FROWINUS

ABBAS COENOBII MONTIS ANGELORUM APUD HELVETIOS

NOTITIA

(D. MABILLON, Annal. Bened., t. VI, Append., p. 657)

In percelebri monasterio Einsidlensi inter alia duos codices invenimus, opera continentes Frowini monachi primum Einsidlensis, dein abbatis in Monte Angelorum apud Helvetios Subsilvanos post sanctum Aldheimum, qui primus loco præfuit a conditione cœnobii per beatum Conradum facta sub annum mcxxv. Primus codex inquarto, ut vocant, expositionem in Orationem Dominicam complectitur secundus in-folio, livros septem De laude liberi arbitrii, uti opus suum inscribit auctor ipse, seu potius de præcipuis theologiæ quæstionibus, quas Frowinus erudite, solide, et pro tempore eleganter pertractal Adversus quorumdam errores novitatum, fortasse adversus Petrum Abælardum. Eodem quippe tempore Gerhohus, Reicherspergensis in Bajoaria præpositus, Opusculum contra discipulos Petri Abaiolardi scripsisse memoratur. Quo minus mirandum, si ad Helvetios hujus sectæ fama penetraverit, et Frowinum ad scribendum impulerit. Optandum esset, ut nostri Einsidlenses, quorum maxime interest, et qui postremum hec opus jam descriptum, ac prelo paratum habent, suis typis illud emitterent in lucem. Interim prolegum Frowini in expositionem Orationis Dominicæ, itemque præfationem in libros septem De libero arbitrio cum capitulationibus hic edimus in quamdam prægustationem futuræ editionis. Initio sequentes versus præmittit auctor.

Vive precor Berhtolth, tibi sit Dominus rogo filholt (1).
A te quod liber sim, docet iste liber.

Hunc librum vovi, nunc promissum tibi solvi.
Jus est, si sapias, gratus ut accipias.

INCIPIT PROLOGUS FROWINI ABBATIS IN MONTE ANGE- A flammas mittere, id negotii quod mihi imponeres,

aggrederer, non nova, sed quæ a Patribus de Dominica Oratione, licet sparsim dicta sint, aliqua colligerem. Quapropter tua refert orare, quatenus propitia Divinitas adjuvet perficere, quod inspiravit velle. Igitur quam sufficiens, quam conveniens sit ea quæ dicitur Dominica Oratio, licet tenuerit, tamen elucidare pro captu meo operam dabo.

Nemo nescit homo, Deum hominem cum libero arbitrio condidisse, etc.

(In fine, Explicit liber explanationis Frowini abbatis.

LORUM IN EXPLANATIONEM DOMINICÆ ORATIONIS,

Quamvis sim labilis memoriæ, tenaciter tamen meminituam dulcissimam dilectionem, o venerabilis presbyter Berhtolde, a mea parvitate exegisse, quatenus ingenioli mei capacitatem in explanatione Dominica Orationis ostenderem, qua de re diu et multum apud me hæsitatum est. Deliberavi enim utrum satius esset charitati petentis obedire, et ob hoc morsibus invidorum patere; an quod jusserit charitas denegare, et ob hoc Deum charitatem forsitan offendere. Verum in ea constitit tandem animus meus sententia, qua tutius esse judicavi Deum placatum habere, quam obloquentium patere livori. Itaque hoc statui ilicet sciens, manus in (1) Id est multum amicus Germanice.

Hoc precor, hoc hortor, dic devota prece lector,
Felix Frowinus quod sit, agat Dominus.
Ul verum lumen cœleste daret sibi numen,
Hujus scripta libri nam studuit fieri.)

EJUSDEM FROWINI

DE LIBERO ARBITRIO AD ADELBERTUM MONACHUM LIBRI VIII

Has Frowin chartas electo dogmate fartas
Fecit conscribi fac bene, Christe, sibi.

:

INCIPIT PRÆFATIUNCULA SEQUENTIS OPERIS. B ingenii agilis acumine validum, et gratiæ adjuvantis lumine fretum, indagandæ veritatis studiis invigilare perpendi.Hocitaque opusculum congessi, excerptum

57

Desiderio tuo, frater Adelberte, morem gerere curavi, ob eam vel maxime causam quod te et

PATROL. CLXXIX.

de scriptis eorum, qui vel nostra, vel priori clarue- A CAP. VIII. Quod voluntas, deserta justitia, per se

nequeat redire ad justitiam.

CAP. IX. Quæ voluntas sit liberum arbitrium.
CAP. X. Definitiones liberi arbitrii diversæ, et ea-
rum rationes subjunctæ.

CAP. XI. Quod nulla substantia, vel actio, vel ali-
qua essentia sit justa nisi justitia, neque injusta,
nisi injustitia; et quod nihil puniatur vel delec-
tetur nisi voluntas.

B

runt ælate doctorum. In quo eas inserere sententias de libero arbitrio, atque de aliis quæstionibus sategi, quas tuo arbitrio acceptissimas, quasque adversus errores quorumdam de novitatum suarum adinventionibus gloriantium validissimas credidi. Codicis vero hujus titulum prænotare volui, De laude liberi arbitrii, propterea quoniam totus ad eum refertur finem, ut commendet quanta gloria præ cæteris viribus, quas ab artifice suo Deo rationalis natura sortita est, præditum divinitus sit liberum arbitrium. Quæ tamen communis intentio laudis, quia divisas materias habet, placuit per partes dividere ipsum libellum, tum ut legenti fastidium minueretur, tum ut facilior eluceret intellectus, cum per singulas distinctiones et animus respiret, et respirando renovatus redintegretur ad ea quæ restant. Prima ergo pars continet quid sit liberum arbitrium et sicubi loquitur de corruptione ejus, non ideo obliviscitur sui propositi. Nam ubi vitium vituperatur, integritas atque virtus e contrario extollitur. Secunda demonstrat, quod libero arbitrio, et in præsenti, vel tenuiter perspiciatur Deus, et in futuro etiam non nisi libero arbitrio feliciter agnoscatur. Tertia in eo extollit liberum arbitrium, quod ostendit ipsum posse de omnibus aliis judicare, et a nullo judicari: et quod in ipso versetur omnium scientia disciplinarum. Quarta comparat duas vires liberi arbitrii duabus uxoribus Jacob, filiosque ejus virtutibus rationis et volontatis, aliaque multa de eadem re. Quinta attribuit ei imaginem Dei, et speculum per quod investigandus est Creator ejus. Sexta erudit ipsum ad speculandam substantiam Dei. Septima dirigit ipsum in viam fidei, qua redeat ad patriam speciei. Quoniam igitur codex iste demonstrat omnem tam scientiam quam sapientiam, justitiam et beatitudinem consistere, atque fundari in libero arbitrio; idcirco eum intitulavi De laude liberi arbitrii. Multa quippe unde laudabile apparet ei altribuit. Sed quia in minimis quoque rebus divinum invocandum est præsidium, quo prætermisso nullum rite fundatur exordium, ante omnia precor, quatenus adsit mihi scribenti ejus veritas, cujus ut scribere vellem fecit Dei charitas.

C

CAP. XII. Quid Deus vel homo habeat in bonis vel malis operibus.

CAP. XIII. Quare laudetur rationalis natura de sua justitia.

CAP. XIV. Quod injustitia nihil sit, neque faciat aliquid, licet causa sit quod mala opera fiant. CAP. XV. Quid sit malum, et quod sint duo mala. CAP. XVI. Quod Deus non puniat hominem pro nihilo.

CAP. XVII. Quod non sint exorta nisi a bonis, nec
esse possint nisi in bonis, mala.
CAP. XVIII. Definitiones affectionum et auctoritates
de eadem re; ad probandum, quod voluntas per
se non sit mala; et quod idem motus, non tamen
cum eadem forma, sit virtus et vitium; et quæ-
dam de causis et perturbationibus animi; et quid
valeat confessio, et quod virtus non lædatur, nisi
vitio suo contrario.

CAP. XIX. Quod misericordia vel ira Dei inclinetur voluntas hominis ad mala vel bona.

CAP. XX. Quod bonum sit, non sola bona esse, sed etiam mala, et quod non sit contrarium Dei voluntati, etiam quod sine voluntate Dei agitur. CAP. XXI. Dinumeratio bonorum, quæ sunt a Deo. CAP. XXII. Quomodo Deus per opera sua cognoscatur, et quam utilis sit hæc cognitio.

CAP. XXIII. Quod originale peccatum sit absolute peccatum.

CAP.XXIV. Qua ratione infantes subjaceant peccato et malo Adæ, et qua justitia Christus inde excusetur.

CAP. XXV. Quare dicatur originale peccatum, et quid sit.

CAP. XXVI. Quomodo infantes concepti mox habere peccatum dicantur, cum tamen peccatum in nula parte hominis sit, nisi in rationali voluntate, quam nondum habent.

CAP. XXVII. Quomodo intelligatur homo perdidisse liberum arbitrium, cum sit naturale homini. CAP. XXVIII. Quomodo amiserit primus homo libertatem a peccato, et a miseria, cum nequeant amitti postquam habitæ fuerint, et inde sit ille defectus, ut non faciamus, quæ volumus. Et quod perfectio voluntatis sufficiat ad omne bonum. CAP. XXIX. Quod in tribus libertatibus contineatur imago et similitudo Dei ; et quod libertas arbitrii semper sit æqualis, cæteræ duæ alibi et alibi isæqualiter habeantur.

Ꭰ

CAP. XXX. Quod voluntas a nullo penitus cogatur, nisi forte a se ipsa, et ad quid dicatur liberum, id quod dicitur liberum arbitrium.

CAP. XXXI. Quod gratia statuat, non evacuet libe

rum arbitrium, et quod Deus tripliciter operetur salutem humanam, et ubi sit meritum hominis. CAP. XXXII. Quod nonnulli accipiant veram dilectionem Dei, sed non accipiant perseverantiam

in ea.

CAP. XXXIII. Quæstio, si primus homo non habuerit perseverantiam, quomodo sine vitio fuerit. CAP. XXXIV. Qualem gratiam primus homo acca

perit el, quia sunt diversa adjutoria, et diverse libertates voluntatis, et diversæ potestates perseverantiæ.

CAP. XXXV. Quare nonnulli, qui vere sunt justi,
non accipiant donum perseverantiæ.
CAP. XXXVI. Argumentum necessarium, quod boas

1806

voluntas sit a gratia Dei; et quod sine bona vo- A CAP. XXIX. Divisio locorum, et eorum quædam luntate nihil salubre a Deo accipimus, vel habemus; et qua ratione bona opera sint nostra merita, cum non sint nisi de munere Dei.

CAP. XXXVII. De concordia liberi arbitrii et præscientiæ Dei.

CAP. XXXVIII. De concordia liberi arbitrii et prædestinationis Dei.

CAP. XXXIX. Quæstio, si fides sit in nostra pote-
state quid sit in nostra potestate esse.
CAP. XL. Quæstio, an possit homo in hac vita sine
peccato esse, licet nullum exstet ejus rei exem-
plum.

LIBRI II.

CAP. I. Quæritur, quomodo noverimus justitiam et beatitudinem, cum nemo ex sola fide possit amare quod ignorat.

quod

CAP. II. Multæ auctoritates sanctorum Patrum,
Deus etiam in hac vita videatur.
CAP. III. Differentia inter credere et videre.
CAP. IV. Definitur quid sit scire; et diligens inqui
sitio, utrum Deus modo tantum credatur, an
etiam sciatur.

CAP. V. Quid in sanctis, quos non videmus, diliga

mus.

CAP. XI. Quod omnes sciant, beatitudinem, sed ubi
sit, non omnes sciant, et quis sit beatus.
CAP. XII. Quæ sit imago Dei in homine, et quod
perfectio ejus sit vita æterna.

CAP. XIII. Quid sit bonum hominis, et quod illud sit
triplex, et quomodo perdatur verus hominis ho-

nor.

CAP. XIV. De ingenio hominis.

CAP. XV. Quod quidam stulte sibi pollicentur ma-
jorem beatitudinem, quam ipse Deus.
CAP. XVI. De verbis sancti Augustini, quibus non-
nulli inconsiderate affirmant, justos in futuro Dei
regno Deum visuros corporeis oculis.
CAP. XVII. Inducitur S. Augustinus ponens et ex-
ponens dicta S. Ambrosii de eadem quæstione.
CAP. XVIII. Argumenta S. Augustini contra illos
qui putant Deum videndum corporeis oculis.
CAP. XIX. Contra eos qui dicunt sententias sancti
Hieronymi et S. Augustini, quæ ponuntur de fu-
tura Dei visione probanda, accipiendas de præ-
sentis vitæ Dei visione.

CAP. XX. Sententiæ Cassiodori et Hieronymi de
visione Dei futura.

CAP. XXI. De quæstione, et quæ per se prædicata
conjunctim etiam ponuntur, et e converso.
CAP. XXII. Divisio interrogationis.

CAP. XXIII. Divisio responsionis.

CAP. XXIV. Quid sit determinatio, et ubi appo

nenda.

CAP. XXV. Quid sit confirmatio, et controversia, et quid proprie sit argumentum.

CAP. XXVI. Divisio argumenti, et quæ oratio sit ar

gumentatio.

CAP. XXVII. Divisio argumentationis.
CAP. XXVIII. Divisio quædam logicæ, et quæ affir-
matio et negatio proprie sint opposite.

expositio.

CAP. XXX. Sententia eorum, qui dicunt, genera et
species, esse non solas voces, sed etiam res.
CAP. XXXI. Oppositorum definitio, et quorumdam
locorum explicatio.

CAP. XXXII. De sophismatibus.

CAP. XXXIII. De propositione, et veritate, et falsitate.

CAP. XXXIV. Divisio propositionis, et expositio. CAP. XXXV. De modalibus propositionibus, et etiam de aliis.

CAP. XXXVI. De regulis inferentiarum.

CAP. XXXVII. De syllogismorum dispositione et resolutione.

CAP. XXXVIII. De syllogismorum confirmatione, confutatione, et de multiplici veritate et justitia ac libertate arbitrii.

CAP. XXXIX. Quædam descriptio rerum, cum quiB busdam naturis propositionum.

LIBRI III.

CAP. I. Sententia doctissimi Boetii de quatuor viri-
bus comprehendendi, quæ sunt in homine.
CAP. II. Sententia S. Augustini de tribus generibus
visionum, quæ significantur tribus cœlis.
CAP. III. Distinctio earumdem visionum per conve-
nientia vocabula.

CAP. IV. Quod Deus moveat omnem creaturam occulta potentia.

CAP. V. De animali motu, atque naturali, ac

sensu.

CAP. VI. Quod quinque sensus corporis secundum quatuor elementa distinguuntur.

CAP. VII. Quod corporalis visio referatur ad spiritualem, spiritualis ad intellectualem.

CAP. VIII. De discernenda corporali, et spirituali visione.

C

CAP. IX. Quod imagines corporum in spiritu ali-
quando significent, aliquando non; et quod spiri-
tus hominis ac dæmonis quandoque ita misceantur,
tanquam sint unus spiritus; et interdum difficile
discernatur, utrum bonus an malus spiritus assu.
mat spiritum hominis.

CAP. X. Quod corporali ac spirituali visione, non
intellectuali fallant immundi spiritus.
CAP. XI. De consensione somniantium.

CAP. XII. Quod rerum, quæ sentiuntur, mox imago
fiat in spiritu, præstantior omni corpore, non cor-
pore tamen, sed spiritu in se eas formante..
CAP. XIII. Quod memoria servet imagines corporum,

generatim ac distincte, quolibet sensu ingestas. CAP. XIV. Unde accidat animæ causa videndi ea

quæ non ei per sensus ingeruntur ac nuntiantur. CAP. XV. Quod visio corporalis non fiat sine spirituali, sed spiritualis sine corporali fieri possit; intellectualis vero utramque judicet.

D

CAP. XVI. Quod anima proprio vitio illudatur rerum similitudine, et divini muneris esse, quando discernuntur ab ipsis corporibus.

CAP. XVII. Quod intellectuali visione cernatur perspicua veritas, et beata vita in fonte suo bibatur, et quod ibi ore ad os cum Deo loquamur; et quod Deus ipse sit lumen animæ, et quod ibi sit paradisus paradisorum.

CAP. XVIII. Quod ista tria genera visorum maneant etiam in futuro sæculo; et quod beatæ creature nonnisi intrinsecus adjuventur ut sint sapientes ac beatæ.

CAP. XIX. De gloria liberi arbitrii, et sapientiæ quædam descriptiones.

CAP. XX. Alia definitio sapientiæ.

CAP. XXI. Divisio philosophiæ, et quædam adnotationes partium ejus.

CAP. XXII. Ad quid sit necessaria logica, et quam subtiliter res perpendat, et quædam de rhetorica.

CAP. XXIII. Quod oculus liberi arbitrii illuminandus A
sit sapientiæ disciplinis, et nonnulla etiam de
computo ibi apponuntur.
CAP. XXIV. Assertio S. Augustini, quod disciplinæ
disputandi ac numerandi, atque eloquentiæ valde
sint necessariæ; et quod non ab hominibus insti-
tutæ, sed tantum animadversæ sint atque notatæ;
et quod eas, non imagines earum, sed res ipsas
gerat memoria, aliaque multa, atque ipsius in-
commutabilis veritatis notitiam.

CAP. XXV. De octo vitiis, et de scopo, ac telo, et de
examine cogitationum.

CAP. XXVI. De bis septem partibus beatitudinis.
CAP. XXVII. De perturbationibus animi.

LIBRI IV.

CAP. I. De ratione et voluntate, ac de officiis ea

rum.

CAP. II. Quid significent duæ uxores, duæque con-
cubinæ Jacob, et liberi earum.
CAP. III. Quod Joseph significet cognitionem nostri, B
et Benjamin cognitionem Dei.

CAP. IV. Quod nemo, si neque ætas, neque possibi-
litas utendi libero arbitrio desit ei, salvari possit,
et nullus prælatus esse debeat sine prudentia et
benevolentia: quod sine his duabus virtutibus
inefficax sit oratio.

CAP. V. De officio humilitatis, et fructu veritatis. CAP. VI. De ædificatione Salomonis, et triplici materia modoque domus ædificandæ.

CAP. VII. De tribus animæ visionibus, et quatuor scientiis omnes scientias continentibus, et quod omnis humana philosophia longe dispar est sacræ Scripturæ.

CAP. VIII. De convenientia Verbi Dei, et rationalis animæ.

CAP. IX. De studiis amantium, quod ignorant, discere; quod non expeterent, si penitus ignorarent.

CAP. X. Quare se mens non cognoscere dicatur, C cum se nunquam nescierit.

CAP. XI. Quid sit, quod ei præcipitur, ut se cogno

scat.

CAP. XII. De quibus certa sit mens, et quæ vita ejus culpabilis.

CAP. XIII. Per quid recedat mens a Deo, et quæ sit vis amoris.

CAP. XIV. Tria esse in anima, quæ sunt unum,
mentem, et notitiam, et amorem sui.
CAP. XV. Quod mens, et notitia, et amor et singula
in se maneant, et omnia in omnibus.
CAP. XVI. De amante, et amato, et amore.
CAP. XVII. Quomodo nascatur verbum mentis.
CAP. XVIII. Differentia quædam spiritualis et car-
nalis amoris.

CAP. XIX. Quid sit verbum mentis.

CAP. XX. Quæ fuerit causa beatitudinis bonis an-
gelis, et miseria malis; et quomodo videantur
privationes; et quod non sit efficiens causa malæ
voluntatis; et quod ipsa sit initium omnis mali;
et de casu diaboli: quod sit liberum arbitrium,
et etiam gratia Dei.

CAP. XXI. Quod notitia secundum speciem sit si-
milis rei et æqualis, cum res cognita neque su-
perior, neque inferior sit cognoscente.
CAP. XXII. Cur amor mentis non sit proles ejus,
sicut notitia sua.

CAP. XXIII. Quid ad se dicantur, et quid ad aliud referantur, memoria, intelligentia, voluntas; et qnod æqualia sint tota singula totis, et tota singula simul omnibus totis.

LIBRI V.

CAP. I. De quærenda imagine Trinitatis, etiam in
his quæ anima ex sensibus corporis cognoscit.
CAP. II. De visibili, et vidente, atque visione.
CAP. III. Quanta violentia ferat, et referat aciem

nem.

CAP. IX. Unde fiat quod falsa cogitemus, licet non cogitemus, nisi quod memininus; neque meminerimus nisi quod sentimus, neque sentiamus nisi vera, et quæ sunt.

CAP. X. Quod ad memoriam mensura, ad visionem numerus, et ad voluntatem pondus pertinere videatur.

CAP. XI. Quid nobis sit et pecoribus, quid etiam proprium.

CAP. XII. Quod in eo solo, quod ad contemplationem pertinet, sit trinitas et imago Dei; in eo quod temporalia respicit, sola trinitas, et quod in corporalibus masculi et feminæ figuretur communis naturæ mentis distinctio.

CAP. XIII. Quod ab immoderato progressu in exteriora, mens prolabatur ab æternorum contemplatione.

CAP. XIV. Quam perniciose relicto communi bono
privata quærantur.

CAP. XV. Quod animus se, ac corpus suum semper
diligat, et quis ordo dilectionis, et quod bon:
sunt amandi, mali miserandi, et quomodo Deus
CAP. XVI. Quam sit comparabilis primorum homi-
diligat nos.
num prævaricationi mens, quæ ad amorem tem-
poralium sensu trahitur corporeo.

CAP. XVII. Quare noluerit S. Augustinus sequi sen-
tentiam eorum, qui mentem pro viro, sensum
corporis pro femina acceperunt.

CAP. XVIII. Quod sapientia non sinat scientiam inflari, et quomodo peccet homo ante sapientiam, et quomodo post; et alia quædam de sapientia. CAP. XIX. Ostensio sapientiæ et scientiæ per Seri pturæ testimonium.

CAP. XX. Quis vivat secundum trinitatem interioris hominis.

CAP. XXI. Quod anima, etiam deformis et misera,
Dei imaginem non amittit.

CAP. XXII. An etiam parvulorum mentes nosse 82
possint.

CAP. XXIII. Quod mens, nisi cogitando, nequeat se conspicere.

D

CAP. XXIV. Quod aliud sit nosse, aliud cogitare. CAP. XXV. De principali mentis, ubi intuenda est imago summæ Trinitatis.

CAP. XXVI. Quod memoria temporalium prior sit visione eorum et utriusque conjunctio voluntate, quod non est in mente.

CAP. XXVII, Quare trinitas mentis sit imago Dei: et quod omnes homines Deum noscant naturaliter.

CAP. XXVIII. Quod mens, quæ se odisse dicitur, semper sui meminit, semper se intelligit ac diligit.

CAP. XXIX. Quod trinitas hominis, id est mens, et notitia, et dilectio sui, differant a Trinitate, que est Deus.

CAP. XXX. Quod cogitatio sit locutio ac visio cordis; et quod hoc verbum nascatur ex illa scientia quam in memoria tenemus.

CAP. XXXIX. Quod sicut Verbum Dei comparatur verbo nostro; sic Spiritus sanctus voluntati nostræ.

CAP. XLIV. Quod Spiritu sancto non sit unctus
Christus, quando baptizatus est.

CAP. XLV. Comparatio nostri verbi et voluntatis ad
Filium et Spiritum sanctum.
CAP. XLVI. De excellentia liberi arbitrii, et de
simplici bono.

C

CAP. XLVII. Notantur ii qui Deum quærunt in ex-
terioribus, cum sit ipse omnibus interior.
LIBRI VI.

CAP. XXII. De origine personæ.

B

CAP. XXIII. De diversitate essentiæ, subsistentiæ,
substantiæ, personæ.

CAP. XL. Quod tria illa quæ sunt imago Dei, id est
memoria, intellectus, et amor, unius personæ
sint, nec ipsa sit illa tria: Pater autem et Filius
et Spiritus sanctus, licet unus Deus, tres tamen
personæ sint.

CAP. XLI. Quod Trinitas Dei non sit in uno Deo, sed unus Deus: et quod non sicut unus homo habens illa tria est una persona, ita sit illa Trinitas, sed sint tres personæ.

CAP. XLII. Quod qui vident mentem suam, nec eam vident esse imaginem Dei, videant quidem speculum, sed non per speculum videant Deum. CAP. XLIII. Quare Spiritus sanctus non dicatur natus, sed procedens.

CAP. XV. Quod quamvis aliquid dicatur Deus ex
tempore, et non secundum substantiam, nihil
tamen dicatur secundum accidens.

CAP. XIV. Quod omnia quæ sunt propria nomina relative, dicantur vel ad se invicem, vel ad creaturam.

CAP. XVI. Solutio objectionis Arianorum, et quod
præpositiones non semper idem significent, cum
præponuntur; et quod omne quod participa! no-
mine, debeat quoque re participare.

CAP. XVII. Quod omnis res relativa sit aliud ali-
quid, unde subsistit, excepta relatione.

CAP. XVIII. Quod sit Pater per se sapientia, sicut
Filius, quamvis Christus sit sapientia Patris.
CAP. XIX. De simplicitate Dei, et multiplicitate
creaturæ, et de nomine Dei et laude ejus.
CAP. XX. Quare Christus dicatur sapientia Patris,

et Spiritus sanctus charitas amborum.

CAP. XXI. Auctoritates Patrum, de unitate et di-
versitate personarum et inenarrabili generatione
Verbi Dei.

CAP. XXIV. Quid sit persona: et quod aliter in
Deo, aliter in cæteris rebus accipiatur persona.
CAP. XXV. Quod Deo idem sit esse, et personam
esse; et quod non dicatur de eo relative; et quod
ideo repertum sit hoc nomen, ut respondeatur,
quando quæritur, quid tres sint, cum Pater, et
Filius, et Spiritus sanctus vere tres dicuntur.
CAP. XXVI. Quod Deus non proprie dicatur sub-
stantia, et quod commodius dicitur tres personæ,
quam tres substantiæ.

CAP. XXVII. Quod persona in Deo non significet
genus, vel speciem, vel individuum.

CAP. XXVIII. Quod persona non proprie dicatur de
Deo, sed per similitudinem. et quod nullum no-
men proprie dicatur de Deo.

CAP. XXIX. Responsio ad oppositionem quorumdam
et quid significet in Deo persona.

CAP. XXX. Quomodo intelligat S. Augustinus verba
S. Hilarii.

CAP. XXXI. Quod non debeat dici, Deus gignit se;
et multa de unitate et trinitate Dei.
CAP. XXXII. Quod Deus ubique sit.

CAP. XXXIII. Quod Deus ubique sit totus.

CAP. XXXIV. Quod Deus ubique totus in se ipso
sit.

CAP. XXXV. Quod Deum quidam cognoscant, et
non habeant; quidam vero habeant, nec cogno-

scant.

CAP. XXXVI. Quare Deus dicatur incircumscri-
ptus; et quod Deus ubique sit præsens duobus
modis.

CAP. XXXVII. Quod Deus nec tempore, nec loco
motus moveat spiritum per tempus, corpus vero
per tempus et locum.

CAP. XXXVIII. Quod Deus in sanctis angelis, tan-
quam in sede sua præsidens inde se diffundat
per cuncla ordinatissimo motu creaturæ; et com-
paratio, quomodo Dei voluntas sit prima causa
omnium quæ fiunt.

CAP. XXXIX. Quod voluntas Dei quinque modis
accipiatur, et omnia posita sint in voluntate
Dei.

CAP. XL. Quod Deus operatur naturalia et mira-
bilia.

CAP. XLI. Quomodo magi qui fecerunt ranas et
serpentes, non fuerant tamen creatores eorum.
CAP. XLII. Unde possent tam celeriter facere ra-
nas et serpentes, et de apparitione Dei per as-
sumptam creaturam.

CAP. XLIII. Quod Deus omnia penetret, et operetur
ubique, et præsens sit ubique, et nemo possit
obesse, vel prodesse cuiquam, nisi ipso dante
potestatem et ideo non fugiendum sit a Deo,
nisi ad Deum, nec timendus sit, nisi Deus.
CAP. XLIV. De patientia et spe in Deum, et de

laude Dei.