WELLELMI MALMESBURIENSIS

LIBER

DE ANTIQUITATE GLASTONIENSIS ECCLESIÆ.

(Ex codice ms. collegii Trinitatis Cantabrig. edidit GALE, Historia Britannica, Saxonicæ Anglo-Danicæ Scriptores XV. Oxoniæ 1691, fol.)

WILLÉLMI PROLOGUS

Domino in Christi visceribus multum amplectendo A libri auspicio repetens ab origine pandam. Nec hic et honorando HENRICO Lincolniensi episcopo, WILLELMUS vestræ dignitatis filius, quidquid optari potest bealius.

multum a proposito alienum putari debet, cum honor Ecclesiæ in Dunstanum, et laus Dunstani ad Ecclesiam redundet. Nam et illa Dunstanum materno gremio in virum confovit, et ipse matri plurimum splendoris adjecit. Quapropter in spem nonnihil animus meus accrescit hoc scriptum fortasse sanctum procurasse, ut alumni occasione digeratur dignitas nutricula. Illos ego libellos, sed et Vitam beati Patricii, miracula venerabilis Benigni, passionem martyris Indracti, qui simili cura procuderam, jam pridem in eorum permisi versari manibus, ut si quid citra rationem dictum esset, corrigeretur pro tempore. Illi vero propensiori consilio diu scripta trutinantes, omni me li

Si quidquam est quod in hac vita hominem teneat, et inter adversa et turbines mundi æquo animo manere persuadeat; id esse in primis reor meditationem sanctarum Scripturarum. Et quidem scripta gentilium hactenus utilitatem sui prætendunt, ut verborum splendore legentis et palpent ingenium, et timent eloquium. At vero librorum cœlitus inspiratorum longe fructus præponderat; quia et hic jucundæ dulcedinis pastum animo infundant, et alias æternæ beatitudinis emolumentum acquirunt. Multa porro, et ut mea fert opinio, innumera sunt in Scripturis sanctis, quibus divina di- B beraverunt culparum nævo, nihil contuitu religionis gnatio mentes mortalium ad bonæ vitæ cultum informat, tum præcepta tum exempla. Illis qualiter vivendum sit, instruimur, istis innuitur quam sint, Deo juvante, factu facilia quæ jubentur. Natura sane hunc quibusdam ingeneravit animam, ut quamvis utraque sciant necessaria, magis tamen exemplorum quam adhortationum eos prolectet auditus. Et alienigenarum quidem gestis præ sanctitatis assurgunt reverentia, sed alacriori capiuntur dulcedine, si alicujus sancti, qui compatriota fuerit, vita perducatur in medium, in qua sicut e speculo conspicuum, ut ita dicam, sit vivum religionis simulacrum. Accedit enim jucundæ relationi propinquitas, ne aliquis desperet a se per Dei gratiam fieri posse, quod audit ab alio de proximo

factum fuisse. Unde sicut æstimo non contemnendæ stylum dedi operæ, qui beati Dunstani, prius Glastoniensis abbatis, demum archiepiscopi Cantuariensis, vitam labore meo æternæ mandavi memoriæ, duosque libros de hoc, volentibus Glastoniæ fratribus filiis vestris, dominis et sociis meis, dudum integra rerum veritate absolvi. Verumtamen ne quid sedulitatis meæ desit officio, ejusdem ecclesiæ vestræ rudimentum et processum in hujus

aut dantes offense, aut deferentes gratiæ. Hoc igitur qualecunque opusculum vestræ devoveo examinandum prudentiæ, domine venerabilis; et merito amabilis Pater. Facti mei ratio in promptu, ut noscat excellentia vestra, qui et quanti viri fundaverunt et provexerunt ecclesiam, quæ vestræ potissimum sub Deo et sanctis ejus modo tutelæ innititur. Sciatis etiam vos priscorum heroum imitatum, et, pene dico, supergressum facta, priusquam audissetis vocabula. Nam ut cum obtrectare, si quis forte fuerit, audacius conferam pedem, in quo prisci possessores vobis possunt præferri? In ampliandis patrimoniis? At vos et dudum eliminata reducitis, et habita industria solerti cumulatis. In exsiruendis

Cædificiis? Atqui quantum in ea re omnibus prædecessoribus emineatis, melius monstrabit mirantis digitus, quam laudantis titulus. In pace incolarum tuenda? Sed vos, nominis vestri umbone, omnes prædones dejicitis; vultus splendore nebulas mœstitiæ propulsatis, sermonis prudentia calumnias litigatorum enodatis. In religione monachorum? Quæ cum semper ita Deo propitio vestris temporibus floret, ut infelix livor aliquid sinistrum de ipsa erubescat confingere. Accedit publicus amor ipso

rum pectori vestro, qui nullo eos exterretis ron- A Est igitur infra meritum vestrum omnis eloquentia. cho, sed venientes jucunde admittitis, affabiliter tractatis, abeuntibus paterne valefacitis. Nec enim profecto de nobis dicitur, quod de quibusdam po. tentibus a poeta usurpatum non immerito cantatur.

DE ANTIQUITATE GLASTONIENSIS ECCLESIÆ.

Incipit quomodo duodecim discipuli sanctorum Phi- B eos adhuc, ut creditur, nomen sortiuntur. Prædicti lippi et Jacobi apostolorum primo ecclesiam Glastoniensem fundaverunt.

Quomodo sancti Phaganus, et Deruvianus Brilan- A eorum sustentationem, insuper gesta eorum scripta nos ad fidem converterunt et in insulam Avalloniæ

venerunt.

B

invenerunt; ideoque locum ipsum præ cæteris dilexerunt, qui etiam in memoriam primorum XII' ex suis x elegerunt, et in præfata insula, rege Lucio consentiente, habitare fecerunt.

Tradunt bonæ credulitatis annales, quod socius rex Britannorum ad Eleutherium x loco post beatum Petrum papam miserit, orans ut Britanniæ tenebras luce Christianæ prædicationis illustraret; mactus animi rex, magnæ prorsus laudis factum adorsus,ut fidem, quam tunc temporis pene omnes reges et populi persequerentur exhibitam, ipse ultro appeteret vix auditam. De qua re ut aliquid exstrinsecus dicam, in ejusdem meriti laudem concurret Ethelbertus, multis annis post socium rex Cantiæ, qui prædicatores ad se de Roma missos non turbido abegit responso, sed benigno excepit hospitio. Accessit benignitati solers verborum festivitas, quia etsi nollet verbis eorum proprium assensum apponere,tamen quia de longe venerant, ut quæ optima credebant ei communicarent, absurdum videri possit, si eis quidquam inferret molestie. Sunt ergo hi viri amplissima recordatione digni,quorum alter Christianitatem prudenter invitavit, alter libenter excepit. Venerunt ergo Eleutherio mittente prædicatores Britanniam duo viri sanctissimi, Phaganus videlicet atque Deruvianus, prout charta Sancti Patricii gestaque Britannorum testantur. Hic igitur verbum vitæ evangelizantes, regem cum suo populo sacro fonte abluerunt anno Domini 166. Hinc prædicando et baptizando Britanniæ partes peragrantes in insulam Avalloniæ, more Moysi legislatoris interiora deserti penetrantes, sunt ingressi, ubi anti-Cret a vero, ut præmissum est, quia si Philippus

quam, Deo dictante, repererunt ecclesiam, manibus discipulorum Christi, ut ferunt, constructam, et humanæ saluti a Deo paratam ; quam postmodum ipse cœlorum fabricator multis miraculorum gestis, multisque virtutum mysteriis sibi sanctæque Dei genitrici Mariæ se consecrasse demonstrabit; fluxerunt autem ab adventu discipulorum sancti Philippi in Britanniam usque ad adventum sanctorum memoratorum cu anni. Igitur prædicti sancti Phaganus et Deruvianus, oratorio illo sic reperto ineffabili sunt refecti gaudio. Ibidem in Dei laudibus moram protrahentes diuturnam, per novem videlicet annos, locum etiam diligenter perscrutantes, figuram nostræ redemptionis aliaque signa manifesta D repererunt quibua bene cognoverunt quod Christiani prius locum inhabitaverant, postea cœlesti perpendentes oraculo,quod Dominus ipsum locum præ cæteris Britanniæ specialiter elegerit, ad nomen gloriosa Genitricis suæ ibidem invocandum.Omnem etiam narrationem in antiquis scriptis invenerunt, qualiter sanctis apostolis per universum orbem dispersis,sanctus Philippus apostolus eum multitudine discipulorum in Franciam veniens, duodecim ex ipsis Britanniam misit ad prædicandum. Qui prædictam capellam angelica docti revelatione construxerunt, quam postmodum Filius Altissimi in honorem suæ matris dedicavit; ipsisque x11 tres reges, licet pagani, xII portiones terræ dederunt ad

Qui postea in diversis locis, sicut anachoreta manserunt ibidem, in eisdem videlicet locis, in quibus primi XII primitus habitaverunt. In vetustam tamen ecclesiam, ad divina obsequia devotius complenda, crebro convenerunt quotidie, et sicut tres reges pagani dictam insulam cum adjacentiis suis, XII primis Christi discipulis dudum concesserant, ita prædicti Phaganus et Deruvianus istis x11 sociis et aliis in posterum sæcularis, ab eodem rege Lucio liberam eamdem confirmari impetrabant, sic autem multi aliis succedentes, semper tamen in numero duodenario, per multa annorum curricula, usque ad adventum sancti Patricii Hiberniensium apostoli, in memorata insula permanserunt. Huic etiam ecclesiæ sic repertæ aliud addiderunt sancti neophita opere lapideo oratorium, quod Christo sanctisque apostolis Petro et Paulo dedicaverunt. Horum ergo restaurata fuit opera vetusta Sanctæ Mariæ in Glastonia ecclesiæ, sicut fidelis per succidua sæcula non tacuit antiquitas. Sunt et illæ non exiguæ fidei litteræ apud Sanctum Edmundum repertæ, quod hanc sanctissimam ecclesiam Glastoniæ non fecerunt aliorum hominum manus, sed ipsi discipuli Christi eam ædificaverunt, mittente scilicet sancto Philippo apostolo, ut præmissum est; nec abhor

apostolus Gallis prædicavit, sicut Freculfus libro II,
cap. 4, dicit,potest credi quod etiam trans oceanum
sermonis semina jecit.

Quomodo monachus quidam de Sancto Dionysio de
Glastonia referebat.

Ad comprobandam antiquitatem ecclesiæ, de qua præfati sumus, paululum digrediamur. Monachus quidam Glastonia, Godefridus nomine, de cujus epistola et hoc et quod subjungemus capitulum assumpsimus, tempore hoc Blesensis abbatis Glastoniæ, cum in pago Parisiacensi apud Sanctum Dionysium moraretur, senior quidam ex monachis interrogavit eum: « Quo genus unde domo?» Respondit, Normannus, Britanniæ monasterii,quod Glastingeta dicitur, monachus: « Papæ, inquit, an adhuc stat illa perpetuæ Virginis et misericordiæ matris vetusta ecclesia? Stat, inquit. Tum ille lepido attactu caput Godefridi Glastoniensis demulcens, diu silentio suspensum tenuit, ac sic demum ora resolvit «Hæc gloriosissimi sui martyris ecclesiæ, et illa de qua te asseris, eamdem privilegii dignitatem habent, ista in Gallia, illa in Britannia, uno eodem tempore exortæ, a summo et magno pontifice consecrate; uno tamen gradu illa supereminet, Roma etenim secunda vocatur. » Cumque ab ore viri penderet,ille eui provincia suspiciendorum fratrum erat commissa,invitos ab invicem non revisuros separavit, sed hic hactenus.

Quomodo multitudo popularis primitus Glastoniam A captus. Ibique anno Domini 512 de medio factus, inhabitaverit. in vetusta ecclesia ante altare est sepultus.

Descriptis fundatione, dedicatione, ac postea inventione hujus oratorii, restat apponere qualiter hæc insula a multitudine fuit inhabitata. Legitur in antiquis Britonum gestis, quod a boreali Britanniæ parte venerunt in Occidentem duodecim fratres, et tenuerunt plurimas regiones, Venedociam, Demetiam, Buthir, Kedweli, quas proavus eorum Cuneda tenuerat: nomina eorum fratrum inferius adnotantur, Ludnerth, Morgen, Catgur, Cathmor, Merguid, Morvined, Morehel, Morcant, Boten, Morgen, Mortineil, Glasteing. Hic est ille Glasteing, qui per mediterraneos Anglos, secus villam quæ dicitur Escebtiorne, scrofam suam usque ad Wellis, et a Wellis per inviam et aquosam viam, quæ Sugewege, B id est scrofæ via, dicitur, sequens porcellos suos, juxta ecclesiam de qua nobis sermo est, lactentem sub malo invenit, unde usque ad nos emanavit, quod mala mali illius Ealdcyrcenes epple; id est veteris ecclesiæ poma vocantur : sus quoque caldeyre suge idcirco nominabatur; quæ cum cœteræ sues quatuor pedes habeant, mirum dictu, ista habuit octo. Hic igitur Glasteing, postquam insulam illam ingressus, eam multimodis bonis vidit affluentem, cum omni familia sua in ea venit habitare, cursumque vitæ suæ ibidem peregit. Ex ejus progenie et familia ei succedente locus ille primus dicitur populatus, hæc de antiquis Britonum libris sunt.

De diversis nominibus ejusdem insulæ. Hæc itaque insula primo Yniswgtrin a Britonibus dicta, demum ab Anglis terram sibi subjugantibus, interpretato priore vocabulo, dicta est sua lingua Glastynburg, vel de Glasteing, de quo præmisimus; etiam insula Avallonia celebriter nominatur, cujus vocabuli hæc fuit origo. Supra dictum est quod Glasteing scrofam suam sub arbore pomifera juxta vetustam ecclesiam invenit, ubi quia primum adveniens poma in partibus illis rarissima reperit, insulam Avalloniæ sua lingua,id est insulam pomorum nominavit; avalla enim Britonice poma interpretatur Latine, vel cognominatur de quodam Avalloc, qui ibidem cum suis filiabus, propter loci secretum, fertur inhabitasse.

Quanta devotione diversi sancti illuc advenerint. Ecclesia de qua sane loquimur, quæ pro antiquitate sui celebriter ab Anglis vetusta dicitur, primo vergea, nescio quid divinæ sanctitatis jam inde a principio redoluit spiravitque in omnem patriam, quamvis ex deformi grandis reverentia cultu, hinc confluentium illuc populorum totis callibus unda, hinc opulentorum deposita pompa conventus, hinc religiosorum et litteratorum frequens perendinatio.

De sancto Gilda.

Nam, sicut a majoribus accepimus, Gildas neque insulsus neque infacetus historicus, cui Britanni debent, si quid notitiæ inter cæteras gentes habent, multum annorum ibi exegit loci sanctitudine

De sancto Patricio.

Quo fere tempore, antea tamen, Anglis Britannorum infestantibus, et pacem Pelagianis eorum expugnantibus fidem, sanctus Germanus Antisiodorensis, ut alibi legitur, contra utrosque suppetias tulit. Illos vero alleluiatico cantu fudit, et istos evangelicis et apostolicis tonitribus fulminavit. Inde in patriam meditatus reditum Patricium ad familiare contubernium ascivit, eumdemque post aliquot annos Hyberniensibus jubente Cœlestino papa prædicatorem misit. Ille munus injunctum gnaviter exsecutus extremis diebus Britanniam remeans, priorem celsitudinem salutationesque foro respuens, super altare suum Cornubiam appulit, quod usque hudie apud incolas magnæ venerationi, tum propter sanctitudinem et utilitatem,tum propter infirmorum salutem. Inde Glastoniam veniens x11 fratres anachoretice viventes ibidem reperiens congregavit. abbatisque suscipiens officium, eosdem agere docuit vitam cœnobialem, sicut sequens scriptum, quod idem tempore suo conscripsit, manifestius declarat.

Charta sancti Patricii episcopi.

In nomine Domini nostri Jesu Christi, ego Patricius humilis servunculus Dei, anno Incarnationis ejusdem 430, in Hiberniam a sanctissimo papa Cœlestino legatus, Dei gratia Hibernicos ad viam veritatis converti, et cum eos in fide cathoClica solidassem, tandem in Britanniam sum reversus, ac ut credo, duce Deo, qui vita et via, incidi in insulam Yniswgtrin, in qua inveni locum sanctum ac vetustum, a Deo electum et sanctificatum in honore intemeralæ virginis Dei genitricis Mariæ. Ibique quosdam fratres rudimentis catholicæ fidei imbutos, et piæ conversationis, qui successerunt discipulis sanctorum Phagani et Deruviani, quorum nomina pro vitæ meritis, veraciter credo scripta in cœlis, et quia in memoria æterna erunt justi, cum eosdem fratres tenere dilexissem, eorum nomina scripto meo redigere volui. Quæ sunt Brumbam, Hyregaam, Brenwal, Wenereth, Bantcommeweng, Adelward, Loyor, Wellias, Breden, Swelwes, Hinloernius, et alius Hin. Hi cum essent nobilibus orti natalibus nobilitatem suam fidei operibus ornare cupientes, eremiticam vitam ducere elegerunt, et quoniam inveni eos humiles et quietos, elegi potius cum illis abjectus esse, magis quam in regalibus curiis habitare.Sed quia omnium nostrum erat cor unum et anima una, elegimus simul habitare, comedere et bibere, pariter,et in eadem domo dormire; sicque me licet invitum sibi prætulerunt, non enim dignus eram solvere corrigias calceamentorum eorum. Et cum vitam monasticam ita duceremus, juxta normam probabilium Patrum, ostenderunt mihi præfati fratres scripta sanctorum Phagani et Deruviani, in quibus continebatur quod xu discipuli sanctorum Philippi et Jacobi ipsam vetu

D

parte præfati montis in securi et ascia pia intentione dejecerint, ut facilior paretur aditus Christianis, ecclesiam beatæ perpetuæque Virginis piæ visitaturis, et oratorium prædictum, centum dies veniæ concedo. >>

Hac autem ita veraciter se habere, testimonio scripturæ vetustissimæ similis, cum relationibus seniorum comprobavimus. Hic itaque sanctus supra memoratus, qui et Hiberniensium apostolus, et in insula Avalloniæ abbas primus, postquam prædictos fratres regularibus disciplinis convenienter informaverat, et eumdem locum terris, possessionibus, de dono regum ac aliorum principum competenter ditaverat, post aliquos annos decursos naturæ cessit, et sepulturam angelo demonstrante, flammaque ingenti de eodem loco, cunctis videntibus qui aderant, erampente, in vetusta ecclesia a dextra altaris promeruit.

De excessu sancti Patricii.

Excessit ergo Patricius anno ætatis suæ cxi, Incarnationis vero Domini 472, qui fuit annus ex quo in Hiberniam missus est XLVII. Siquidem anno Domini 364 in lucem venit, et anno Domini 425 a Colestino papa in Hiberniam missus fuit, hic fuit annus ætatis suæ 64, et anno Domini 433, Hibernicos ad fidem Christi convertit. Demum Britanniam reversus, in optima conversatione xxxIx, annos in insula Avalloniæ permansit; requievit autem in velusta ecclesia, a dextro latere altaris, per multorum annorum curricula, videlicet 700 et decem annos, usque ab combustionem ejusdem ecclesiæ. Corpus vero suum in pyramide saxea fuit collocatum juxta altare, versus austrum, quam pro veneratione ejusdem sancti, auro et argento postea nobiliter vestivit domesticorum diligentia.

stam ecclesiam construxerunt in honore prælibatæ A silium fratrum meorum, omnibus qui silvam ex omni advocatricis nostræ, per doctrinamentum beati archangeli Gabrielis insuper et quod Dominus eamdem ecclesiam cœlitus in honore suæ matris dedicaverat, et quod tres reges pagani ipsis XII, ad eorum sustenementum, XII portiones terræ dederint, nec non et in scriptis recentioribus inveni, quod sancti Phaganus et Deruvianus perquisiti erant ab Eleutherio papa qui eos miserat decem annos indulgentiæ. Et ego frater Patricius a piæ memoriæ Colestino papa duodecim annos tempore meo acquisivi. Post multum vero temporis, assumpto mecum Wel. lia confratre meo, per condensitatem silvæ cum magna difficultate conscendimus acumen montis, qui eminet in eadem insula. Quo cum pervenissemus, operuit oratorium unum vetustum et fere dirutum, B babile tamen devotioni Christianæ, et, prout mihi videbatur, a Deo electum. Quod cum ingressi essemus, tarta odoris suavitate replebamur, uti in paradisi amoenitate positos nos crederemus. Egredientes igitur et reingredientes, locumque diligentius perscrutantes, invenimus volumen unum, in quo scripti Actus erant apostolorum, pariter cum actis et gestis sanctorum Phagani et Deruviani, ex magna parte consumptum, in cujus tamen fine voluminis invenimus scripturam, qua dicebat quod prædicti sancti Phaganus et Deruvianus, per revelationem Domini nostri Jesu Christi, idem oratorium ædificarunt in honore sancti Michaelis archangeli, quatenus ibi ab hominibus haberet honorem, qui homines in perpetuos honores, jubente Deo, est introducturus. At cum delectaret nos illa scriptura, nitebamur eam ad finem legere. Dicebat enim eadem scriptura, quod venerandi Phaganus et Deruvianus moram ibi fecerunt per novem annos, et quod ipsi etiam perquisierant triginta annorum indulgentiam omnibus Christicolis locum ipsum ob honorem beati Michaelis pia voluntate visitantibus. Invento ergo tanto divinæ bonitatis thesauro, ego et frater Wellias tribus mensibus jejunavimus, orationibus vacantes et vigiliis, dæmonibusque et belluis multiformiter apparentibus imperantes. Quadam autem nocte cum me sopori dedissem, apparuit mihi Dominus Jesus in visu, dicens : « Patrici serve meus, scias me elegisse locum istum ad honorem nominis mei, et ut hic honoranter invocent adjutorium ar- D changeli mei Michaelis; et hoc tibi signum et fratribus tuis, quatenus ut ipsi credant, brachium tuum sinistrum arescet, donec quæ vidisti annuntiaveris fratribus tuis, qui in cella sunt inferiori, et denuo huc redieris. » Et factum est ita. Ab illo die slatuimus duos fratres in perpetuum ibi, nisi pastores futuri ob justam causam aliter decreverint. Arnulfo autem et Ogmar Hibernicis fratribus, qui mecum venerant de Hibernia, pro eo quod ad exhortationem meam apud dictum humiliter oratorium manere cœperunt, præsentem paginam commisi, aliam similem in arca sanctæ Mariæ retinens in monumentum posteris. Et ego Patricius, per con

C

Visio de sancto Patricio.

Cum autem longe post obitum beati Patricii frequens quæstio esset, utrum ibi monachus et abbas fuerit, omnem scrupulum absolvit visio cujusdam fratris, qui post obitum beati viri, nutante memoria utrum ibi monachus et abbas fuerit, cum de hoc frequens verteretur quæstio, tali confirmatus jest oraculo. Resolutus vero in soporem, visus est audire quemdam legentem post multa ejus miracula hæc verba: « Hic igitur metropolitani palli decoratus est sanctitate. Postmodum vero hic monachus et abbas factus est. » Adjecit etiam, ut non in egre credenti, litteris aureis quod dixerat scriptum ostenderet.

De sancto Indracto el de sancta Brigida. Hinc Hiberniensibus mos inolitus, ad exosculandas patroni reliquias locum frequentare. Unde et sanctum Indractum et beatam Brigidam, illius terræ non obscuros incolas, illuc olim commeasse celeberrimus sermo est. Brigidam quidem, quæ anno Domini 488 illuc venerat, post aliquantulam moram, quam in insula quæ dicitur Beokery fecerat, demum reversum, relictis ibidem quibus