skolvm alla stvnd a leggia. at vsæt falli. Satt risi. salor hialpiz. oc lang ær friþr standi i þessv lanði. [Ef þetta rað er æigi fyri liðit1.

En þer. arnor oc aprom þeim er þv hefir yfir [gvðs æigv oc biskvps setta. þa bioovm vær þeim af gvos alfv fastliga i lyoni at þer fait honom [af staðarins eign sva mikit goz 3. at hann megi sæmiliga vtan fara. oc hvarki kenni hann neisv i vtan ferð ne aptr hvarfi. En ef þer afrækiz þetta vart boð. pa vitip pat fyri vist at yðvarr vandi skal. avkaz marfalliga.5

B.

Eptir miðsögu Guðmundar biskups, sem rituð er á skinnbók í safni Árna Magnússonar Nr. 657 C. í 4to, bls. 73-74. Bókin mun vera rituð um 1350 (sbr. Nr. 87 B. hèr fyrir framan, bls. 323). Eptir þessari skinnbók er bréfið prentað í Biskupasögum I, 571-573.

porer erkibiskvp sender hormvngar ord ok heilræða. Ar[nore]. [uma] s[yni]. ok S[igvrði] or[ms] s[yni]. Þorvalldi gizsvrar syni. Joni Sigmvndar syni. halli kleppi[arns]. syni. SnoRa stvllv syni.

sanligt picker oss at byria vart eyrendi af horming ok heilrædvm þviat sva sem ver eigvm at fagna yðrvm fagnaði, sva eigy ver at ofagna ok yorvm ofagnaði þviat sysla vor ok petr postvli skylldar oss Gardere cum gaudentibus et flere cum flentibus". fagna þeirra fagnaði er fagnað gera gvdi en grata hína er grimaz við [hann]. en epter gvds ordvm grimaz sa við hann er vid hans eyrendreka grimiz þat er vid

=

fyrir litið.

Frá Til langra meina man standa, eptir því er guð kennir oss, ef þetta ráð er fyrirlitið, St, F. 2) frá [ guðs eign ok biskupsstól, St, F. ») frá [ sva mikit af staðarins fè, St, F.

6) þannig skinnbókin, en rèttara er sem ▲ hefir: Páll postuli.

64

biskvpa ok presta. [hann petvr postvli seger sva i sinvm pisli'. Qui vos ardit me ardit et qui vos spernit me spernit"2. hverr er ydr heyrir mig heyrir hann hverr er ydr hafnar mer hafnar hann". pa samv ord koma til vor þviat þeir vorv vorir feðr en ver þeirra synir sem spamaðrinn segir: "fratribvs(!) tvis nati sunt tibi filij." pa kenning kenny ver at þeir letv oss med somv aminni[n]g lærða ef ver flytivm vel med sannvm rokvm giolldvm ok ef ver flytivm illa. þa er VOR haGr hætligr ef ver þegivm ok hefNvm eigi glæpa. þviat ef þat gerv ver þa er tynd sal þess ens syndvga. en gvd heimter hana af oss ok er olickr kostr at falla i nockvra grimd við menn hversv mattvger sem þeir er[v]. eda harder. helldr en grimaz við gvð . En hedan spyrzt hormvligr grimleikr ok fatidr. Gvði ok ollvm gvðs logvm. er G[vðmvndi] biskvp[i] er vetr ef sa voxtr er a sem menn segia at olærder menn hafi hann fyri dæmdan þar sem eingi maðr a a honvm dom nema pafinn1 ok ver af hans hendi ok er hann nv settr af sinv biskvp Riki. hætt morgvm salvm til abyrdar. menn af honvm tekner ok nockvrir prestar af þeirra tolv. eñ þenna vanða ma eingi leysa nema pafinn sialfr. nv er þar komit at þessi mein verda alldri með ordsendingvm sloct. Vær hofvm þess freistat. en yfir bætr hafa frestaz ok velldr þvi va[n]si trvar ok kapp þeirra er j illv þralyndaz. en pa er ver leitvm við at ransaka hvaðan þessar saker risa. eða hverrer með kappi leita við vm at næra þessi mein helldr en slokva. þa visa svmer sokvm i ein[n] stad. en svmer í annan ok siam ver ecki annad heillt rad iþessv mali en biskvp sæki avorN fvnd ok þeir menn með honvm er her erv anefnder þat biodvm ver ok ydr i hlydni gvdi til packa heilagri kristni til frelsis syndvm ydrvm til lasnar ok ollvm landz lyd til þvrftar at þer sækit at svmri avorñ fvnd. en nv skvlv ver alla stvnd aleggia at osætt falli en sætt efliz. salvr hialpiz ok langær fridr standi i þessv landi. en oss vg[g]er

1) hèr hefir ritaranum skjátlazt í ritníngunum; frá [ á að lesa eins

og A hefir hann sagi sinum postulum.

:

2) spernid ne spernid, afbakað í skb.

s) hans, b. v. skb., en þar er dregið í strik og á ekki að lesa.

4) PP (papa), skinnb.

5) PP (papa), skinnb.

6) a, b. v. skb., en dregið í strik.

at til langra meina standi. epter þvi sem oss kenner' hvgbod ef þetta rad er fyri litið. En þer Ar[norr] [ok] þeim gdrvm er þv hefir yfir gvos eigv ok biskvp stol setta þa biodvm ver þeim fastliga ihlyòni af gvos halfv at per fait honvm af stadarins eign sva mikit at hann megi sæniliga vtan fara ok hvarki kenni hann hneisv i vtan ferd ne aptr hvarfi. En ef þer afrækis þetta vort eyreyndi þa vitið þat vist at ydvar vandi mvn akaz marfalligliga3.

C.

Þessi afskript bréfsins er eptir sögu Guðmundar biskups, þeirri er Árngrímr ábóti á þíngeyrum samdi. Arngrímr þessi var vígðr til ábóta á þíngeyrum eptir Stephan, á Laurentiusmessu 10. August 1351, er þá bar á miðvikudag. Hann var í miklum metum hjá hinum æðri mönnum fyrir lærdóm sinn, og því setti Ormr biskup Ásláksson hann til officialis í sinn stað þegar hann fór utan 1354, en mannorð hans hefir án efa verið í lakasta lagi, því þrem árum síðar (1357) afsögðu prestar í Hóla biskupsdæmi að hlýðnast honum, „því hann var borinn hinum ljótustum málum", var þá tekið af honum officialis-embætti á prestastefnu í Skagafirði, og svo ábótadæmi, en hann kvaðst sjálfr leggja niðr embætti þessi, því hann kvaðst hafa gjört það heit, að gánga undir prèdikara lifnað og fara í klaustr í Björgvin, og afsala sèr alla tign og upphefð. Tók þá þorsteinn prestr Hallsson við officialis-störfum. En árið eptir settu þeir Eyjólfr prestr Brandsson og bróðir Eysteinn, er sendir voru til að rannsaka kirkjustjórnina á Íslandi, Arngrím aptr í ábótastètt (1358), og gáfu engan gaum að ófrægð þeirri sem á honum lá, nè að heiti því er hann þóttist gjört hafa, enda var hann þá ekki ákafr að enda heitið. Eptir þetta mun hann hafa haldið ábótastètt á þíngeyrum til dauðadags (13. Oktbr. 1362), og hefir hann ritað sögu Guðmundar biskups líklega til þess að bæta fyrir sálu sinni, að dæmum margra annara á páfaöldunum.

1) tvískrifað í skb.

a) sæmliga, Bisk. s. (sæmiliga?).

3) líklega einúngis ritvilla, fyrir marfalliga (= margfaldliga).

sem er í bókasafni og er komin þángað Fremst í bókinni eru

Sögu Guðmundar biskups eptir bróður Arngrím höfum vèr enn á merkilegri skinnbók frá hans dögum, Svíakonúngs í Stokkhólmi (Nr. 5 í Fol.), líklega að norðan, nálægt miðri 17du öld. tvær biskupa myndir, og er önnur að öllum líkindum mynd Guðmundar biskups. þar eptir kemr fyrst saga hans, þar eptir Jóns saga Hólabiskups Ögmundarsonar, hins helga; þá biskupa tal og ábóta, þarnæst Þorláks saga og seinast Játvarðar saga hins helga, Engla konúngs; bókin er alls 71 blað, og tekr Guðmundar saga með drápu Arngríms aptanvið yfir 46 blöð, eða meir en helming bókarinnar. þessi bók er vandlega rituð, með fyrirsögnum með rauðu letri og upphafsstöfum með ymsum litum, er hún í stóru fjögra blaða broti með tveim dálkum á blaðsíðu og 40 línum venjulega á dálkinum (Biskupas. 1, Formál. bls. XXIX-XXX). Bref Þóris erkibiskups er þar á 91-93. dálki. Ekki þori eg að gjöra mikið úr, þó bréfið sé hér öðruvís orðað en í hinum öðrum bókunum, og þykir mér það helzt ætlanda, að bróðir Arngrímr eigi sjálfr þær breytingar á orðfæri brèfsins, sem hér eru.

bref herra poris erkibiskvps'.

þorir meðr gvos miskvnn erkibiskvp j niðar ósi sendir arnori tumasyni. Sigvrði orms syni. Þorualldi Gizurar syni Snorra sturlu syni. ok auðrum þeim sem for menn erv kirkivnnar mein giorda norban landz pa kueðiu at hneigia fra illu ok gera gott.

Su haurmungar framferð er af yðr flytz fyri sannorða menn angrar hiarta ucrt ok a egiar at ver hefim með hrygðar orðum heil ræði var til youar þui at sua sem postulin lærir at hafa glaum með goðum monnum sua ervm ver skylldvgir af hirðiligri sam pining at syta með sytaundum en sakir þess at frægðin flytr os eigi fagnaðar efni eyrvm uairum þat er yðr heyrir til grætr mær ok móðir almennilig kristni ok ver

1) fyrirsögn með rauðu; en þetta stendr á spázíu með hendi frá 17. öld: 47. Bref Þorers Erkebiskupz til Snorra Sturlusonar. þessi hönd hefir sell tölur við kapitula sögunnar og telr hèr 47. kap., en skiptir sögunni alls i 91 kap. með drápu Arngríms. 2) sam á spázíu.

með moður uúki af þeirri grimd ok digang er þer gerit henne ok hennar formonnum með beri vhlyoní við æzta hirði er sua talaði til postulanna ok þeirra laugligra leytis manna. Huer er yðr heyrir heyrir mik ok hver yor hafnar hafnar mík. þessi uȧrs drottins oro postulum gefin i fyrstu lida fram til uár er skipumz pott. uuerdugir firir erfð ok hiorð almáttigs guðs þuiat ver segiumz þeirra synir sem prophetinn uaittar ef ver ueitum gvos kristni þa kenning er þeir selldu oss ok taukvm lika aumbun sem þeir toku ef ver likivmz þeim j aistundan ok eínaurd gud spialligra boðorða en ef ver faullum j leti svefn leigy mañzins með hirðv leysu hiarðarinnar taupum ver hirðis nafni ok kynferði postulanna. þar med oss sialfa ok salir vara vndir maña er ver ættím að lífga med allri kunastu þviat penna cavinning krefr heosti konungr framar aullum fiar hlut af vaki dar menning. þvi stæði yðr uel at virða huersv ver skylldumz af striov laganna at boda gleópi vara vñdir manna. þviat ef ver vanrækivm þeirra lif er þat ucir dauði. Nv pott ver hnỏGvím ok gangím ver en vera skylldi eða mót aullum setningum ok seálfum natturv laugunum at límr af dæmi höfudit sinni sæmd. huad undrandi dirfðar vær heyrum með yðr geraz at þer hafit dæmt til utlegðar fauður yðuarn en elskuligan broður uάarn heka Guðmund hola biskup en huersu yðuart rasanda forz er laugunum fiarlægt lysiz j þeim orðum at ifir biskupin er einkis mannz dómr á jarðriki. utan heka pafans ok uR af hans alfu. Her fyri veri yðr hugleiðanda po sidla se j huersu hatt forað ok greypiligan glæp þer hafit steypt yorum salum fyri biskupsins utlegðar dóm presta drap ok klerka ok fleiri annaRa undir kirkiunnar vernd. fyri þessar vheofur ok aðrar her ugreindar at sinni er þer hafit fallið j sua fordæmliga guðs reiði at yðr má engi leysa eða upp reisa utan heRa pauinn. Ver hofum profat at lína þessi mein með amíningar orðum ok verpz j uind þuiat uandræði vaxa ok groðsamlig orð gera með yðr ecki frio skilium ver at þat leiðir af langri vlyðzkv ok ofbelldis fullum illuilia youars landz skapar.

Nv sakir þess at ver höfvm leitað huerr upprais gangi rikazt sua uάandra uesallda fleiri en fram lútr yðuarr illvili mot kirkiunni flytz oss þar af nỏckvð ymislíkt. Seam ver eigi