Hốt không thấy chép ở Kinh văn là vì không cần thiết. Cái ý thương kẻ mồ côi, xót người hoạn nạn của Thánh nhân chỉ căn cứ vào ba chữ “Thế tử Hốt” mà xét là đủ rõ. Còn như Hồ truyện bàn về cái hại của việc xây độ ấp quá to, đó chỉ là một chi tiết nhỏ trong Kinh Xuân Thu.

(3)

CHÚ THÍCH:

1. Tiểu tự (bài tựa nhỏ) trong Kinh Thi có Tiểu tự và Đại tự. Tiểu tự là do Tử Hạ và Mao Công hợp tác làm ra. Bài Tiểu tự đặt trước mỗi thiên, lược thuật

nội dung của mỗi thiên trong Kinh Thi.

2. Cửu phạt: Xem chú thích số 2, bài 90.

3. Hồ truyện bàn rằng: Vì Trịnh Trang xưa kia xây thành Lịch to quá cho

nên Đột chiếm ấp ấy mà cướp được ngôi vua nước Trịnh.

冬,十有一,公會宋公、衛侯、陳侯于衷伐鄭。

左:將納厲公也。弗克而還。

穀梁:地而後伐,疑辭也。

管見:會于衷者取齊於其地也,非有所疑也。疑則不會。鄭 突急於入國,行賂諸侯。宋馮初意,不料突遽出奔,及聞其失 國,舊怨即平。突據強都壓新鄭,赫然有復國之勢,故又貪其 重賂,欣然為之主兵。諸侯惟貨是比,如谷應響。

是使祭足患突,使傳瑕嚴戌大陵。諸國知鄭有備,於是為 裏之會以謀之耳,豈真疑於為義。而果於為不義,乃在不疑而 後為耶。張氏曰:獨陳侯疑之,蓋於經傳不見陳、鄭交際而云 然耳。此經旨全在伐鄭字上,以見鄭之為忽,櫟之為突,順逆 較然分明,其他可以無辨。

Đông, thập hữu nhất, Công hội Tống, Vệ hầu, Trần hầu vu Xỉ

phạt Trịnh.

Tả truyện: Tương nạp Lệ Công dã. Phất khắc nhi hoàn.

Cốc Lơng: Địa nhi hậu phạt, nghi từ dã.

Quản kiến: Hội vu Xỉ giả thủ Tề ư kỳ địa dã, phi hữu sở nghi dã. nghi tắc bất hội. Trịnh Đột cấp ư nhập quốc, hành lộ chư hầu. Tống Phùng sơ ý, bất liệu Đột cự xuất bôn, cập văn kỳ thất quốc, cựu oán tức bình. Đột cứ cường độ áp tân Trịnh, hách nhiên hữu phục quốc chi thế, cố hựu tham kỳ trọng lộ, hân nhiên vi chi chủ binh. Chư hầu duy hoá thị tỷ, như cốc ứng hưởng.

Thị sử Súi Túc hoạn Đột, sử Phó Hà nghiêm quốc tri Trịnh hữu bị, ư thị vi Xỉ chi hội dĩ mưu

thú Đại Lăng. Chư chi nhĩ, khởi chân nghi ư vi nghĩa. Nhi quả ư vi bất nghĩa, nãi tại bất nghị nhi hậu vi da. Trương Thị viết: Độc Trần Hầu nghi chị, cái ư Kinh Truyện bất kiến Trần, Trịnh giao tế nhi vẫn nhiên nhĩ. Thử Kinh chỉ toàn tại phạt Trịnh tự thượng, dĩ kiến Trịnh chi vi Hốt, Lịch chi vi Đột, thuận nghịch giao nhiên phân minh, kỳ thu khả dĩ vô biện.

[Kinh văn]: Mùa đông, tháng 11, Hoàn Công họp với quan Tống Công, quan Vệ Hầu, quan Trần Hầu ở đất Xỉ để đánh Trịnh.

Tả truyện: Hội họp để đem Lệ Công (tức Trịnh Đột) về Trịnh. Việc không xong lại kéo nhau về.

Cốc Lương: Chép nơi họp trước, chép việc đánh dẹp sau, là nghi về danh nghĩa, chứ không nghi việc sẽ làm.

Quản kiến: Họp nhau ở đất Xỉ để các nước cùng đến nơi đã định không có ý nghi ngờ. Nếu ngờ thì đã không họp. Trịnh Đột nóng vội muốn về Trịnh ngay, nên đã đem tiền của đút lót cho chư hầu. Tổng Phùng trước kia không ngờ Đột phải vội vàng đi trốn, đến khi nghe tin Đột mất nước liền bỏ qua oán thù cũ. Nay Đột giữ đô thành lớn uy hiếp vua Trịnh mới lên ngôi sắp có cơ phục quốc, cho nên Tống lại tham của hối lộ vui lòng làm chủ việc binh. Các nước chư hầu chỉ tham tiền của mà hùa theo, giống như tiếng vọng trong hang núi.

Sái Túc sợ Đột về nước liền sai Phó Hà trấn thủ cẩn mật đất Đại Lăng. Các nước thấy Trịnh đã phòng bị, bèn họp nhau ở đất Xỉ để mưu tính việc đưa Đột về Trịnh, đâu phải vì nghi ngại về danh nghĩa của việc làm này. Nếu như quả là việc bất nghĩa, thì cũng là việc không nghi ngờ rồi sau mới làm. Họ Trương nói: “Chỉ có Trần Hầu là có ý ngờ.” Có lẽ vì ở

Kinh và Truyện không thấy Trần, Trịnh giao thiệp với nhau, cho nên họ Trương nói như thế. Chỗ này Kinh văn chỉ chú trọng vào việc đánh Trịnh để tỏ ra rằng, nước Trịnh thì vì Hốt, đất Lịch thì vì Đột, người phải kẻ trái đã rõ ràng, còn việc khác không đáng bàn đến.

Tào.

[還公]十有六年

春,正月,公會宋公、蔡侯、衛侯于曹。

孫氏曰:未能納突,故復會。

[HOÀN CÔNG] THẬP HỮU LỤC NIÊN

Xuân chính nguyệt, Công hội Tống Công, Sái Hầu, Vệ hầu vu

Tôn Thị viết: Vị năng nạp Đột, cố phục hội.

[HOÀN CÔNG] NĂM THỨ MƯỜI SÁU

[Kinh văn]: Mùa xuân, tháng Giêng, Hoàn Công họp với quan

Tống Công, quan Sái Hầu, quan Vệ Hầu ở nước Tào.

Họ Tôn nói: Các nước chưa đưa được Đột vào nước Trịnh, cho nên lại hội họp.

夏四月,公會宋公、衛侯、陳侯、蔡侯伐鄭。

程子曰:突善事諸侯,故皆為之致力。

管見:此諸侯為納突之會三次矣。獨無齊,何也?忽有功於 齊。出奔之初,齊僖即欲伐突,方有事于紀,不果行。突乃會 魯、紀敗齊師,故齊之怨突深,而忽之復歸,則齊之志也。忽 立三年,高渠彌弒之而立亹。齊人殺疊及渠彌。其事可見,當時 諸國,力為突謀,皆不克。可見理之所在,亦有力不著處。使齊 人能明大義,為忽定難,而聲突奪嫡之罪,諸侯誰敢黨他,忽

亦必無高渠彌之禍。惜乎其不然也,然而諸侯同惡。齊獨不

與,此事差有可觀。裏之會,宋公上公有齊侯誤矣。

• Hạ, tứ nguyệt, Công hội Tổng Công, Vệ hầu, Trần hầu, Sái Hầu phạt Trịnh.

Trình Tử viết: Đột thiện sự chư hầu, cố giai vị chi trí lực.

Quản kiến: Thử chư hầu vi nạp Đột chi hội tam thứ hỹ. Độc vô Tề, hà dã? Hốt hữu công ư Tề. Xuất bên chi sơ, Tề Hy tức dục phạt Đột, phương hữu sự vu Kỷ, bất quả hành. Đột nãi hội Lỗ, Kỷ bại Tề sư, có Tề chi oán Đột thâm, nhi Hốt chi phục quy, tắc Tề chi chí dã. Hốt lập tam niên, Cao Cừ Di thí chi nhi lập Vỉ. Tề nhân sát Điệp cập Cừ Di. Kỳ sự khả kiến, đương thời chư quốc, lực vi Đột mưu, giai bất khắc. Khả kiến lý chi sở tại, diệc hữu lực bất trước xử. Sử Tề nhân năng minh đại nghĩa, vi Hốt định nạn, nhi thanh Đột oạt đích chi tội, chư hầu thuy cảm đảng tha, Hốt diệc tất vô Cao Cừ Di chi hoạ. Tích hồ kỳ bất nhiên dã, nhiên nhị chư hầu đồng ổ. Tề độc bất dĩ, thử sự sai hữu khả quan. Xỉ chi hội, Tống Công Thượng công hữu Tề Hầu ngộ hỹ.

[Kinh văn]: Mùa hạ, tháng 4, vua Hoàn Công họp với các quan Tống Công, Vệ Hầu, Trần Hầu, Sái Hầu đi đánh nước Trịnh. Trình Tử nói: Vì Đột khéo lấy lòng chư hầu, cho nên các nước đều hết sức giúp đỡ.

hầu hội họp mưu việc đem Đột dự? Là vì Hốt có công với Tề.

Quản kiến: Đây là lần thứ ba chư về Trịnh. Việc này sao không có Tề tham Khi Hốt phải bỏ nước chạy ra ngoài, Tề Hy Công đã muốn đánh Đột, nhưng vì đang có chuyện với nước Kỷ cho nên chưa làm được. Đột bèn hội với Lỗ, Kỷ đánh bại quân Tề, cho nên Tề rất căm Đột và việc Hốt được trở về Trịnh là ý muốn của Tề. Hốt giữ ngôi được ba năm thì bị Cao Cừ Di giết, rồi dựng Vỉ lên ngôi. Người Tề liền giết Vỉ và Cừ Di. Qua việc này đủ rõ, bấy giờ các nước hết sức mưu toan cho Đột, nhưng đều không thành. Điều đó chứng tỏ rằng, sức mạnh không thể lấn át được chân lý. Nếu người Tề biết làm sáng tỏ đại nghĩa, dẹp nạn cho Hốt và trị Đột về tội cướp ngôi của anh, thì chư hầu còn ai dám vào hùa với Đột, và Hốt cũng không bị Cao Cừ Di hãm hại. Tiếc rằng việc lại không như thế, mà chư

hầu đều xúm vào giúp kẻ ác. Tề không chịu tham dự với bọn chúng, điều

ấy có chút đáng khen. Về cuộc họp ở đất Xỉ, Tống đứng vào hàng Thượng

công, nếu nói có Tề Hầu tham dự là lầm.

秋,七月,公至自伐鄭。

管見:盟唐至,危其即戎。伐鄭至,危其黨逆。

Thu, thất nguyệt, Công chi tự phạt Trịnh.

Quản kiến: Minh đường chí, nguy kỳ tức Nhung. Phạt Trịnh chí,

nguy kỳ đảng nghịch.

[Kinh văn]: Mùa thu, tháng 7, Hoàn Công đi đánh nước Trịnh trở về.

Quản kiến: Khi Lỗ Hoàn Công hội họp ở đất Đường, Kinh văn chép “trở về” để tỏ ý việc đến đất Nhung Địch là nguy hiểm. Nay đi đánh Trịnh, Kinh văn cũng chép “trở về” để chứng tỏ rằng, việc kéo bè kết đảng với kẻ phản nghịch là nguy hại.

冬,城向。

左傳:時也。

管見:隱二年,莒人入向。穀梁曰向我邑。此據是年城向 為文。按圖志,向在莒州南,近魯之國。十二年公既平莒、 杞。此或為向築城,未必魯邑也。

Đông, thành Hướng.

Tả truyện: Thời đã.

Quản kiến: Ẩn nhị niên, Cử nhân nhập Hướng. Cốc Lương viết

Hướng ngã ấp. Thử cứ thị niên thành Hướng vi văn. Án Đồ chí, Hướng tại

Cử :hâu nam, cận Lỗ chi quốc. Thập nhị niên Công ký bình Cử, Kỷ. Thử hoặc vi Hướng trúc thành, vị tất Lỗ ấp đã.