ALÞINGIS LÖG um pundara, og um sektir þeirra er mæla eða vega rángt.

þau lög, sem hér eru sett, standa í svo nánu sambandi við lögin um stiku málið, og eru svo harðla lík þeim að öllu, að ekki virðist efamál að heimfæra þau til hins sama tíma, jafnvel þó þeirra sé ekki getið svo greinilega í sögu Páls biskups, að af henni verði ályktað með fullri vissu, að þau hafi verið samin jafnframt hinum.

Lög þessi koma fram í handritum með þrennu móti: Belgsdalsbókin hefir þau í heild sinni, og lætr þau fylgja Kristinrétti hinum forna. þar munu þau þó vera næst því sem þau hafa upphaflega verið, og kalla eg því þetta handritið A. --- Staðarhólsbókin skiptir í tvennt, og hefir fyrst síðara hlutann í tveim kapítulum, í hinum svonefnda Kaupabálki; en upphafið setr hún sem seinasta kapítula í sama bálki. þessa uppskript kalla eg B, og set eg her kaflana saman einsog þeir virðast eiga að vera. Konúngsbókin hefir einúngis upphafið, orðrétt að kalla má eins og Staðarhólsbókin, og lætr það vera kapítula í Rannsókna þætti; þessi uppskript er her nefnd C.

A.

Eptir Belgsdalsbókinni frá hèrumbil 1370 (sbr. bls. 117-120 að framan). Það er ritað á bls. 166-167 í skinnbókinni, með hinni fornu hendi, og talið þar sem kapítuli í Kristinrétti hinum forna. Prentað áðr í Viðbæti við útgáfu Vilhjálms Finsens af Grágás II, 249-250.

Vm loghpundara eða mælir [maðr] rangar alnar'.

þat er logpundari er atta fiorðungar eru j vett. en .XX. merkr skulo j fiorðung vera.

Ef maðr a pundara meira eða minna en mælt er ok varðar þat .iij. Marka sekt.

Nu reiðir hann rangar vettir eða mælir hann rangar alnar sva at munar vm oln j. XX. alnum. þa varðar fiorbaugs Garð.

1) fyrirsögn með rauðu letri. upphafsstafr rauðr. eptir fornri tölu 64. kap. í Kristinrètti hinum forna. I yfirliti kapítulanna á 15. bls. í skinnbókinni er fyrirsögnin þannig: Vm lôgpundara eða mæli maðr rangar

alnar.

sa a sok er sins

þa a sa er vill.

heimilis bua þess

hefir j pui mist. en ef hann vill eigi sokia Til sakar þeirrar skal kuæðia a þingi. IX. er sottr er.

Sok þeirri skal stefna at heimile þess er sottr er. eða þar sem hann heyrir sialfr aa.

Rett er þeim er sokir at stefna j þingbrekku a varþingi. þui er hann heyr1 sialfr. ok skal þui at eins rett at stefna þar j dom ef sa er a þingi er sottr er. en elligar skal stefna til alþingis.

Ef sia sok verðr rett höfðut. ok koma þau gaugn fram með henni at domi sem henni eigu at fylgia pa skulo eigi varnir metaz vm þat mal ok eigi skulo gagnsakar. metaz ef pat eru [eigi] sekðar sakar amot. alna mals sok.

pott eigi se lengra vaðmal mællt rongum alnum. en .iij. alnar ok varðar þo. fiorbaugs garð. ok von er at muna mundi oln. j. XX. alnum ef sua langt vaðmal væri. slikum alnum2 mællt.

Slikt varðar vm rangar alnar a lerepte sem a vaðmalum. Rett er at sokia vtan landz menn vm alnar3 rangar at heraðs domi. slikri sokn sem til er mællt vm rettafars sakar.

B.

Eptir Staðarhólsbókinni frá hèrumbil 1275, Nr. 334 Fol. í A. M. safninu (sbr. bls. 86-88 að framan), og er þar í tveim köflum, svo sem áðr er getið. Fyrri kaflinn er í skinnbókinni bls. 99, seinastr í hinum svonefnda Kaupabálki. Í yfirlitinu framanvið bálkinn í skinnbókinni er þessi kaflinn talinn kap. LXXXII.; hinn annar kaflinn er á bls. 90-91 í skinnbókinni, og talinn sem L. og LI. kapítuli í sama bálki.

Í útgáfu A. M. nefndarinnar er fyrri kaflinn prentaðr tvisvar, fyrst eptir Staðarhólsbók, sem LXXXIII. kap. í Kaupabálki (1, 499) og i annað sinn eptir konúngsbók, sem CXX. kap. í Vígslóða (II, 197); en síðari kaflinn er talinn allr sem LI. kap. í Kaupabálki (1, 462—463).

2) malnum (með striki undir), skinnbók. 3) i skinnb. alnau, misritað.

Of pundara. LXXXII'.

er. VIII. fiordungar ero i vett.

þat er lag pùndare .XX. merkr scolo i fiordungi vera.

Ef maðr a pun dara meira eða minna en mælt er. oc varðar. pat. III. Marka secð.

Nv reiðir hann rangar vétter eða mælir | hann rangar álnar. sva at munar um oln i XX. al num. þa varðar þat fior Baugs Garð. Sa a soc pa er sins | hefer" i þvi mist. En ef hann vill eigi søkia pa a | sa er vill .IX. bua scal til þess qvepia a þingi. Stefno soc er þat.

Of alnar rangar. oc søkia at heraðs domi. L3.

Sva er melt ef maðr mælir alnar rangar. sva at munar aln eða meira i xx. alnom, at þat varðar fior Bavgs Garð. sa a sac pa er sins missir i pui. Til þeirrar socnar scal qveþia a þingi IX. heimilis bua þess er sottr er.

Soc þeirre scal stefna at heimili þess er sóttr er. eða þar sem hann heyrir a sialfr.

Rétt er þeim er sokir at stefna i þingbrecko a várþingi þvi er hann heyr sialfr. oc scal puiat eins rétt at stefna þar i dom ef sa er a þingi er sóttr er. en ella scal stefna til alþingis.

Ef þessi soc er rétt hafðut. oc koma þa gogn fram með henne at domi sem henne eigo at fylgia. þa eigo varnir eigi at metaz. vm þat mál. oc eigi scolo gagnsakir metaz. ef þat ero eigi secðar sakir a mot álna sąc.

þótt eigi se lengra vaðmál rọngum alnom mælt eN .III. alnar. oc varðar þat fior Bavgs Garð. ef van er at muna mundi óln i .xx. álnom. ef sua langt vaðmál vere mælt slicum alnom.

Slict varþar um rangar alnak a lereptum sem a vaðmalum.

) þessi fyrirsögn er i skinnbókinni (bls. 73) i yfirliti því sem er fyrir framan bálkinn, yfir kapitulana í bálkinum og tölu þeirra. Í bálkinum sjálfum (bls. 99) er eyta fyrir fyrirsögn, og þar í ritað með hendi frá 17. öld: Cp 85". Upphafsstafr grænn, og dregið rautt i.

2) tviteki i skinnbókinni.

i

a) þannig er fyrirsögn í yfirliti fyrir framan bålkinn bls. 73 i skinnb., en í bálkinum sjálfum (bls. 90) er eyða fyrir fyrirsögn, og þar er ritað i með hendi frá 17. öld: „cp. 52”. Upphafsstafr rauðr og dregið í grænt og gult.

Of þat ef astmenn gera aflaga i kapstefnom. LI1.

Rett [er] at søkia astmenn at heraðsdómi. slicri sócn sem melt er vm retta fars sakir.

C.

Eptir konúngsbókinni af Grágás (Gamle kgl. Saml. Nr. 1157 Fol.) bls. 165, og er ritað sem kapítuli í þætti þeim sem þar í bókinni er nefndr Rannsókna þáttr. Prentað í útgáfu Vilh. Finsens II, 169; kap. 232; einnig í útgáfu A. M. nefndarinnar af Grágás II, 197-198, og sett þar sem kap. CXX í Vígslóða; þó mun það aldrei hafa átt þar skylt við.

vm reizlor2.

þat er logpundare er VIII. fiorðungar ero i vétt en .xx. merkr scolo i fiordung vera.

Ef maðr a pundara meira eða minna en mælt er oc varðar þat III. Marca secp.

Nv reipir hann rangar véttir eða mælir rangar alnar. sva at munar vm gln i xx. álnom. þa varpar þat fiorbavgs Garp. Sa a soc þá er sins hevir i þvi mist. EN ef hann vill eigi søkia þa á sa er vill.

Nio bva scal til þess qveðia a þingi. Stefno soc er þat.

ALÞINGIS LÖG um leigu fé og ábyrgð á því, og um löggjald.

þessi lög virðast vera náskyld og samtíða þeim, er hér eru talin frá tímum Páls biskups. Þau eru einnig prentuð hér eptir sömu bók, Belgsdalsbókinni í safni A. M. Nr. 347 Fol., bls. 166. Prentuð áðr í Viðbæti við útgáfu Vilh. Finsens af Grágás, II, 248-249.

1) þannig í yfirliti kapitulanna í bálkinum, bls. 73 í skinnbókinni. Í bálkinum sjálfum (bls. 91) eyða fyrir fyrirsögn, og ritað þar í á 17. öld ..Cp. 53". Upphafsstafr blágrár, og dregið í rautt.

2) fyrirsögn með raudu letri. Upphafsstafr blágrænn, ekki stór. a) upp yfir línunni, en virðist vera ritað með fornu hendinni.

vm logleigo a fe1.

þat er lóghleiga at fe at hinn ellepti eyrir vaxe a puilikt fe sem jnnstoðan er.

Rettr er at maðr reiði vett vllar af am .xx.

Kyr skal vera at IX. alnum j hond. en at .x. alnum a frest a leigo.

Rett er [at] ala vettrung eptir kv at leigu ok skal maðr abyrgiaz sem fulgu fe.

Tvevett naut a maðr at ala eptir ku. ef eigi er kalfbært. ok abyrgiaz við megri ok við handvỏmmum sinum.

þeir menn sem eigi verða asatter vm giolld skulo taka tva logseandra meðal sin. þa er fyri orði ok eiði kunni hyggia ok rada kunni fe sino. til fullz eyris. ok er þat loggealld er þeim þikkir sua. Ef þeir verða eigi a eitt satter. pa skal sa hafa sitt mal er eið vinnr at. Ef baðir vilia sveria pa skulo þeir hluta ok skal sa er hlytr vinna eid. at honum þikkir sua sem hann segir. enda skal þat þa standaz. at þui vætti at ek vinn eið at bok. ok segi ek þat. guði at ek [a sua fe sem nu hefi ek talt eða minna2.

VORÞINGIS SAMÞYKT Árnesinga um hversu fjárlag skal vera í Árness þíngsókn.

Skrá þessi ber það með sér sjálf, að hún sé samþykkt á vorþíngi, samkvæmt því sem alþíngislög voru til, að héraðsmenn mætti á vorþíngum setja fjárlag, og ákveða ýmislegt annað í héraðsmálum.

Um tíma þann sem skrá þessi sè frá, er vafasamara, og eru þó allmörg rök til að aldr hennar fari nærri því sem hèr er sett. það er auðsætt, að hún er töluvert ýngri en fjárlag það sem hér var áðr heimfært til hérumbil 1100 (Nr. 23 að framan), því hún getr ekki röggvarfelda, sem þar eru taldir, og svo er um ýmislegt fleira. Hér eru og komnir þriggja álna aurar, sem mest gengu á Suðrlandi seinast á tólftu og framan af þrettándu

1) fyrirsögn með rauðu letri. Upphafsstafr blágrænn. eptir fornu tölunni kap. 63 i Kristinrétti forna.

2) frá [ er úr fjáreiðnum til tíundar, og er það sett hér af vangá ritarans.