公羊:甲戌之日亡,己丑之日死而得。 管見: 甲戌己丑相拒十六日,甲戌下必有其事,此為脫文。 [HOÀN CÔNG] NGŨ NIÊN Xuân, chính nguyệt Giáp Tuất, Kỷ Sửu, Trần Hầu Bào tốt. Tả truyện: Ư thị Trần loạn, quốc nhân phân tán, cố tái phó. Công Dương: Giáp Tuất chi nhật vong, Kỷ Sửu chi nhật tử như đắc. Quản kiến: Giáp Tuất Kỷ Sửu tương cự thập lục nhật, Giáp Tuất hạ tất hữu kỳ sự, thử vị thoát văn. [HOÀN CÔNG] NĂM THỨ NĂM [Kinh văn]: Mùa xuân, tháng Giêng ngày Giáp Tuất, Kỷ Sửu, Trần Hầu tên là Bào qua đời. Tả truyện: Khi ấy nước Trần loạn, người trong nước ly tán, cho nên cáo tang hai lần. Công Dương: Ngày Giáp tuất đi trốn, ngày Kỷ Sửu chết và mới tìm được xác. Quản kiến: Từ Giáp Tuất đến Kỷ Sửu cách nhau 16 ngày. Dưới chữ Giáp Tuất chắc là có chép việc gì đó. Có lẽ chỗ này Kinh văn chép thiếu. CHÚ THÍCH: 1. Bản dịch Nôm dịch: “Người nước Trần hai lần đưa tin phó rằng, chưng nước Lỗ ngày Giáp Tuất, ngày Kỷ Sửu, ông Trần Hoàn Công tên là ông Bào mất.” 夏,齊侯、鄭伯如紀。 左傳:齊鄭朝于紀,欲以襲之,紀人知之。 公羊:離不言會也。 管見:齊、鄭之志則惜,而謀則淺矣。貓之將摶鼠也,蹲 而掉尾,藏斂爪牙,若將親鼠者。患者不悟,為其所噬,狡者 去之遠,則貓之技窮,於是馳而逐之齊、鄭之於紀,亦猶是 也。夫!以親鼠鼠之計,以朝人為襲人之局,何以貓自處,而 以鼠待人?豈不為他所暗算! 齊僖、鄭莊,小人之雄,此一條可謂小人之愚,然紀亦 不幸矣。紀於齊所謂貓鼠同穴,齊既為鄭摶得許鼠,鄭終為齊 謀摶紀鼠,一鼠處乎兩貓之間,能保無傷者乎! 悲夫!世道既衰,小人得志。子曰:我觀周道幽厲傷之 吾舍魯何適矣?魯禮義之國,不至如齊、鄭譎詐之甚,然卒不 能救紀,有所畏矣。此夫子所以有志於三代之英歟?故曰:明莫 大於春秋,仁亦莫大乎春秋。 Hạ, Tề Hầu, Trịnh Bá như Kỷ. Tả truyện: Tề Trịnh triều vu Kỷ, dục dĩ tập chi, Kỷ nhân tri chi. Công Dương: Ly bất ngôn hội dã. Quản kiến: Tề, Trịnh chi chí tắc vắn, nhi mưu tắc thiển kỹ. Miêu chi tương đoàn thử dã, tôn nhi điệu vĩ, tàng liễm trảo nha, nhược tương thân thử giả. Ngu giả bất ngộ, vi kỳ sở phệ, giảo giả khứ chi viễn, tắc miêu chi kỹ cùng, ư thị trì nhi trục chi Tề, Trịnh chi ư Kỷ, diệc do thị dã. Phù! Dĩ thân thử đoàn thử chi kế, dĩ triều nhân vi tập nhân chi cục, hà dĩ miêu tự xử, nhi dĩ thử đãi nhân? Khởi bất vi tha sở ám toán! Tề, Hy, Trịnh Trang, tiểu nhân chi hùng, thử nhất điều khả vị tiểu nhân chi ngu, nhiên Kỷ diệc bất hạnh kỹ. Kỷ ư Tề sở vị miêu thử đồng huyệt, Tề ký vi Trịnh đoàn đắc Hứa thử, Trịnh chung vi Tề mưu đoàn Kỷ thử, nhất thử xử hồ lưỡng miêu chi gian, năng bảo vô thương giả hồ! Bi phù! Thế đạo ký suy, tiểu nhân đắc chí. Tử viết: Ngã quan Chu đạo u lệ thương chi, ngô xả Lỗ hà thích hỹ? Lỗ lễ nghĩa chi quốc, bất chí như Tề, Trịnh quyệt trá chi thậm, nhiên tốt bất năng cứu Kỷ, hữu sở uý hỹ. Thử Phu tử sử dĩ hữu chí ôư Tam đại chi anh dư? Cố viết: Minh mục đại ư Xuân Thu, nhân diệc mạc đại hồ Xuân Thu. [Kinh văn]: Mùa hạ, quan Tề Hầu, quan Trịnh Bá đến nước Kỷ. Tả truyện: Tề, Trịnh đến thăm Kỷ, có ý muốn nhân dịp này để đánh úp. Người nước Kỷ biết được mưu ấy. Cộng Dương: Kinh văn chép chữ rời (ly) mà không dùng chữ họp (hội) là vì nước Kỷ không dự cuộc họp, nên không chép là họp (hội). Quản kiến: Dã tâm của Tề, Trịnh rất thâm độc, nhưng cơ mưu thì nông cạn. Khi con mèo sắp về con chuột, nó ngồi xổm mà ngoe nguẩy đuôi, giấu kín nanh vuốt làm ra vẻ thân mật với chuột. Kẻ ngu không biết thì bị nó chộp, kẻ khôn thì lánh xa, vậy thì mèo không còn kế gì khác ngoài việc đuổi theo. Tề, Trịnh đối với Ký, cũng giống như vậy, cũng dùng cái kế thân với chuột để về chuột, giả vờ thăm hỏi người, để đánh úp người, sao lại cho mình là mèo, mà coi người là chuột? Làm gì mà người ta chả biết cái mưu gian ấy. Tề Hy Công và Trịnh Trang Công là kẻ tiểu nhân gian hùng, nhưng qua việc này có thể nói họ là bọn tiểu nhân ngu xuẩn, nhưng Kỷ cũng thật là bất hạnh. Kỷ đối với Tề có khác nào mèo và chuột cùng ở một hang. Tề đã giúp Trịnh bắt con chuột Hứa, tất nhiên Trịnh phải giúp Tề tính chuyện bắt con chuột Kỷ. Một con chuột mà ở vào giữa hai con mèo thì làm sao mà giữ được mình. Than ôi! Đạo trời đã suy nên bọn tiểu nhân đắc chí. Khổng Tử nói: “Ta xem đạo nhà Chu thấy bị U Vương, Lệ Vương” làm hỏng, ta bỏ nước Lỗ thì còn biết đi đâu?” Lỗ vốn là nước lễ nghĩa không đến nỗi quá quỷ quyệt như Tề, Trịnh, nhưng cuối cùng vẫn không thể cứu được nước Kỷ chính là vì sợ vậy. Đó cũng là nguyên nhân khiến Khổng Tử mong mỏi có bậc anh quân của ba đời Hạ, Thượng, Chu chăng? Cho nên nói rằng: Không gì sáng suốt bằng Kinh Xuân Thu, cũng không gì nhân đức bằng Kinh Xuân Thu. CHÚ THÍCH: 1. Lỗ Ẩn Công năm thứ 11, Tề, Trịnh, Lỗ đem binh vào đánh nước Hứa. Tề nhường cho Trịnh lấy nước Hứa. 2. U Vương và Lệ Vương là hai vua tàn bạo, hoang dâm vô độ cuối đời Tây Chu. 天王使仍叔之子來聘。 左傳:仍叔之子,弱也。 公羊:譏父老子代從政也。 穀梁:微其君臣,而著其父子。 管見:春秋有事顯而情隱者,詳上下文便見。是時王將 伐鄭,而齊、魯皆為鄭黨,王欲以間之。故二年聘使,接跡 魯庭,觀於魯則齊可知。是乃先結齊魯之歡,以孤鄭之 勢,然後及於兵爾。 然禮者邦之經也,人者邦之幹也。以篡弒之賊而隆其 寵,遇以子弟之弱而預於兵謀,求以戢暴誅亂,不亦難乎?為 桓王者思其大勢已去,思以奮發自強,則先公後私先義後利。 聲魯宋弒逆之罪,而命殘執之,則誰敢不從?憫許、戴亡滅之 由,而再封植之,則誰敢不應?鄭雖跋扈,猶為王朝卿士,羈 縻以政,而潛折其横。彼見王之強於善,安知不為乃祖之忠於 王室,釋此不圖,乃欲舒憤於鄭,而屈禮於魯。糾不已,又 仍叔之子焉,計亦左矣。 糾為冢宰,佐王平邦國,司馬九伐之法,不謀於朝,而特 以交魯為事。仍叔之子,其果吉甫之文武乎?張仲之孝友乎? 抑徒以膏梁子弟,而王以結魯,圖鄭謀之也,則其事可知。 情隱於文,而文以見事,春秋之體也。伐鄭情也,聘魯 事也。聖人惡夫情之不衷,事之多舛,故於糾賤之,仍叔之 子微之,其義皆貶。若夫論世官,則狹矣。 Thiên vương sử Nhưng Thúc chi tử lai sinh. Tả truyện: Nhưng Thúc chi tử, nhược dã. Công Dương: Ky phụ lão tử đại tòng chính đã. Cốc Lương: Vi kỳ quân thần, nhi trước kỳ phụ tử. Quản kiến: Xuân Thu hữu sự hiển nhi tình ẩn giả, tường thượng hạ văn tiện kiến. Thị thời Vương tương phạt Trịnh, nhi Tề, Lỗ giai vi Trịnh đảng, Vương dục dĩ gian chi. Cố nhị niên sinh sử, tiếp tích Lỗ đình, quan ư Lỗ tắc Tề khả tri. Thị nãi tiên kết Tề Lỗ chi hoan, dĩ cô Trịnh chi thế, nhiên hậu cập ư binh nhĩ. Nhiên lễ giả bang chi kinh dã, nhân giả bang chi cán dã. Dĩ soán thí chi tặc nhi long kỳ sủng, ngộ dĩ tử đệ chi nhược nhi dự ư binh mưu, cầu dĩ tập bạo tru loạn, bất diệc nan hồ? Vi Hoàn Vương giả tư kỳ đại thế dĩ khứ, tư dĩ phấn phát tự cường, tắc tiên công hậu tư tiên nghĩa hậu lợi. Thanh Lỗ Tống thí nghịch chi tội, nhi mệnh tàn chấp chi, tắc thuỳ cảm bất tòng? Mẫn Hứa, Đới vong diệt chi do, nhi tái phong thực chi, tắc thuỳ cảm bất ưng? Trịnh tuy bạt hổ, do vi Vương triều khanh sĩ, ky mi dĩ chính, nhi tiềm chiết kỳ hoành. bị kiến vương chi cường ư thiện, an tri bất vi nãi tổ chi trung ư vương thất, thích thử bất đồ, nãi dục thư phẫn ư Trịnh, nhi khuất lễ ư Lỗ. Củ bất dĩ, hựu nhưng thúc chi tử yên, kế diệc tả hỹ. Củ vi Trung tể, tú vương bình bang quốc, Tư mã cửu phạt chi pháp, bất mưu ư triều, nhi đặc dĩ giao Lỗ vi sự. Nhưng Thúc chi tử, kỳ quả Cát phủ chi văn vũ hồ. Trương Trọng chi hiếu hữu hồ! Ức đồ dĩ cao lương tử đệ, nhi vương dĩ kết Lỗ, đồ Trịnh mưu chi dã, tắc kỳ phẫn sự khả tri. Tình ẩn ư văn, nhi văn dĩ kiến sự, Xuân Tthu chi thể dã. Phạt Trịnh tình dã, sính Lỗ sự dã. Thánh nhân ố phu tình chi bất trung, sự chi đa suyễn, cố ư Củ tiện chi, Nhưng Thúc chi tử vi chi, kỳ nghĩa giai biến. Nhược phù chuyên luận thế quan, tắc hiệp hỹ. [Kinh văn]: Thiên tử sai con của Nhưng Thúc đến thăm hỏi. Tả truyện: Chép “Sai con của Nhưng Thúc” là chế việc dùng trẻ con. |