Acta Capituli generalis totius Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci in protocoenobio S. Mariae Angelorum prope Assisium a die 7 ad diem 24 mai 1921 celebrati praesidente Emo Dno Oreste Giorgi S. R. E. Diacono Cardinali tit. Sanctae Mariae in Cosmedin Maiore Poenitentiario nostri Seraphici Ordinis amplissimo Protectore. - Ad Claras Aquas 1922. In-8°, 96 pp. - L. 4,00.

VII Centenario del Terz' Ordine Francescano. Atti e documenti del Congresso Regionale Lombardo tenuto nella basilica ambrosiana in Milano 21-2223-24 aprile 1921. — Milano, Direzione L'Apostolato Francescano, Via Pietro Maroncelli, 23 Direzione Annali Francescani, Viale Monforte, 2. 1921. In-8°, 334 pp. Illustr.

VII Centenario del Terz' Ordine Francescano (Il Tesoro Eucaristico di Siena, ann. V, N. 9-10, settembre-ottobre 1921. Direzione presso i PP. Conventuali, Piazza S. Francesco, Siena). Siena, tip. sociale, 1921. In-8°, 65-96 pp. Illustr.

[VII Centenario del Terz' Ordine Francescano] (il piccolo corriere del Valdarno e della Valdelsa, ann. XVI, N. 22, martedì 4 ottobre 1921). Empoli, Via Roma, N. 9, 1921. In-folio, 4 pp. Illustr. L. 0,20.

Bagnoregio, 12-14 luglio MCMXXI. VII Centenario della nascita del serafico dottore S. Bonaventura. Bagnorea, scuola tip., [1921]. In-4° grande.

2 fasc., 20, 27 pp. Illustr.

A Sua Eccellenza Mons. Igino Nuti nella fausta ricorrenza della sua consacrazione episcopale in Gerusalemme. Omaggio della Custodia di Terra Santa. [Gerusalemme], tip. dei PP. Francescani, [1922]. In-4°, [24] pp. Illustr. Convento e collegio di Santa Chiara di Faenza. Bollettino del VII Centenario della fondazione del monastero 1223–1923. Faenza, cooperativa tip. po. polare, 1922. In-8°, fasc. I (aprile), 28 pp. Illustr. Pubblicazione trimestrale, abbonamento L. 12,00.

The Franciscan Educational Conference; vol. III: Report of the third annual meeting. West Park, Ohio; August 16, 17 and 18, 1921. - Cincinnati, O., 1615 Vine Street; office of the Secretary of the Conference, 1921 In-8°, 199 pp.

Catalogus Provinciae Sanctae Barbarae, O. F. M. in Statibus Foederatis Americae Septentrionalis anno Domini MCMXXI. S. 1. In-8°, 52 pp.

Tercer Congreso Terciario Franciscano de la Paz Cristiana ArgentinoUruguayo, Octubre de 1921. Buenos Aires, Sebast. de Amorrortu [1921]. In-8°, 221 pp.

-

La Nacelle de Saint François. Numéro spécial à l'occasion de l'élévation à l'Episcopat et du Sacre de Mgr. AUGUSTIN GIUSTINIANI, des Frères Mineurs, Evêque titulaire d'Enos, auxiliaire de Mgr. l'Evêque d'Ajaccio. 7 mai 1922. [Impr. Francisc. Miss. à Vanves (Seine)]. In-4o, 32 pp. Nombreuses Пllustrations.

de ProRoma, Col

La Voce di S. Antonio e Bollettino delle Missioni Francescane. Numero speciale commemorativo nel terzo Centenario della S. Congregazione paganda File 1622-1922, an. XXVII-1922, N. 6-giugno. legio S. Antonio. In-8°, 161-224 pp. Illustr.

De licentia Ecclesiastica et Superiorum Ordinis.

Sac. IOANNES BUGHETTI, Gerens respons.

DISCUSSIONES

DE THOMA ERFORDIENSI AUCTORE GRAMMATICAE QUAE IOANNI DUNS SCOTO ADSCRIBITUR SPECULATIVAE

Editio omnium Ioannis Duns Scoti operum a L.Waddingo curata (1) a Grammatica speculativa incipit. Waddingus huius opusculi textui introductionem, in qua ipsum Doctoris Subtilis opus genuinum et authenticum esse ostendere nititur, praemittit. Sed haec authenticitatis probatio testimonio unius tantum codicis, eiusque satis recentis, fulcitur. Hic est codex. quidam in Bibliotheca S. Francisci a Ripa Roma e olim adservatus et anno 1456 scriptus, qui hunc in modum finitur: Explicit liber Ioannis Scoti in facultate grammaticali, videlicet secundum modos significandi, per me L. de Verona scriptus MCCCCLVI die 17 octobris. Praeterea Waddingus editiones huius opusculi impressas quasdam antiquas, quae nomen Ioannis Duns Scoti prae se ferunt enumerat, necnon doctrinam Grammaticae speculativae cum doctrina aliorum Doctoris laudati concordare manifestat. Attamen huiusmodi criteria intrinseca ex doctrina, ex stylo, ex citationibus communibus, etc. desumpta, si de auctore alicuius tractatus scholastici agatur, cautissime esse adhibenda inter omnes peritos constat. Waddingus denique hanc Grammaticam speculativam Duns Scoti opus a theologis posterioribus, videlicet a Ioanne Foxal, O. F. M., Anglico,

(1) Lugduni 1639; denuo impressa Parisiis 1891-95, I, 1-50. Archivum Franciscanum Historicum. AN. XV.

18

a Guillelmo Varilongo, O. F. M. atque a Gabriele Zerbio allegari animadvertit. Sed hoc argumentum non magni mihi videtur esse ponderis, quia aetas, qua hi theologi floruere, scil. saeculum XV, satis longe a tempore Ioannis Duns Scoti distat.

I. H. Sbaralea ('), qui alibi Waddingum uberrime ex codicibus manuscriptis supplet et ditat, hic ne unum quidem codicem alium pro Doctore Subtili testimonium perhibentem affert. Duos a nostra Grammatica speculativa distinctos tractatus De modis significandi, de quibus alias tractabo2, in Bibliothecis Italiae attigit, sed Grammaticae speculativae unicum codicem a Waddingo allatum nobis praebet. P. Marianus Fernandez Garcia, O. F. M., qui novam Grammaticae speculatirae editionem notis illustratam nobis donavit (3), de eius authenticitate nullatenus dubitat. C. Werner ('), qui analysim huius tractatus amplam et sagacem nobis reliquit, momentis et criteriis intrinsecis nimis fretus, Doctorem Subtilem esse auctorem demonstrare conatur. Quanta in hisce quaestionibus codicibus manuscriptis vis probandi insit, Professori illi Vindobonensi, de historia theologiae optime merito, nondum notum fuit. Martinus Heidegger(), qui in opere perdocto Grammaticam speculativam explicat et cum modernorum philosophorum praeprimis E. Husserl confert, quaestionem et dubium de authenticitate movere. praetermittit. Nostrum opusculum usque adhuc ideo tam tenaciter Ioanni Duns Scoto attributum esse mihi videtur, quia alius auctor designari non potuit. In duobus quidem incunabu

(1) Supplement. et castigatio ad Scriptt. O. M., Romae 1806, 410; ed. II, ibid. 1921, II, 59; cf. ibidem, 65 s. additamenta Thomae Accurti de Gram. specul.

(2) Scil. in dissertatione: Die Entwicklung der mittelalterlichen Sprachlogik, quae interea apud Philos. Jahrbuch, XXXV, Fulda 1922, 121-35, 199-214, prodiit, ubi p. 134-5, 199-202, hic dicta exposui.

(3) B. Ioannis Duns Scoti Doct. Subtilis, O. F. M., Grammaticae speculativae nova editio, Ad Claras Aquas 1902; in-12o, XXXVI, 194 pp. (*) K. Werner, Die Sprachlogik des Johannes Duns Scotus apud Sitzungsberichte der Wiener Akad. der Wiss., tom. 85, 1877, 545-97.

Die Kategorien- und Bedeutungslehre des Duns Scotus, Tübingen 1916; cf. AFH XIV, 371.

lis (quae dicuntur) ab Hain (1) allatis Albertus Eccardus Grammaticae speculativae auctor praefigitur, unde forsan postea nonnunquam Alberto de Saxonia adscripta est. Sed hunc celeberrimum philosophum hoc opus non compilasse hodie exploratum est.

Novissime cum codices De modo significandi seu de Grammatica speculativa diversorum scholasticorum perscrutarer, verus huius Grammaticae auctor ex Bibliothecarum latebris. prodiit, nempe Magister Thomas de Erfordia. Hanc thesim, ea quae in iis materiis litterariis possibilis est, certitudine gaudere, testimonio codicum manuscriptorum confir

matur.

Clm. (Codex latinus Monacensis) 22294, codex membranaceus saeculi XIV, praeter Summas dictaminum et Summulam logices Petri Hispani, fol. 176r-197r etiam nostram Grammaticam speculativam complectitur, cuius initium est: Quoniam quidem intelligere et scire contingit in omni scientia ex cognitione principiorum, ut scribitur primo Physicorum, nos igitur colentes habere notitiam Grammatice. Hanc codicis partem prioribus iam saeculi XIV lustris esse scriptam arbitror. Ab eadem manu provenit nota, quae in calce tractatus habetur: Expliciunt modi significandi noriter compilati a magistro Thoma de Erfordia et sunt completi sabbato octave Pentecostes in primo pulsu Vesperarum.

Clm. 3216 (s. XIV) fol. 161r-178r eundem tractatum De modis significandi praebet, sed cum nomen auctoris neque in titulo neque in fine commemoretur (2), vim testimonii non prae se fert.

Eo magis thesis nostra Codice Q. 281 Bibliothecae Erfordiensis roboratur. Hic codex membranaceus, qui ante annum 1350 videtur esse scriptus, duos tractatus De modis

(1) L. Hain, Repertorium bibliographicum, n. 424-5. Nuperrime vero Joh. Joachim, Albertus Eccardus? ap. Zentralbl. f. Biblioth., 39, 1922, 186-7, demonstravit nomen Eccardi Alberti erronea lectione niti: scadi Alberti, scil. significandi, unde legendum esse clare patet: Liber modorum significandi Alberti; Antwerpie per Godfridum Bac impressum (s. a.). (2) Tractatus in hoc codice mancus est, cum ultima folia (et proinde etiam Explicit) desint.

significandi complectitur. Primus tractatus, qui folia 1r-18r explet, in nostro codice Petro de Dacia, in aliis Martino de Dacia, iterum in aliis, idque rectius, Ioanni de Dacia adscribitur. Hunc tractatum immediate a fol. 19r-33r Grammatica speculativa Ioanni Duns Scoto adscripta sequitur, quae sic, nomine auctoris praetermisso, inscribitur: Nori modi significandi ». Attamen in fine nomen auctoris ita pronuntiatur: Expliciunt modi significandi Thomae grammatici excellenter notabilis. Vis probandi huius explicit, quod circa 1350 scriptum esse videtur, hac inscriptione in tergo facta magnopere augetur: Modi significandi Petri de Dacia. Modi significandi Thomae. Anno 1379. Hunc in modum duo codices saeculi XIV, quorum Clm. 22294 antiquior et clarior testis est, Grammaticam speculativam Thomae de Erfordia attribuunt.

Quoniam nomina auctorum scholasticorum non raro in Commentariis in eorum opera exaratis leguntur, etiam expositiones Grammaticae speculativae perlustrare libet. Cod. IV. Q. 9 (s. XV) Bibliothecae Universitatis Wratislaviensis fol. 19r-21v, 35r, 39v, 46r, 136r-187r textum Grammaticae speculativae simul cum Glossis interlinearibus nobis praebet. Ubi in textu auctor scopum operis exponere incipit, super hoc vocabulum: Nos (igitur volentes) notatum est: Thomas. In eodem codice Commentarius Grammaticae speculativae amplior fol. 22r-132v invenitur, qui in fronte secundi libri nomen auctoris ita exprimit: Iste est liber secundus modorum significandi magistri Thome.

Cod. IV. 81b eiusdem Bibliothecae Commentarium, qui nostram Grammaticam speculatiram per modum. quaestionum dilucidat, exhibet. In prooemio huius Commentarii quaeritur, quis sit causa efficiens illius tractatus De modis significandi, et huic quaestioni sic respondetur: Sed causa efficiens a diversis diversimode assignatur, a quibusdam dicitur sanctum Thomam de Aquino fuisse compilatorem huius notitie, a quibusdam vero recitatur quod olim fuit Rector quidam solempnis Erfordiae, nominatus Thomas, Artium magister excellentissimus, qui istam notitiam collegit; sed de isto non est difficultas, ut Seneca dicit: Non te moreat dicentis auctoritas, sed quid dicatur