oder ir habe gegeben oder uber si erloubt oder brief gegeben hetten oder geben wurden in kunftigen ziten, das sol alles kein kraft noch macht haben ußgenomen was si uns von des richs wegen pflichtig sin zu tünd.

[11] Item man sol ouch der Judischeit kinder mit gewalt nit nemen noch cristen doruß machen, die also jung sin, das si nit versten ubel noch gut.

[12] Ouch wollen wir der Judischeit richter geben und setzen, die sie in den vorgeschriben friheiten rechten und gnaden hanthaben und schirmen mogen, an und in welhen steten merkten dorfern oder enden si des begert und des notdurftig ist, und denselben richtern macht geben zu richten nach unsers und des richs hofgericht recht biß uf unser widerrufen; wenne wir aber derselben richter einen widerrufen, so wollen wir in einen andern an des stat setzen.

[13] Und das die vorgenant Judischeit umb solh gnad und friheit, die wir in getan haben, als obgeschriben stet uns und unsern nachkommen an dem riche Romischen keisern und kunigen billicher zu dienen und zu gewarten pflichtig sin sollen, dorumb mit wolbedachtem måte gutem rate und rechter wissen haben wir gesatzt und geordnet setzen und ordnen ouch in kraft diß briefs und Romischer kuniglicher macht volkomenheit, das alle und igliche solhe Jüden und Judinnen, die irselbs gewerb und genieß haben, uns nů hinfür von allen iren varenden haben, ußgenomen zierung die zu iren leiben gehoren blunder und hůsgereth, alle jar jerlichen geben und bezalen sollen den zehenden pfenning, der b) in unser kuniglich camer gevallen sol ane alle widerred hindernůß und irrung halp uf sant Waltpurg und halb uf sant Michels tag one geverde bi verliesung aller obgeschribner gnad recht und friung und ouch unser und des richs hulden.

[14] Dorumb gebieten wir allen und iglichen fursten geistlichen und werntlichen greven frien herren rittern knechten lantvogten vogten houptluten landrichtern pflegern amptluden richtern schultheissen burgermeistern reten und gemeinden aller und iglicher stete merkte und dorfer und sust allen andern unsern und des richs undertanen und getruen ernstlich und vesticlich mit disem brief, das si di vorgenant Judischeit bi solhen iren gnaden friheiten und rechten hanthaben schutzen schirmen und beliben lassen und si doran nit irren noch hindern noch in dorin grifen noch sprechen sollen in dhein wis, sunder si der gerulich gebrochen und geniessen lassen, als lieb in sei unser und des richs sware ungnad zu vermeiden und bi einer pene fünfzig mark lotigs goldes, der ein iglicher der dawider tut in unser künigliche camer verfallen sol sin unleßlich zu bezalen. Mit urkund etc sub majestate anno etc 15, des nechsten donerstags nach Erasmi.

a) Vorlage: in.

Ad mandatum domini regis Jodocus Rot. b) Vorlage: die.

IV.

Heerwesen.

80. Kapitulare Karls des Grossen. [nach dem Jahre 805.] Aus Mon. Germ. hist. LL. Sect. II: Capitularia regum Franc. Bd. I (1881) S. 137 f.

Brevis capitulorum quam missi dominici habere debent ad

exercitum promovendum.

[1] Ut omnis liber homo, qui quatuor mansos vestitos de proprio suo sive de alicuius beneficio habet, ipse se præparet et per se in hostem pergat sive cum seniore suo, si senior eius perrexerit, sive cum comite suo. Qui vero tres mansos de proprio habuerit, huic adiungatur qui unum mansum habeat et det illi adiutorium, ut ille pro ambobus possit. Qui autem duos habet de proprio tantum, iungatur illi alter qui similiter duos mansos habeat, et unus ex eis altero illum adiuvante pergat in hostem. Qui etiam tantum unum mansum de proprio habet, adiungantur ei tres qui similiter habeant et dent ei adiutorium, et ille pergat tantum; tres vero, qui illi adiutorium dederunt, domi remaneant.

[2] Volumus atque iubemus, ut idem missi nostri diligenter inquirant, qui anno præterito de hoste bannito remansissent super illam ordinationem, quam modo superius comprehenso de liberis et pauperioribus hominibus fieri iussimus; et quicumque fuerit inventus, qui nec parem suum ad hostem suum faciendum secundum nostram iussionem adiuvit neque perrexit, haribannum nostrum pleniter rewadiet et de solvendo illo secundum legem fidem faciat.

[3] Quod si forte talis homo inventus fuerit, qui dicat, quod iussione comitis vel vicarii aut centenarii sui hoc, quo ipse semetipsum præparare debeat, eidem comiti vel vicario aut centenario vel quibuslibet hominibus eorum dedisset et propter hoc illud demisisset iter et missi nostri hoc ita verum esse investigare potuerint, is per cuius iussionem ille remansit bannum nostrum rewadiet atque persolvat, sive sit comes sive vicarius sive advocatus episcopi atque abbatis.

[4] De hominibus comitum casatis isti sunt excipiendi et bannum rewadiare non iubeantur: duo, qui dimissi fuerunt cum uxore illius, et alii duo, qui propter ministerium eius custodiendum et servitium nostrum faciendum remanere iussi sunt. In qua causa modo præcipimus, ut, quanta ministeria unusquisque comes habuerit, totiens duos homines ad ea custodienda domi dimittat præter illos duos, quos cum uxore sua; ceteros vero omnes secum ple

niter habeat vel, si ipse domi remanserit, cum illo, qui pro eo in hostem proficiscitur dirigat. Episcopus vero vel abbas duo tantum de casatis et laicis hominibus suis domi dimittant.

[5] De hominibus nostris et episcoporum et abbatum, qui vel beneficia vel talia propria habent, ut ex eis secundum iussionem in hostem bene possunt pergere, exceptis his, quos eis secum domi remanere permisimus, si aliqui inventi fuerint, qui vel pretio se redemissent vel dominis suis permittentibus domi remansissent, bannum nostrum sicut superius dictum est rewadient et fidem faciant, ut persolvant. Domini vero eorum, qui eos domi remanere permiserint, vel ministeriales eorum, qui ab eis precium acceperunt, similiter bannum nostrum rewadient et fidem faciant, usque dum nobis nuntiatum fuerit.

[6] Volumus, ut missi nostri diligenter inquirant, in quibus locis hoc factum sit, quod ad nos pervenit, quod quidam homines, postquam secundum nostram iussionem sociis suis, qui in hostem perrexerunt, de stipendia sua adiutorium fecerunt, iubente comite vel ministerialibus eius propter se redimendum pretium dederunt, ut eis domi remanere licuisset, cum illi in hostem ire non deberent, quia iam sociis suis constitutum a nobis adiutorium dederunt; hoc fiat investigatum et nobis nuntiatum.

[7] Volumus, ut isti missi nostri, qui hac legatione fungi debent, ab his hominibus coniectum accipiant, qui in hostem pergere debuerunt et non perrexerunt; similiter et a comite vel vicario vel centenario, qui ad hoc consenserunt, ut domi remansissent, necnon et ab omnibus prædictum coniectum accipiant, qui anno præterito constitutam a nobis exercitalis itineris iussionem irritam fecerunt.

[8] Istius capitularii exemplaria quatuor volumus ut scribantur: et unum habeant missi nostri, alterum comes, in cuius ministeriis hæc facienda sunt, ut aliter non faciant neque missus noster neque comes nisi sicut a nobis capitulis ordinatum est; tertium habeant missi nostri, qui super exercitum nostrum constituendi sunt; quartum habeat cancellarius noster.

[9] Volumus, ut homines fidelium nostrorum, quos nobiscum vel ad servitium nostrum domi remanere iussimus, in exercitum ire non compellantur, sed et ipsi domi remaneant vel in servitio dominorum suorum. Neque haribannum rewadiare iubeantur illi homines, qui anno præterito nobiscum fuerunt.

81. Aufgebotsschreiben Karls des Grossen. [nach 805.]

Aus Mon. Germ. 1. c. S. 168.

In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Carolus serenissimus augustus a deo coronatus magnus pacificus imperator, qui et per misericordiam dei rex Francorum et Longobardorum, Fulrado abbati.

Notum sit tibi, quia placitum nostrum generale anno presenti condictum habemus infra Saxoniam in orientali parte super fluvium Bota in loco, que dicitur Starasfurt. Quapropter precipimus tibi, ut pleniter cum hominibus tuis bene armatis ac preparatis ad predictum locum venire debeas 15 kal. iul., quod est septem diebus ante missam sancti Iohannis baptiste. Ita vero preparatus cum hominibus tuis ad predictum locum venies, ut inde, in quamcumque partem nostra fuerit iussio, et exercitaliter ire possis; id est cum armis atque utensilibus necnon et cetero instrumento bellico, in victualibus et vestimentis: ita ut unusquisque cabalarius habeat scutum et lanceam et spatam et semispatum, arcum et pharetras cum sagittis; et in carris vestris utensilia diversi generis, id est cuniada et dolaturia tarratros assias fosorios palas ferreas et cetera utensilia, que in hostem sunt necessaria, utensilia vero ciborum in carris de illo placito in futurum ad tres menses, arma et vestimenta ad dimidium annum. Et hoc omnino precipimus, ut observare facietis, ut cum bona pace pergatis ad locum predictum, per quamcumque partem regni nostri itineris vestri rectitudo vos ire fecerit, hoc est ut preter herbam et ligna et aquam nichil de ceteris rebus tangere presumatis; et uniuscuiusque vestri homines una cum carris et caballariis suis vadant et semper cum eis sit usque ad locum predictum, qualiter absencia domini locum non det hominibus eius mala faciendi.

Dona vero tua, quæ ad placitum nostrum nobis presentare debes, nobis medio mense maio transmitte ad locum, ubicumque tunc fuerimus; si forte rectitudo itineris tui ita se conparet, ut nobis per te ipsum in profectione tua ea presentare possis, hoc magis optamus. Vide, ut nullam negligentiam exinde habeas, sicut gratiam nostram velis habere.

82. Anschlag für einen Romzug aus der Zeit Ottos II.

Aus Mon. Germ. hist. LL. Sect. IV. Bd. I (1893) S. 633. Herkenbaldus episcopus [Argentinensis] 100 loricatos mittat. Abbas de Morebach secum ducat 20. Episcopus [Spirensis] Balzzo mittat 20. Ildebaldus episcopus [Wormatiensis] ducat 40. Abbas de Wizenburg mittat 50. Abbas de Lauresam ducat 50. Archiepiscopus Maguntinus mittat 100. Coloniensis archiepiscopus mittat 100. Wirzeburgensis episcopus mittat 60. Abbas Erolsfeldensis 40 mittat. Heribertus comes ducat 30, et fratris filius aut veniat cum 30 aut mittat 40. Megingaus iuvante Burchard ducat 30. Cono filius Cononis ducat 40. De ducatu Alsaciense mittantur 70. Bezolinus filius Arnusti duodecim ducat. Azolinus Rodulfi filius mittat 30. Oddo frater Gebizonis 20 mittat. Hezel comes ducat 40. Abbas Vultensis mittat 60. Guntramus comes ducat 12. Ungerus ducat 20. Domnus Sicco imperatorius frater ducat 20. Otto 40 ducat. Adelbertus 30 ducat.

Carolus dux [Lotharingia inferioris] custos patriæ domi dimissus Bosonem cum 20 mittat. Leodicensis episcopus 60 mittat cum Hermanno aut Immone. Episcopus Camaracensis 12 mittat. Geldulfus cum adiutorio abbatum [Indensis et Stabulensis] 12 ducat. Deodericus comes filium suum cum 12 mittat. Ansfredus comes 10 mittat. Gottefredus et Arnulfus marchiones 40 mittant. Filius Sicconis comitis 30 secum ducat. Abbas Brumiensis 40 ducat. Archiepiscopus Treverensis 70 ducat. Verdunensis episcopus 60 ducat. Tullensis 20 mittat.

Archiepiscopus Salceburgensis 70 mittat. Ratebonensis episcopus totidem mittat. Abraham [Frisingensis episcopus] 40 mittat. Reginaldus episcopus [Eistetensis] 50 ducat. Alboinus episcopus [Sabionensis] 20 ducat. Episcopus Augusta civitatis 100 ducat. Constanciensis episcopus 40 mittat. Curiensis episcopus 40 ducat. Augensis abbas 60 ducat. Abbas Sancti Galii 40 ducat. Abbas de Eloganga 40 ducat. Abbas de Kembeduno 30 ducat.

83. Aufgebotsschreiben K. Heinrichs V. [1107 vor Novbr.]

Aus Mon. Germ. hist. LL. Sect. IV. Bd. 1 (1893) S. 133.

Heinricus dei gratia Romanorum rex Ottoni Babenbergensi episcopo suo fideli karissimo gratiam et omne bonum. Cum dei providentia et magnæ pietatis eius consilio de nostro regno ubique pacificato congauderemus, advenerunt nobis nuntii ex parte Godefridi [Lotharingia] ducis et Balduini [Hanomiensis] comitis aliorumque fidelium nostrorum marchiæ Flandrensis, intimantes eos diutius non posse sustinere molestias Roberti [Flandriæ] comitis, qui regnum nostrum invasit et ad ignominiam omnium, qui in eo sunt, sibi nostrum Cameracensem episcopatum usurpavit. Unde, quemadmodum res hortabatur, nostros principes convocatos consuluimus et ab eis sapienter re notata constituimus eorum consilio nos facturos expeditionem in Flandriam supra tam præsumptuosum hostem, qui noster miles debet esse, ne diutius de inminutione et dedecore regni nostri impune superbiat. Hoc siquidem tam manifestum et tam commune regni nostri dedecus tibi fieri, si tuum honorem diligis, pensare debes cordetenus. Ut igitur fideliter hoc facias et prudenter, rogamus te sub spe remunerationis tibi gratissimæ et per fidelitatem quam nobis et regno debes ammonemus, ut omni occasione destructa, sicut honor est regni atque tuus, ad expedicionem venias, sciens, quod in proximo festo sanctorum omnium Tungris iuxta Leodium conveniemus parati super Flandriam equitare. Nec mireris mutatum esse adventum nostrum Radisponam, sicut intellexeras, quando nobiscum eras, quia huius rei necessitas intervenit, et utiliter ad decus regni firmiter est laudata ab omnibus nostris expeditio nostra super hostes in Flandriam.