc qvengilldr omage. sa er sialfr mege ser vinna reipo. henni scal fa alla reipo sem fulgo cono oc reckio vm fram.

MALDAGI [Páls biskups Jónssonar í Skálaholti] fyrir kirkjunni í Hjörsey á Mýrum.

þessi máldagi er hér tekinn eptir bókinni D 12, bl. 6566 (sbr. Nr. 24).

Hiorsey.

Sa er kirkiu maldage i Hiorseyiu. at þar liggr til kirkio land þat er at seliom heiter. er tekr .x. hundrat alna at verpe.

Bonde sa er byr j hiorseyiu scal heima hafa tiund sina oc hiona sinna allra oc sva þess mans er byr a kirkio lande. tiunda scal kirkio fe þesse. hafa helming kirkian sialf. en fiorpung biscop. en annan fiorþung þurfamenn. heima þar scal grafa lic allra heima manna. þeirra er þar andasc. oc sua þeirra er at seliom andasc. oc sua ef lic recr af sq. oc scal heima þar grafa. ef lic finnasc vt i londom pessom. oc scal þau oll heima þar grava.

Sa mapr er byr i hiorseyio scal hafa heimilis prest. ef hann vill. þann er syngr alla loghelga daga oc allar heimilis tiper. hann scal kaupa at preste. iiij. morcom.

Lofat hefir biscop þeim manne er byr i hiorseyio at hafa ey1 heimilis prest. oc scal sa syngia annan hvarn dag helgan oc halfar heimilis tiper. oc kaupa .ij. morcom at preste.

Bonde scal scylldr vera at lysa kirkio fra mario messo enne sipare til þess er lipr pasca vica.

Sa mapr er byr i hiorsey hann scal abyrgiasc kirkio þessa. er helgop er inom sæla thorlace biscope. oc fe hennar allt. at þat spillesc at engo. oc reisa apra kirkio slica. ef þesse verþr nackvat. abyrgesc kirkio þessa at ollo.

SKRÁ um skipti á Spákonu arfi, eptir frásögnum þórarins þorfinnssonar, Eyjólfs Einarssonar og Karls Jónssonar ábóta á Þingeyrum.

Þessi skrá er frumrituð á einu skinnblaði í safni Árna Magnússonar Nr. 279. 4to. þar eru með ymsar aðrar skrár um reka þíngeyra klaustrs, kristfè í Hvammi í Vatnsdal, og ýmislegt fleira frá ymsum tímum, sem síðar mun verða tekið í safn þetta. Skrá þessi fyllir hèrumbil hálfa aðra blaðsíðu (23. og 24.), þegar öll blöðin eru talin, og er með stórri og skýrri hendi án efa frá hèrumbil 1200, en víða allmjög máð. Afskriptir af skrá þessari eru til bæði eptir Björn á Skarðsá og eptir Árna Magnússon, einnig er til reikníngr Björns um það hvernig skiptin yrði eptir þessari skrá, (Nr. 500 og 505 í pappírsafskriptum íslenzkra bréfa í safni Árna).

Um þá menn sem hér eru nefndir í skránni vitum vér nú harðla lítið, að fráteknu því sem vèr vitum um Karl Jónsson. Hann var vígðr til ábóta að þíngeyrum 1169, og var fyrir því klaustri þar eptir um nokkur ár, þartil hann sagði af sér 1181. Skömmu síðar fór hann til Noregs (1185), og var þar með Sverri konúngi og ritaði sögu hans. 1187 kom hann út aptr til Íslands, og tók við ábótadæminu að þíngeyrum á ný, hélt hann því þar eptir um lángan tíma, og stóð þá klaustrið með miklum blóma með merkilegum og lærðum klerkum, sem voru einkanlega Gunnlaugr Leifsson og Oddr Snorrason. 1207 lagði Karl niðr ábótastètt sína í annað sinn, og lifði síðan skamma hríð: hann andaðist 1212 eða 1213 (ísl. Ann.).

Sua skal skipta spakono arfi. at luti skal gora fim Oc skal hverfa en sætte lutr af enom fyrsta i hvam i vazda en þat er epter er skal hel[mingr]' a ha[skulls]taði en annak helmingr a Gunsteinstaði. Nv ero .. luter epter. þar [skal taka] einn [lut] | oc draga ofan a þria. Nu eru þar luter .III. þar skal hve[rfa sæt]tugr af enom fyrsta til þiŋeyra. En þat er epter er þess lutar skal a ha skullstaði. pa ero eptir luter .II. af adrom þeirra skal hverfa sætugr a Gunsteinstade [.. oc pa skal þvi er epter er skipta i fiora stade oc skal hverfa ein lutr a Gunsteinstaði annar a ha skullstaði enum þriðia [skulo] skipta með | ser mvnkar oc porar[inn [i] helminga. [en] fiorða skulo taka myra menn. oc skipta i helminga með ser. Nu er epter ein lutr. oc skal þeim skipta i fiora staðe. oc skal hver fa ein lutr a mastaði annar til svinavaz. þriði til spa konofellz. enom fiorða skulo skipta með ser i helminga munkar oc porarinn. Sogn er sa hlute helfde fylgt ey ionne syðre. Munkar eigo nu Gunsteinstada lut | oc pan er þorarinn hafði att . . . eiga þeir nu eyiar luta.

1) það sem er i klofum er fyllt eptir afskriptunum, en skinnblaðið er þar nú algjörlega máð og ólæsilegt.

2) eyða fyrir svosem premr orðum, og lesa þeir Gunnlaugr prestr í Vallholti og Björn á Skarðsá 1615 svo, sem þar hafi ekkert verið í ritað.

3) her er eyða fyrir svosem tveimr eða þremr orðum, og sýnist svo sem þar hafi eitthvað ritað verið (föðurnafn Þórarins), en afskriptin 1645 les svo, sem þar hafi ekkert verið ritað.

4) eyða fyrir tveimr eða þremr orðum, og er óvíst hvort þar hefir nokkuð verið ritað. Afskriptin 1645 les svo, sem þar hafi ekkert ritað verið. Dipl. Isl. 1. B.

20