Dicere si tentes aliquid, tacitusve recedas,
Tantundem est; feriunt pariter: vadimonia deinde
Irati faciunt. Libertas pauperis hæc est:

280

Pulsatus rogat, et pugnis concisus adorat,

Ut liceat paucis cum dentibus inde reverti.

Nec tamen hæc tantùm metuas: nam, qui spoliet te,

Non deerit, clausis domibus, postquam omnis ubique

285

Fixa catenatæ siluit compago tabernæ.

Interdum et ferro subitus grassator agit rem,

Armato quoties tutæ custode tenentur

Et Pomtina palus et Gallinaria pinus.

Sic inde huc omnes, tanquam ad vivaria, currunt.

290

Quâ fornace graves, quâ non incude catena?
Maximus in vinclis ferri modus, ut timeas, ne
Vomer deficiat, ne marræ et sarcula desint.
Felices proavorum atavos, felicia dicas
Sæcula, quæ quondam sub regibus atque tribunis
Viderunt uno contentam carcere Romam.

His alias poteram et plures subnectere causas :
Sed jumenta vocant, et sol inclinat: eundum est;
Nam mihi commotâ jamdudum mulio virgâ
Annuit. Ergò vale nostri memor, et, quoties te
Roma tuo refici properantem reddet Aquino,

Me quoque ad Helvinam Cererem vestramque Dianam
Convelle a Cumis. Satirarum ego, ni pudet illas,
Adjutor gelidos veniam caligatus in agros.

295

300

SATIRA IV.

ECCE iterum Crispinus! et est mihi sæpè vocandus
Ad partes, monstrum nullâ virtute redemptum
A vitiis, æger, solâque libidine fortis.—
Quid refert igitur, quantis jumenta fatiget
Porticibus? quantâ nemorum vectetur in umbrâ?
Jugera quot vicina foro, quas emerit ædes?
Nemo malus felix; minimè corruptor, et idem
Incestus, cum quo nuper vittata jacebat,
Sanguine adhuc vivo terram subitura, sacerdos.
Sed nunc de factis levioribus: et tamen alter
Si fecisset idem, caderet sub judice morum.
Nam quod turpe bonis, Titio Seioque, decebat
Crispinum. Quid agas, quum dira et fœdior omni
Crimine persona est ? Mullum sex millibus emit,

5

10

Equantem sanè paribus sestertia libris,
Ut perhibent, qui de magnis majora loquuntur.
Consilium laudo artificis, si munere tanto
Præcipuam in tabulis ceram senis abstulit orbi.
Est ratio ulterior, magnæ si misit amicæ,
Quæ vehitur clauso latis specularibus antro.
Nil tale exspectes: emit sibi. Multa videmus,
Quæ miser et frugi non fecit Apicius. Hoc tu
Succinctus patriâ quondam, Crispine, papyro?
Hoc pretio squamæ ? potuit fortasse minoris
Piscator, quàm piscis, emi. Provincia tanti
Vendit agros; sed majores Appulia vendit.
Quales tunc epulas ipsum glutîsse putemus
Endoperatorem, quum tot sestertia, partem

15

20

25

Exiguam, et modica sumptam de margine cœnæ,
Purpureus magni ructârit scurra Palatî,

30

Jam princeps equitum, magnâ qui voce solebat
Vendere municipes frictâ de merce siluros?
Incipe, Calliope, licet et considere: non est
Cantandum, res vera agitur. Narrate, puellæ
Pierides. prosit mihi vos dixisse puellas!

35

Destinat hoc monstrum cymba linique magister

Pontifici summo. Quis enim proponere talem
Aut emere auderet, quum plena et littora multo
Delatore forent? Dispersi protenus algæ
Inquisitores agerent cum remige nudo,
Non dubitaturi fugitivum dicere piscem,
Depastumque diù vivaria Cæsaris, inde

45

50

Elapsum veterem ad dominum debere reverti.

Si quid Palfurio, si credimus Armillato,

Quidquid conspicuum, pulchrumque est æquore toto,

Res fisci est, ubicunque natat.

Donabitur ergò,

Ne pereat. Jam letifero cedente pruinis

Stridebat deformis hiems, prædamque recentem

Autumno, jam quartanam sperantibus ægris,

Servabat tamen hic properat, velut urgueat Auster.

55

Utque lacus suberant, ubi, quanquam diruta, servat

Ignem Trojanum et Vestam colit Alba minorem,
Obstitit intranti miratrix turba parumper.

Ut cessit, facili patuerunt cardine valvæ.
Exclusi spectant admissa opsonia Patres.
[tur ad Atridem. Tum Picens, Accipe, dixit,
Privatis majora focis: genialis agatur
Iste dies, propera stomachum laxare saginis,
Et tua servatum consume in sæcula rhombum.
Ipse capi voluit: quid apertius? et tamen illi
Surgebant crista. Nihil est, quod credere de se
Non possit, quum laudatur dîs æqua potestas.
Sed deerat pisci patinæ mensura.
Vocantur
Ergò in consilium proceres, quos oderat Ille;
In quorum facie miseræ magnæque sedebat
Pallor amicitiæ. Primus, clamante Liburno,
Currite! jam sedit! raptâ properabat abollâ
Pegasus, attonitæ positus modò villicus Urbi.

60

65

70

75

Anne aliud tunc præfecti? quorum optimus atque

80

Interpres legum sanctissimus, omnia quanquam
Temporibus diris tractanda putabat inermi
Justitiâ. Venit et Crispi jucunda senectus,
Cujus erant mores, qualis facundia, mite
Ingenium maria ac terras populosque regenti
Quis comes utilior, si clade et peste sub illâ
Sævitiam damnare et honestum afferre liceret
Consilium? Sed quid violentius aure tyranni,
Cum quo de pluviis, aut æstibus, aut nimboso
Vere locuturi fatum pendebat amici ?
Ille igitur nunquam direxit brachia contra
Torrentem, nec civis erat, qui libera posset
Verba animi proferre, et vitam impendere vero.
Sic multas hiemes atque octogesima vidit
Solstitia, his armis illâ quoque tutus in aulâ.
Proximus ejusdem properabat Acilius ævi

Cum juvene, indigno, quem mors tam sæva maneret,
Et Domini gladiis tam festinata; sed olim

95

Prodigio par est cum nobilitate senectus;
Unde fit, ut malim fraterculus esse gigantis.
Profuit ergò nihil misero, quòd cominus ursos
Figebat Numidas, Albanâ nudus arenâ
Venator. Quis enim jam non intelligat artes
Patricias? quis priscum illud miretur acumen,
Brute, tuum? Facile est barbato imponere regi.

100

Nec melior vultu, quamvis ignobilis, ibat
Rubrius, offensæ veteris reus atque tacendæ,
Et tamen improbior satiram scribente cinædo.
Montani quoque venter adest abdomine tardus ;
Et matutino sudans Crispinus amomo,

105

Quantùm vix redolent duo funera; sævior illo
Pompeius tenui jugulos aperire susurro;
Et, qui vulturibus servabat viscera Dacis,
Fuscus, marmoreâ meditatus prælia villâ,
Et cum mortifero prudens Veiento Catullo,

110

Qui nunquam visæ flagrabat amore puellæ,

Grande et conspicuum nostro quoque tempore monstrum'
Cæcus adulator, dirusque a ponte satelles,

115

Dignus Aricinos qui mendicaret ad axes,

Blandaque devexæ jactaret basia rhedæ.

Nemo magis rhombum stupuit: nam plurima dixit

In lævam conversus ; at illi dextra jacebat

120

Bellua sic pugnas Cilicis laudabat, et ictus,
Et pegma, et pueros inde ad velaria raptos.
Non cedit Veiento: sed, ut fanaticus, œstro
Percussus, Bellona, tuo divinat, et, Ingens
Omen habes, inquit, magni clarique triumphi:
Regem aliquem capies, aut de temone Britanno
Excidet Arviragus: peregrina est bellua: cernis
Erectas in terga sudes? Hoc defuit unum
Fabricio, patriam ut rhombi memoraret, et annos.
Quidnam igitur censes? conciditur ? Absit ab illo
Dedecus hoc, Montanus ait: testa alta paretur,
Quæ tenui muro spatiosum colligat orbem.
Debetur magnus patinæ subitusque Prometheus.
Argillam atque rotam citiùs properate; sed ex hoc
Tempore jam, Cæsar, figuli tua castra sequantur.
Vicit digna viro sententia. Noverat ille
Luxuriam imperii veterem, noctesque Neronis
Jam medias, aliamque famem, quum pulmo Falerno
Arderet. Nulli major fuit usus edendi
Tempestate meâ. Circeis nata forent, an
Lucrinum ad saxum, Rutupinove edita fundo
Ostrea, callebat primo deprêndere morsu;
Et semel adspecti littus dicebat echini.
Surgitur, et misso proceres exire jubentur
Consilio, quos Albanam dux magnus in arcem
Traxerat attonitos, et festinare coactos,
Tanquara de Cattis aliquid torvisque Sygambris

Dicturus, tanquam et diversis partibus orbis
Anxia præcipiti venisset epistola pinnâ.

Atque utinam his potiùs nugis tota ille dedisset
Tempora sævitiæ, claras quibus abstulit Urbi,
Lilustresque animas impune, et vindice nullo!
Sed periit, postquam cerdonibus esse timendus
Cœperat: hoc nocuit Lamiarum cæde madenti.

SATIRA V.

Si te propositi nondum pudet, atque eadem est mens,
Ut bona summa putes, alienâ vivere quadrâ ;
Si potes illa pati, quæ nec Sarmentus iniquas
Cæsaris ad mensas, nec vilis Galba tulisset:
Quamvis jurato metuam tibi credere testi.
Ventre nihil novi frugalius. Hoc tamen ipsum
Defecisse puta, quod inani sufficit alvo :

Nulla crepido vacat? nusquam pons, et tegetis pars
Dimidiâ brevior? Tantine injuria cœnæ ?
Tam jejuna fames, quum pol sit honestius illîc
Et tremere, et sordes farris mordere canini?
Primo fige loco, quòd tu discumbere jussus

150

10

Mercedem solidam veterum capis officiorum.

Fructus amicitiæ magnæ cibus: imputat hunc rex,

Et, quamvis rarum, tamen imputat. Ergò duos post

15

Si libuit menses neglectum adhibere clientem,

Tertia ne vacuo cessaret culcita lecto;

Unà simus, ait. Votorum summa! Quid ultrà

Quæris? Habet Trebius, propter quod rumpere somnum

Debeat, et ligulas dimittere, sollicitus, ne

20

Tota salutatrix jam turba peregerit orbem

Sideribus dubiis, aut illo tempore, quo se

Frigida circumagunt pigri sarraca Bootæ.

Qualis cœna tamen? Vinum, quod succida nolit
Lana pati de convivâ Corybanta videbis.
Jurgia proludunt; sed mox et pocula torques
Saucius, et rubrâ deterges vulnera mappâ,
Inter vos quoties libertorumque cohortem
Pugna Saguntinâ fervet commissa lagenâ.
Ipse capillato diffusum consule potat,
Calcatamque tenet bellis socialibus uvam,
Cardiaco nunquam cyathum missurus amico.