tionis gloriam? in Evangelio beati Marci; dominationis magnificentiam? in Evangelio beati Iohannis. Ergo disce disciplinam sensus, Eccli. 16, 24: sensum historicum, qui describit testum; sensum allegoricum, qui adducit; tropologicum, qui instruit proximum; analogicum, qui ascendit

ad celum.

Hinc Apuleius ("), in libro De natura deorum: «Ordo enim rerum singularum, in unum omnium artifice ratione collata contentum, quem in illo divino dulcissimum verissimumque conficiet. Qui ergo homines, qui post nos erunt sophistarum calliditate decepti, a vera, pura sanctaque philosophia (?) avertentur? Simplici enim mente et anima, divinitatem colere ("), eiusque facta venerari, agere etiam Dei voluntati gratias, que est bonitatis sola plenissima: hec est nulla animi impostura, curiositate violata philosophia ». Idem Apuleius, De asello aureo (1): Tu quidem, sancta et humani generis hospitatrix perpetua, semper favendis mortalibus munifica, dulcem nostris affectionem miserarum casibus tribuis; nec dies, nec quies ulla, ac ne momentum quidem tenue tuis transcurrit beneficiis otiosum, quin mari terraque protegas homines, et depulsis vite procellis, salutarem porrigas dexteram; qua (c) fatorum etiam inestricabiliter contorta retractas Licia et fortune tempestate mitigas, et stellarum noxios meatus cohibes. Te superi colunt, observant inferi. Tu rotas orbem, illuminas (d) solem, regis mundum, calcas tartarum; tibi respondent sidera, redeunt tempora, gaudent numina, serviunt elementa. Tuo nutu spirant flamina, nutriunt nubila, germinant semina, crescunt gramina vel germina. Tuam maiestatem pertimescunt () aves celo meantes, fere montibus errantes, serpentes sole () latentes, belve ponto natantes. At ego, referendis laudibus tuis, exiliis ingenio, et adhibendis sacrificiis tenuis patrimonio, nec michi vocis ubertas ad dicenda, que de tua maiestate sentio sufficit; nec ora mille, lingueque totidem vel indefessi sermonis eterna series. Ergo, quod so. lum (9) potest religiosus quidem sed pauper, alioquin efficere curabo, divinos tuos vultus numenque sanctissimum, intra pectoris mei secreta conditum, perpetuo custodiens imaginabor».

III.

Venerabiles (2). Patres, Fratres venerandi et filii dilectissimi, cum orationum patrocinio, gratiam salutarem et pacem in Domino sempi

(1) Alias Lucii Apuleii Metamorphoseon libro XI, cap. XXV. (2) In Collectione Aracoelitana praeficitur hic titulus et directio: Epistola circularis de studio promovendo inter Observantes. Venerabilibus patribus vicariis provinciarum Observantium, venerandis et dilectissimis filiis familiae Cismontanae frater Ioannes de Capistrano vicarius generalis et servus.

Non modicum admirari cogor, quod unde mihi pro concernentibus Dei gloriam, communem salutem, nostreque sacre Religionis profectum et decus, promptiorem obedientiam expectabam, inde potius adversus me consurgat nonnullorum rebellionis pertinacia desperata. Equidem (") nulla etiam mihi fungenti prelatione (1) per tot et tanta solebant (*), tanquam suo (c) precordialissimo amico et, ut dixerim, fidelissimo consultori obsequiorum festinantiam et monitionum (4) acquietionem spondere; imperanti (e) acquiescendo sine dilatione () aliqua: primi nunc obices essent, nunc adversatores, nunc contumaces (9) et rebelles aut iudices et emulatores iudicis presidentis, quam maxime summi Presulis (2).

An ignoramus, quod sacerdos dare sacra nequit, si non habet? Nescimus, quia claves Ecclesie sint necessarie? Numquid pro recto illarum usu non erit scientia necessaria? Nonne et inter (") Spiritus Sancti dona scientia computatur? O stulta et ceca mater omnium errorum ignorantia, quis te fascinavit? Quis tuas condensavit tenebras, nisi culpa? Non dico efficienter, sed deficienter. Quomodo poterit quisquam benefacere, si nescit? Quomodo sciet, si non didicerit? Quomodo discet, sine docente? Heu, quam fatua, segnis et iners ignorantium consultatio!

Turpissima est iactura, quae fit per ignorantiam et negligentiam. Inimicus nature est, qui scire contemnit; quia naturaliter est homini scientiam concupiscere (3). Contra naturam ergo peccat, qui scientiam despicit; Spiritum Sanctum blasphemare convincitur, qui Spiritus Sancti donum negligit et talentum. « Quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idolatrie nolle acquiescere (4). Nonne scriptum est: Neminem diligit Deus, nisi eum qui cum sapientia inhabitat (3)? Nam per sapientiam sanati sunt, quicumque placuerunt tibi, Domine, a principio (6). Sapientiam enim pretereuntes, non tantum in hoc lapsi sunt, ut ignorarent bona; sed et insipientie sue reliquerunt hominibus memoriam, ut in iis que peccaverunt, nec latere potuissent (7).

>

Videte, carissimi, ne in vos torqueatur maledictum illud: In malevolam animam non intrabit sapientia; nec habitabit in corpore subdito peccatis (*). Utiliusne forsan esse decernitis (), tempus expendere in

(a) V Putabam equidem. (b) V eciam fungens officio quod aliqui per tot et tanta mihi solebant. () V om. (d) V monitionibus. (e) V imperando. () V primi non essent obices, non adv., non contumaces. (h) V ecclesie etsi necessarius (!). Numquid necessarie? Nonne enim inter. () V de

() V discussione.

cern. esse.

(1) Sanctus fuit Vicarius generalis Observantium, primo an. 1443-1446, secundo 1449-1451. (2) Hucusque Capistranus lamentatur eorum ignaviam qui, credentes studium puritati Regulae S. Francisci esse contrarium, ipsum studiorum promotorem de relaxatione accusabant: deinceps studendi rationes demonstrat. (3) Ex Aristotele, I Metaphysicae. (4) Decret. Gratiani, pars Ia, dist. 81, can. Si qui sunt presbyteri; ex S. Gregorii I, XXXV Moralium, cap. 42. (5) Sap. 7, 28. (6) Sap. 9, 19. (7) Sap. 10, 8. (*) Sap. 1, 4.

murmurationibus, oblocutionibus, detractionibus et vaniloquiis, otiosisque verbis, et philateriis contra prelatos et subditos, quam in salutifero studio doctrine necessarie ad salutem propriam et comunem, ad Dei laudes et regimen animarum? Servandane sint divina mandata pro vita perpetua obtinenda, quis dubitet? Certe. Et Ecclesie militantis? Et quis (a) ignorans servabit? Ignorans, inquit Apostolus (1), ignorabitur, scilicet ad salutem, sed nusquam ignorabitur ad supplicium (). Teneminine scire legem nostram, dico (c) Regulam? Suntne (") in ea plura vobis precepta quam in lege comuni? O mentis hebetudo teterrime caliginis, globus involutus et carbo extinctus, confusa nigredo et atrox emulatio tenebrosa! Creditisne mihi, vel potius vobis ipsis obesse?

Honorem, inquitis, reportabit () frater Iohannes, ex hoc quam reportavit de totius Ordinis reformatione, tempore recolende memorie Martini Pape 5 (2). Quid vile, quid nefandum, quid ignominiosum mihi potestis impingere (), si Ordinis reformationem optavi; si quesivi, si totis precordiis et viribus intentavi? Utinam hoc videam antequam ab hac miserabili vita decedam! Vestrum opto profectum, vestram salutem, vestram utilitatem, vestrumque decus et gloriam concupisco. Date mihi veniam, si placet, quia ad meliora charismata vos promovere curavi. Vosne valebitis terminos (9) fidei, spei, charitatis, prudentie, iustitie, constantie et temperantie, ceterarumque virtutum, donorum sacrorum, operum misericordie temporalium et spiritualium, distinctiones peccatorum originalis, venialium et mortalium, et ipsorum mortalium differentiam, gravitatem et species, sine dono sapientie () comprehendere? At, in talibus opusne vobis est (i) versari? Quomodo salvabimini cum ignorantia predictorum ()? Quomodo lux vestra lucebit coram hominibus (3) si tenebrosi fueritis in conspectaculo (m) tenebrarum? Cadetis potius in foveam cum sequacibus (1).

«Qui enim rebellitus vivit, et dicere atque agere bona recusat, magis diaboli membrum, quam Christi esse ostenditur, et infidelis potius quam fidelis: 30 Dist., cap. Nulli sacerdotum (") » (5). Oportetne vos habere Guardianos? Num Guardiani curam habent animarum? An curam habentes animarum, sine scientia curam gerere sufficienter valebunt? Sacerdos enim, in quantum ad sacra deputatur, sacra noscere debet; et tam presbiteri quam clerici, tantam (°) saltem grammaticam scire debent, quod divinum officium recte, pure (") et non perverse solvere sciant;

(a) V quid.

(d) V sunt.

(c) V add. nostram.

(b) V Apostolus ignorabitur ad suppl.
(e) V Hon. inquiris reportabis. (f) ▼ inferre.

() V scientie, om. comprehendere.

() V om.

(n) V 38 dist. nullus episcopus.

(9) V termine. (1) A peccatorum. (0) V tantum.

() V spectaculo.

() Vom.

(1) Cor. 14, 38.

ciscana, vol. II, 289.

(2) Cfr. Chronica Nicolai Glasberger apud Analecta Fran

(3) Matth. 5, 16.

() Respicitur Matth. 15, 14:

Caecus autem si caeco ducatum praestet ambo in foveam cadunt. (5) Decretum Gratiani, pars 2a, dist. 30, can. Nulli.

Archivum Franciscanum Historicum.

AN. XI.

9

verba congrue proferant, tam secundum litteram quam secundum attentionem; et ut ea que legunt, textualiter tandem intelligant. In eo autem quod sacramenta (") ministrant, scire debent sacramentorum causas efficientem, materialem ("), formalem et finalem; et ministrandi modum. Et si predicator discat fabulas, vel ea (c) quecumque scripta, et recitat (d) tanquam lira (e) et organum, non discernens an bene vel male dicat: nonne risui patebit omnibus audientibus in circuitu platearum? O quam turpis est doctrina necessario revocanda, quam contumeliosa redargutio heretice pravitatis, ore proprio remorsa et revomita, sicut canis (1) quod nonnunquam ex ignorantia ceca contingit!

O confessores mei prompti ad solvendum, scitis quia iudex male iudicans, tenetur ad penam talionis? Creditisne unquam ignorantiam de vestris manibus requiret Dominus, in Valle Iosaphat omnes iudicaturus adveniens arbiter (f), quia claves scientie despexistis? Labia enim sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirent (9) ex ore eius; quia Angelus Domini exercituum est (2). Non est autem Angelus, nisi vera nunciet; vera autem nunciare nescit, quia (^) nescit nec scire valet nisi discat; nec scire potest sine docente. Doctorem autem effugitis et iuvatis? Ergo, Satan astutus et callidus, tanquam Evam seducet inertiam vestram, et contra mandata Dei et Ecclesie per devia supplantabit, nisi callitio oculos vestros (1) iniungatis ad notitiam veritatis, necessaria (') ad salutem. Eia ergo agite prudenter, et circumspicite diligenter, ut laici nescientes litteras non curent litteras discere (3); clerici vero et presbiteri, qui iam litterarum studio sunt professi, vacent litteris et scientie, sine dispendio regularis observantie et spiritualis discipline; ne presumptio nequam Deum tentet, ad spem divinitus sapientie (") infundende sine labore et industria particulari. Paucis admodum miraculose datus est spiritus sapientie, sine studio litterarum.

Non prohibuit beatus Franciscus fratrem, nunc pari modo beatum Antonium de Padua, tunc de Ulyssipone (") vocatum, per quinquennium, cum recolende memorie domino Abbate Vercellense, olim famosissimo scolari (0), studio vacare continuo; ut ipse idem (") Abbas commemorat in sua Apostilla super Cantica Canticorum, ostendens quod non in scientia, sed in abusu scientie acquisite vel acquirende: scilicet in modo acquirendi vel ministrandi, defectus aut vitium implicatur (4). Tunc dicit Apo

(a) V sacra. () V add. et.

() V adveniens cum terrore.

(e) V etiam. (d) V recitet. () V pica. (9) V requiret. (h) V add. qui vera. ( V (m)V sap. divin. () V Ulixbona.

collior vestros oculos. () V necessarie. (0) V theologo. () V idem ipse.

(1) Respicitur II Petri, 2, 22: Contigit enim eis illud veri proverbii: Canis reversus ad suum vomitum, et sus lota in volutabro luti.

() Malach. 2, 7. (4) Cfr. An. Franc., II,

(3) Regula bullata S. Francisci Assisiensis, cap. II. 31 ss. III, 130ss.; ubi loco Apostillae super Canticam citantur Commentaria eiusdem Vercellensis Abbatis in Angelicam Hierarchiam pseudo Dionysii Areopagitae. De hoc et de intentione B. Francisci circa studium magistraliter disserit P. Ilarino Felder: Storia degli studii scientifici nell'Ordine Francescano, versio italica, Siena 1911.

stolus (1): Scientia inflat, charitas aedificat. Hinc scriptum est (a): Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium () reprobabo (*): scilicet carnis, que mors dicitur et inimica Deo. Sapientia vero, scientia et prudentia spiritus vita est et pax (3), nam que de sursum est sapientia, pudica est, pacifica et (c) modesta; suasibilis, bonis consentiens, plena misericordia (d) et fructibus bonis; omnium bonorum mater et omnis veritatis magistra (*), per quam Reges regnant et legum conditores iusta decernunt (*) (*). Per quam salvi facti sunt, et per ipsam omnes sancti feliciter triumphantes exultant; quia ipsi Dei () Verbo Unigenito divina Sapientia attribuitur: In quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie Dei absconditi et servati (®). Sine cuius scientia omnis sapiens huius seculi ignorantissimus est censendus.

Ab ipso igitur principaliter est omnis sapientia, scientia, virtus et gratia postulanda, qui dat omnibus affluenter (7), non efficientia sed sufficientia salutari. Secundario vero convenit a peritis et doctis, expertisque doctoribus veritatis Christi, puro corde, bona conscientia et fide non ficta discere (9), et sine invidia communicare, et honestatem divine sapientie, spiritualis conscientie et humane providentie salutaris non abscondere sub modio tenebroso, sed super candelabrum (") exemplaris (") vite, ad Dei gloriam et laudem, proximorumque salutem feliciter exaltare; ut aureolam inter sanctos et electos Dei, cum sanctis virginibus et martyribus; et ipsi predicatores occinentes prefulgebunt () tanquam stelle in perpetuas eternitates (°) celestium, et super celestium gaudiorum. Ad que vos et me perducat, per suam piissimam misericordiam, Iesus Christus, unicus Dei filius; qui dignari voluit mori pro nobis; et cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus per infinita secula seculorum. Amen (').

Intentio sanctissimi domini nostri Eugenii Pape 4 et mea, ex iussu suo (), est quod Fratres ydonei vacent studio. Meam exonero, et vestras onero conscientias, si non feceritis. Ex hoc mandans omnibus Vicariis, ad quos presentes advenerint, quod has litteras vestris Fratribus intelligibiliter manifestetis et legatis, cum effectu obedientie salutaris. Va-. lete, orate et studete, et in bonis operibus crescite iubilanter.

Ex Urbe, apud ecclesiam seraphici patris nostri Francisci glorio.. sissimi, in Transtiberim, anno 1444, die VIa februarii (").

Ordinis Minorum minimus et indignus.
Frater Ioannes a Capistrano