A CAP. XIII. Quomodo impotentia habendi justitiam excuset infantes post baptisma. CAP. XIV. Quod Christus non intendebat fallere diabolum, sed hominem salvare eo ordine, quo salvari potuit ac debuit. CAP. XV. Rationes, quare homo non potuit satisfacere pro peccato. CAP. XVI. Quare non debeat Deus dimittere peccatum sine satisfactione. LIBRI VII. CAP. I. Quod fide temporalium purgandi simus ad contemplationem æternorum. CAP. II. Quod Christus ex duabus et in duabus naturis exsistat, et quomodo beatissima Virgo Maria vere dicatur conjux Joseph, et ipse maritus ejus; et quid sit conjugium, et quare sit institutum. CAP. III. Quod Filius Dei toti homini sit conjunctus CAP. VI. Quare Christus unus idemque sit Deus et CAP. VII. Quare potius Filius, quam Pater vel Spi- CAP. IX. Quomodo astringantur infantes peccato CAP. XI. In quo noceant peccata parentum anima- CAP. XII. Quod juste damnentur infantes pro originali peccato. CAP. XVII. Quod vita Christi superet omne quod non est Deus, et omne debitum. CAP. XVIII. Qua ratione et illi salventur per Christum qui eum occiderunt. CAP. XIX. Quod humana natura in Christo nil passa sit contra voluntatem; et quod nemo salvetur, nisi per fidem Christi. CAP. XX. Quam necessaria sit scientia et humilitas. CAP. XXI. De oratione. CAP. XXII. Exhortatio ad orandum per exemptum et institutionem Christi. CAP. XXIII. A quanto malo liberati sumus per Christum, et quantum illi debeamus. CAP. XXIV. Commendatio totius operis ; et de ra- Incipit opusculum Frowini abbalis in Monte-Angelo- ANNO DOMINI MCXLVII ARNULFUS NOTITIA HISTORICA (Hist. litt. de la France, XII, 292.) Arnoul fut un prédicateur flamand remarquable, dit la Chronique de Gembloux (1), par l'austérité de sa vie, par la singularité de son habillement, par son savoir, et plus encore par le succès de ses prédications. A la publication de la seconde croisade, il se sentit inspiré pour aller sur les traces de saint Bernard exhorter les peuples de la France et de l'Allemagne à s'enrôler dans cette pieuse milice. Mais comme il ignorait également la langue romance et la tudesque, il prit avec lui Lambert, abbé de Gembloux, qui expliquait au peuple dans la langue du pays ce qu'il disait en latin ou en flamand. Les croisés s'étant partagés les uns pour aller en Palestine, les autres pour aller en Espagne combattre les Maures, Arnoul suivit les derniers, commandés par Arnoul, comte d'Archost. Le principal fruit de leur expédition fut la prise de Lisbonne, qu'ils emportèrent le 21 octobre de l'an 1147. Notre prédicateur envoya la relation de ce siège à Milon, évêque de Thérouanne, dans une lettre publiée par D. Marlène au premier tome de sa grande Collection (p. 800-802), sur deux manuscrits, l'un d'Anchin, l'autre de Gembloux. On y voit que l'armée chrétienne, composée de Lorrains, de Flamands et d'Anglais, se rassembla dans l'Angleterre, d'où elle partit le vendredi des Rogations, c'est-à-dire, le 23 de mai sur une flotte de deux cents voiles, qui fut séparée par une violente tempêté après quelques jours de navigation. Environ cinquante vaisseaux, sur l'un desquels était monté notre auteur, arrivèrent le 31 mai dans un port d'Espagne nommé Gozzem. La s'étant reposés pendant trois jours, les croisés se rembarquèrent et abordèrent à un autre port nommé Viver. Ils remirent à la voile le vendredi avant la Pentecôte, et vinrent débarquer au port de Fambré, qui n'es! qu'à huit milles de Saint-Jacques en Galice. De là ils se rendirent incontinent à ce lieu si célèbre pour y passer le temps de la solennité. Huit jours après, étant remontés sur leurs vaisseaux, ils allèrent attendre le reste de la flotte à Portugal, ville située à l'embouchure du Douro. Pendant onze jours qu'ils y restèrent, l'évêque du lieu leur fit fournir abondamment les vivres et les autres choses dont ils avaient be (1) Spic. t. VI, p. 625. · soin. Enfin toute la flotte s'étant réunie, on fit voile vers Lisbonne, devant laquelle on arriva le 28 juin, veille de Saint-Pierre et de Saint-Paul. Dans le même jour parut à la vue de la place Alphonse Henriques, roi d'Espagne, avec son armée de terre. On fit aussitôt la descente, et le premier juillet les faubourgs furent emportés. Ensuite pendant tout le cours du mois on livra divers assauts à la ville avec assez peu de succès. L'avantage de son assiette, la bonté de ses fortifications et le courage des assiégés menaçaient les croisés d'une longue résistance, et ne leur annonçaient pas même une victoire bien certaine. Ces pronostics, loin de les abattre, redoublèrent leurs efforts et leur industrie. On imagina de construire deux grandes tours de bois sur le bord du fleuve, l'une à l'orient de la ville, où les Flamands se logèrent, l'autre à l'occident, qui fut occupée par les Anglais. On fit outre cela quatre ponts appuyés chacun sur six vaisseaux, d'où l'on pouvait passer sur les murs de la place. Les assiégés, en différentes sorties ruinèrent une partie de ces ouvrages. Heureusement ils furent réparés avec promptitude. Enfin après quatre mois de siège une mine ayant fait sauter deux cents pieds de muraille, les croisés, encouragés par le roi d'Espagne, firent effort pour entrer par la brèche. Le combat fut encore opiniâtre; mais les assiégés épuisés de fatigues, et ne voyant plus de ressource, demandèrent à capituler le jour de Sainte- Ursule, 21 octobre. La proposition fut acceptée, et les conditions furent que la ville demeurerait au roi d'Espagne et le butin aux croisés. Tel est le précis de la relation d'Arnoul, différente de celle de Robert du Mont (2) adoptée par M. Fleury (3), en ce que celle-ci fait attaquer la ville par les croisés de dessus leurs vaisseaux, tandis que le roi l'assiégeait par terre; au lieu que notre auteur, témoin oculaire, atteste que les premiers débarquèrent aussitôt après leur arrivée, placèrent leurs tentes dans la campagne, et firent sur terre avec les Espagnols presque toutes les opérations du siège. (2) Ad an. 1147. (3) Hist. eccles. t. XIV, 1. LXIX, n. 21. EPISTOLA ARNULFI AD MILONEM ESPISCOPUM MORINENSEM. Quomodo Ulixisbona capta est. (MARTEN. Ampl. Collect., t. I, col. 800, ex ms. Aquicinotensi et Gemblacensi.) MILONI venerabili Tarvauensi episcopo, ARNULFUS A milliaribus distat. Ad cujus venerabile sepulcrum in Dei gratia id quod est, spiritum sapientiæ subditis providere. Scimus murum virtutum vestrarum turrim humilitatis adeo munisse, ut hostis ille antiquus longius arceatur, quod experimento didicimus, quando nobis sanctitas vestra condescendit, et navales motus sacratissima benedictione dexteræ vestræ circumsepsit, ut nec procellarum motu turbaremur nec flaminum. Quapropter nos positi in valle lacrymarum in compendio vestræ paternitati transcribimus, quem Rex regum tirunculis suis fecerit statum. In Angliæ portu qui Tredemunde [al., Tredemude], dicitur, undique terrarum divino flamine compulsus convenit navalis exercitus. In vi feria ante Rogationes navigavimus cum ducentis fere navibus, et continuos septem dies et noctes in alto mari laborantes, in vigilia Ascensionis et in ipsa die solemni sævissima tempestate quassati, octavo demum die in portum Hispaniæ qui Gollim [al.Gozzem] dicitur cum quinquaginta fere navibus, cæleris circumquaque dispersis, appulimus, ubi per triduum fessa corpora curantes, rursum in portum qui Viver dicitur venimus. Inde exeuntes vi feria ante Pentecosten, in portum Galliciæ qui Fambre dicitur appulimus, qui portus a Sancto Jacobo octo vigilia Pentecostes venientes, sanctam solemnitatem cum magna hilaritate celebravimus. Unde ad portum revertentes in octavis Pentecostes navigavimus. Secunda feria ad Portugalim per alveum fluminis qui Dorius dicitur applicuimus, ubi episcopum civitatis ejusdem adventum nostrum cum magno gaudio juxta præceptum regis præstolantem reperimus. Ubi per dies x1 adventum comitis Arnoldi de Ardescot [al. Arnulfi de Areschot], necnon Christiani constabularii, qui a nobis prædicta tempestate divisi erant exspectantes, æquam venditionem tam vini quam cæterarum deliciarum ex benevolentia regis habuimus. Exinde comite Arnaldo simulque constabulario receptis, navigantes, et alveum fluminis qui Tangus dicitur intrantes, secunda die apud Ulixisbonam in vigilia apostolorum Petri et Pauli appulimus. Quæ civitas, sicut tradunt historiæ Saracenorum, ab Ulixe post excidium Troja condita, mirabili structura tam murorum quam turrium super montem humanis viribus insuperabilis, fundata est: circa quam figentes tentoria Kalendis Julii, suburbana ejus, divina virtute adjuti, cepimus. Post hæc assultus varios circa muros non sine magno nostrorum et illorum detrimento facientes, usque ad Kalendas Augusti in machinis B faciendis tempus protraximus. Siquidem duas tur- A Siquidem in ipsa nocte Sancti Galli abbatis, igne fossæ imposito, lignisque ardentibus, corruit murus spatio ducentorum pedum.Nostri de tanta ruina somno expergefacti, sumptis armis,cum magno clamore assiliebant, sperantes vigiles custodes murorum fugisse. Ad ruinam autem cum venissent,mons aditu difficilis supereminebat, et turba Saracenorum parata stabat in defensione. Nihilominus autem nostri assiliebant, nec a pugna media nocte inchoata usque ad diei horam nonam cessabant. Tandem variis percussionibus attriti,pugnæ se subtrahebant, quousque communicatio turris admoveretur [al. amoveretur], et sic Saracenorum populus hinc inde vexaretur. Et ecce turris viris bellicosis impleta muro supereminebat. Eadem hora exercitus nostræ partis, Lotharingis ad fracturam murorum indicio pugnantibus, Saracenos mirabili assultu im petebant. Interim milites regis, qui in arce turris pugnabant, magnellis Saracenorum territi, minus viriliter pugnabant, usque adeo quod Saraceni exeuntes turrim concremassent, siquidem de nostris, qui casu ad eos venerant, non obstitissent. Hæc [al. hujus periculi fama cum ad nostras venisset aures, meliores exercitus nostræ partis ad defendendam tur. rim, ne nostra spes in ea annullaretur, transmisimus. Videntes autem Saraceni Lotharingos et Flamingos tanto fervore in arcem turris ascendentes, tanta formidine territi sunt, ut arma submitterent, et dextras sibi in signum pacis dari peterent. Unde factum est ut Alchaida princeps eorum, hoc pacto nobiscum conveniret, ut noster exercitus omnem suppellectilem eorum cum auro et argento acciperet, rex autem civitatem cum nudis Saracenis et tota terra obtineret. Consummata est autem hæc divina non humana victoria in ducentis millibus et quingentis viris Saracenorum in festo undecim millium Virginum. Unde nomen ejus glorificamus, in quo et per quem omnia, qui est benedictus in sæcula. Sciatis itaque quorumdam fratrum nostrorum corpora variis occisionibus exstincta apud Ulixisbonam sepulta esse. Hujus pacis testes sunt quidam quos divina clementia mutos a nativitate loqui fecit, unum in festo Sancti Gerenos sociorumque ejus atque secundum a somno excitavit, et ad sepulcrum martyrum,sicut ei visum est, manu splendidissimi viri perduxit, ibique in exstasi prostravit et vinculum linguæ solvit. Similiter et alium quemdam ejusdem clementiæ gratia ibidem festo Omnium Sanctorum loquentem audivimus et laudantem eum qui est mirabilis in sanctis suis. Valete. D res juxta littus, unam in orientali parte, ubi Flandrigenæ consederant, alteram in occidentali, ubi Angli castra locaverant, magno sumptu construximus. Pontes etiam quatuor in navibus, sex per quos nobis aditus super urbis muros paterent, construximus. Hæc in Inventione beati Stephani protomartyris admoventes, vento contrario repulsi, necnon et magnellis [al. magnanellis] quodammodo lesi, naves retraximus. Deinde nobis ex nostra parte pugnantibus cum Saracenis, Anglici minus caute suam turrim custodientes, hanc ex improviso igne succensam exstinguere non potuerunt. Interim nos quadam machina murum effodere cœpimus. Quod videntes Saraceni, igne oleo admisto, eamdem machinam in favillam redegerunt, magistrum etiam machinæ in fractura muri lapidaverunt. Præterea mortes innumeras tam magnellis quam sagittis nostris inferentes, ipsi quoque a nostris puniti sunt. Nostri de fractura machinarum et suorum contritione, aliquantis per fracti, in misericordia Dei sperantes, ingenia et machinas reparare cœperunt. B Interea Saraceni civitatis, qui alimentis abundabant, suis concivibus egentibus alimenla adeo subtrahebant, ut quamplurimi eorum fame morerentur, quidam autem eorum canes et cattos non abhorrebant devorare. Horum pars plurima Christianis se obtulit, et baptismi sacramenta suscepit. Quidam autem illorum, truncatis manibus ad murum remissi, a suis concivibus lapidati sunt. Multa nobis adversa C seu prospera secundum quod varius eventus est belli, acciderunt, quæ propter prolixitatem vitandam silentio transivimus. Et si qui forte sunt, qui ea latius explicent, reservamus. Tandem quidam Pisanus natione, vir magnæ industriæ, circa nativitatem sanctæ Mariæ turrem ligneam miræ altitudinis in ea parte qua prius Anglorum turris destructa fuerat coaptavit, et opus laudabile tam ex regio sumptu quam ex totius exercitus labore circa medium Octobris consummavit. Similiter quidam sub muro civitatis ingentes cavationes suo ingenio et multorum auxilio fecit; quod Saraceni moleste ferentes, in festo Sancti Michaelis circa horam tertiam latenter exeuntes, nobiscum usque ad vesperam super foveam pugnam continuabant. Nos autem, sagittariis eis oppositis, vias per quas redire sperabant, adeo vallavimus, ut vel nullus, vel vix aliquis eorum sine plaga evaderet. Hinc nostri die noctuque laborantes, opus subterraneum lignis levigatis impletum eadem die consummaverunt,qua rex cum Anglicis muris turrem suam applicabat. WILLELMI MALMESBURIENSIS GESTA REGUM ANGLORUM A IN HISTORIAM NOVELLAM. (Revocatur lector ad numerales notas crassiori charactere in textus expressus.) Adulphus, Baldwini II, Flandriæ comitis, ex Ælfthry- Adulterium in Mercia vulgare, 113. Quibus pœnis in Ægelberhtus. Vide Elberhtus. Ægelnothus (cognomento Bonus), archiepiscopus Can- Egilberhtus, West Sexæ episcopus, 42, 76. Elfgarus, Leofrici, Herefordiensis comitis, filius, 339. ET Elfredus, vide Elfredus. Elfridus, Ethelredi filius, in Normanniam exsul abit, Alfredus (cognomento Magnus), Ecghehrti nepos, 133. ptus, oculisque orbatus, 321. In Eliense tandem monaste- Elfricus, archiepiscopus Eboracensis, 308, 320. Elfthrytha, ceu Elstruda, Eifredi magni filia, 186, 193, Elfwaldus, Northanimbriensis, a suis interfectus, 104. Elli, Sutsexæ regnum instituit, 140, not. Elwinus, Ethelweardi filius, cui Elfredus Magnus pa- Escus, Hengesti, Cantuaritarum regis, filius, 16. Æthelardus, Cantuariensis archiepiscopus, jurisdictio- Ethelbaldus, Westsexensis, ejus incestus, 174. Schire- Æthelberbtus, Cantuaritarum rex, Christianismum am- Æthelberhtus, Wihtracdi filius; ejus regnum in Can- Æthelberhtus, Northanimbriensis, expulsus, 104. In Æthelberhtus, Orientalis Angliæ, ab Offa cæsus, 118, Æthelberhtus, Westsex ensis, primus in Cantia regnat, Ethelflæda, Eadweardi Primogeniti filia, 197. Æthelfrithus, Northanimbriensis, 64. Ejus victoriæ, 65. Ethelgarus, Cantuariensis archiepiscopus, 314. Ethelhilda, Eadweardi Primogeniti filia, 197. 136. Æthelredus, rex, novem eodem anno prælia cum Da- Æthelredus II, 261. A Deustano coronatus, 262. Roffen- Ethelricus, Northanimbriensis ; prava ejus regni con- Æthelstanus, 204. Electus coronatusque rex, 205. Poe- Ethelswitha, Elfredi Magui filia, 185, 193, et not. Ethelweardus, Elfredi Magni filius, 185, 204. Ethelwoldus, regis Eadgari consiliis intimus, 252. Ob Ethelwoldus, episcopus Wintoniensis;ejus in conden- Etheredus, Merciorum comes, Elfredi regis filiam uxo- Ethilbaldus, Merciorum rex; diuturnum ejus pacifi- Ethilredus, Pendæ, Merciorum regis, filius, 108. Agatha, matrimonio juncta Eadwardo, Eadmundi Iron- Alderia (Willelmus ab), Willelmi Rufi patrious, prodi- Alcuinus, Eboraci educatus, 93. Ad Francorum regis Aldgitha, ceu Elfgiva, vel Adela, Eadweardi Primoge- Aldhelmum sanctum (notitia in), 43.Ejus opera, 44, 49. Aldredus, archiepiscopus Eboracensis, Willelmum Con- Alduulfus, episcopus Lichfeldiensis, 119. Alduulfus ceu Ealdulfus, Northauimbriensis, 206. Alexius I, Constantinopolitanus imperator; ejus pa- Anglorum historia, Beda auctore, 77, 80. Engolismæ (Girardus episcopus) concilii Lateranensis Andegavensis comes Falco unam e filiis suis Willelmo. Anlafus, Sibtrici filius, adversus Æthelstanum rebellat, Anna, Orientalium Anglorum rex, a Penda cæsus, 107, Anschetilus, Normannus quidam vir nobilis; de illo no- Anselmus, archiepiscopus, 2. Ejus inefficaces conatus |