[33] Item als dann unser herren die kůrfürsten auf denselben suntag reminiscere die iren daselbs zu Nurenberg haben, sóllen zu rat werden was dann notturftig sei ze bedenken und fürzuwenden noch außweisung diser zeichnuß, da schullen der vorgenanten unser herren ret erfarn wievil geltes gen Nurenberg gen Salzburg gen Erfurt und gen Breslaw kummen sei. und nochdem sie dann erfarn und versten werden wievil geltes an iglich der vorgenanten stet kummen ist, darnach schullen si sich richten reisig leût und volk zu bestelln und an die end do es not sein wirdt schicken und zulegen, daselbst zu bleiben und zu ligen biß das man einen gemeinen zug thun wirdet.

[34] Item darzu haben unser herren di kůrfursten und ander fursten gerattslagt, das unser herre der cardinal und der markgraf von Brandenburg oberst hauptleut sein schullen.

[35] Item es ist geratslagt einen zug zu thun gen Beheim, und daz man sein schul mit allen haufen und hersten an dem Behemer walt, an enden do man des zu rat wirdet do es am besten sei, auf sant Johanns baptisten tag schirstkumment.

Geben zu Frankfürt auf den dienstac nach sant Andresen tag des heiligen zwelfpoten anno Domini millesimo quadringentesimo vicesimo septimo.

V.

Gerichtswesen.

89. Lex Salica. [c. 490.]

Aus J. Fr. Behrend, Lex Salica (1874) und zwar vollständig die wichtigsten Titel, welche Gerichtsverfassung, Strafrecht, ständische Verhältnisse betreffen, sowie einige der merkwürdigen privatrechtlichen Satzungen, im übrigen nur die Titelüberschriften zur Veranschaulichung des ganzen Inhalts, unter Fortlassung der sogen. Malbergischen Glosse, wovon nur eine Probe in Titel I gegeben ist. Eine Übersetzung nebst Kommentar, doch nicht immer zutreffend, giebt K. J. Clement, Forschungen über das Recht der Salischen Franken vor und in der Königszeit (Bibliothek f. Wissensch. u. Lit. III 1876) S. 86 ff.

Incipit prologus legis Salicæ:

Gens Francorum inclita, auctore deo condita, fortis in arma, firma in pacis foedere, profunda in consilio, corporea nobilis, incolumna candore, forma egregia, audax velox et aspera, ad catholica fide conversa et inmunis ab herese, dum adhuc teneretur barbara, inspirante deo inquirens sciencia clavem, iuxta morum suorum qualitatem desiderans iustitiam, custodiens pietatem, dictaverunt Salica lege per proceris ipsius gentis qui tunc tempore eiusdem aderant rectores electi de pluribus viris quattuor his nominibus: Wisogastis, Bodogastis, Saligastis et Widogastis, in loca nominancium Salchamæ, Bodochamæ, Widochamæ, qui per tres mallos convenientes omnes causarum origines sollicite discuciendum tractandis de singulis iudicibus decreverunt hoc modo. At ubi deo favente rex Francorum Chlodeveus torrens et pulcher et primus recepit catholicam baptismi et quod minus in pactum habebatur idoneo per proconsolis regis Chlodovehi et Hildeberti et Chlotarii fuit lucidius emendatum. Vivat qui Francos diligit Christus, eorum regnum custodiat, rectores eorum lumen suæ gracia repleat, exercitum protegat, fidei munimenta tribuat, pacem gaudia et felicitatem tempora dominancium Dominus Iesus Christus pietate concedat. Hæc est enim gens, quæ fortis dum esset et valida, Romanorum iugum durissimum de suis cervicibus excusserunt pugnandum, atque post agnitionem baptismi sanctorum martyrum corpora, quæ Romani igne cremaverant vel ferro truncaverant vel bestiis lacerandum proiecerant, Franci super eos aurum et lapides prætiosos ornaverunt.

I. De mannire. [1] Si quis ad mallum legibus dominicis mannitus fuerit et non venerit (malb.,reaptem' hoc est), 600 dinarios, qui faciunt solidos 15, culpabilis iudicetur. [2] Ille vero qui alium mannit et ipse non venerit, si eum sunnis non trica

verit, ei qui manebit 15 solidos culpabilis iudicetur. [3] Et ille, qui alium mannit, cum testibus ad domum illius ambulare debet, et si præsens non fuerit, sic aut uxorem aut quemcumque de familia illius appellit, ut illi faciat notum quod ab eum mannitus est. [4] Nam si in dominica ambasia fuerit occupatus, mannire non potest. [5] Si vero infra pago in sua ratione fuerit, sicut superius diximus mannire potest.

II. De furtis porcorum.
III. De furtis animalium.
IV. De furtis ovium.

V. De furtis caprarum.
VI. De furtis canum.
VII. De furtis avium.

VIII. De furtis apium.

IX. De damno in messe vel qualibet clausura inlatum.

X. De servis vel mancipiis furatis. [1] Si quis servo aut caballo vel iumentum furaverit, 1200 dinarios, qui faciunt solidos 30, culpabilis iudicetur. [2] Si servus aut ancilla cum ipso ingenuo de rebus domini sui aliquid portaverit, fur, præter quod eius mancipia et res restituat, et insuper 600 dinarios, qui faciunt solidos 15, culpabilis iudicetur.

XI. De furtis ingenuorum vel efracturis. [1] Si quis ingenuus de foris casa quod valit duos dinarios furaverit, 600 dinarios, qui faciunt solidos 15, culpabilis iudicetur. [2] Si vero foris casa furaverit quod valent 40 dinarios, et ei fuerit adprobatum, præter capitale et dilaturam 1400 dinarios, qui faciunt solidos 35, culpabilis iudicetur. [3] Si ingenuus homo efractura fecerit quod valit 2 dinarios, et ei fuerit adprobatum, solidos 15 culpabilis iudicetur. [4] Si vero supra 5 dinarios quod valet furaverit, et ei fuerit adprobatum, excepto capitale et dilatura 1400 dinarios, qui faciunt solidos 35, culpabilis iudicetur. [5] Si vero clavem effrigerit aut adulteraverit sic in domo ingressus fuerit aut exinde furtum aliquid tulerit, excepto capitale et dilatura 1800 dinarios, qui faciunt solidos 45, culpabilis iudicetur. [6] Si vero nihil tulerit aut fugiens evaserit, 1200 dinarios, qui faciunt solidos 30, culpabilis iudicetur.

XII. De furtis servorum vel efracturis. [1] Si servus foris casa quod valit 2 dinarios furaverit, excepto capitale et dilatura 120 flagellus extentus accipiat. [2] Si vero quod valit 40 dinarios furaverit, aut castretur aut sex solidos reddat. Dominus vero servi qui furtum fecit capitale et dilaturam requirenti restituat.

XIII. De rapto ingenuorum. [1] Si tres homines ingenuam puellam rapuerint, tricinus solidus cogantur exsolvere. [2] Illi qui super tres fuerint quinos solidos solvant. [3] Qui cum sagittas fuerint ternos solidos culpabiles iudicentur. [4] Raptores vero 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, exigantur. [5] Si vero puella ipsa de intro clave aut de screuna rapuerint, præcium et causa superius conpræhensa culpabiles iudicentur. [6] Si vero puella, qui trahitur, in verbum regis fuerit, fritus exinde 2500 dinarios,

qui faciunt solidos 63, est. [7] Si vero puer regi vel litus ingenuam feminam traxerit, de vita culpabilis esse debet. [8] Si vero ingenua puella de illis suam voluntatem servum secuta fuerit, ingenuitatem suam perdat. [9] Ingenuus si ancilla aliena prisserit, similiter paciatur. [10] Si quis sponsam alienam tulerit et eam sibi in coniugio copulaverit, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur.

XIV. De supervenientibus vel expoliatis. [1] Si quis hominem ingenuum in superventum expoliaverit, cui fuerit adprobatum, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur [2] Si vero Romanus barbarum Salico expoliaverit, legem superiorem conpræhensa convenit observare. [3] Si vero Francus Romano expoliaverit, solidos 35 culpabilis iudicetur. [4] Si quis hominem qui migrare voluerit et de rege habuerit præceptum et abbundivit in malum puplico, et aliquis contra ordinationem regis testare præsumpserit, 8000 dinarios, qui faciunt solidos 200, culpabilis iudicetur. [5] Si quis hominem migrante adsalierit, quanti in contubernio vel superventum, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur. [6] Si quis villa aliena adsalierit, quanti in eo contubernio probantur, solidos 63 culpabilis iudicetur.

XV. De homicidiis vel si quis uxorem alienam tulerit. Si quis hominem ingenuum occiderit aut uxorem alienam tulerit a vivo marito, 8000 dinarios, qui faciunt solidos 200, culpabilis iudicetur.

XVI. De incendiis.

XVII. De vulneribus. [1] Si quis alterum voluerit occidere et colpus falierit, cui fuerit adprobatum, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur. [2] Si quis alterum de sagitta toxigata percutere voluerit et prætersclupaverit, et ei fuerit adprobatum, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur. [3] Si quis alterum in caput plagaverit ut cerebrum apareat et exinde tria ossa quæ super ipso cerebro iacent exierint, 1200 dinarios, qui faciunt solidos 30, culpabilis iudicetur. [4] Si vero inter costas fuerit aut in ventrem ita ut vulnus appareat et usque ad intrania perveniat, 1200 dinarios, qui faciunt solidos 30, culpabilis iudicetur, præter medicatura solidos 5. [5] Si quis hominem plagaverit ita ut sanguis in terra cadat, et ei fuerit adprobatum, 600 dinarios, qui faciunt solidos 15, culpabilis iudicetur. [6] Si quis ingenuus ingenuum de fuste percusserit ut sanguis non exeat, usque tres colpus semper pro unoquoque iecto 120 dinarios, qui faciunt solidos 3, culpabilis iudicetur. [7] Si vero sanguis exierit, tale culpa conponat quantum si eum de ferro vulneraverit. [8] Si quis de clauso pugno alio percusserit, 360 dinarios, qui faciunt solidos 9, culpabilis iudicetur. ita ut per singulos iectos ternos solidos reddat. [9] Si quis alterum in via expoliare temptaverit et ei per fuga evasserit, cui fuerit adprobandum, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur.

XVIII. De eum qui innocentem hominem ad regem accusat. Si quis ad regem innocentem hominem absentem accusaverit, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur.

XIX. De maleficiis.

XX. De eum qui ingenua muliere manum vel brachio aut digito extrinxerit.

XXI. De navibus furatis.

XXII. De furtis in molino conmissis.

XXIII. De caballo extra consilium domini sui ascensu.

XXIV. De homicidiis parvolorum.

XXV. De adulteriis ancillarum. [1] Si quis cum ingenua puella per virtutem mechatus fuerit, solidos 63 culpabilis iudicetur. [2] Si quis cum ingenua puella spontanea voluntate ambis convenientibus mechati fuerint, 1800 dinarios, qui faciunt solidos 45, culpabilis iudicetur. [3] Si quis ingenuus cum ancilla aliena mechatus fuerit, et ei fuerit adprobatum, domino ancillæ 600 dinarios, qui faciunt solidos 15, culpabilis iudicetur. [4] Si quis vero cum rege ancilla mechatus fuerit, 1200 dinarios, qui faciunt solidos 30, culpabilis iudicetur. [5] Si vero ingenuus ancilla aliena publice se iunxerit, ipse cum ea in servitute permaneat. [6] Similiter et ingenua, si servo alieno in coniugio acceperit, in servicio permaneat. [7] Si servus cum ancilla aliena mechatus fuerit et ex ipso crimine ancilla mortua fuerit, servus ipse aut 240 dinarios, qui faciunt solidos 6, domino ancillæ reddat aut castretur. Dominus vero servi capitale ancillæ in locum restituat. [8] Si ancilla ex hoc mortua non fuerit, servus aut 300 iectos flagellorum accipiat aut 120 dinarios, qui faciunt solidos 3, domino reddat. [9] Si servus ancilla aliena invita traxerit, 120 dinarios, qui faciunt solidos 3, domino ancillæ reddat.

XXVI. De libertis demissis. [1] Si quis homo ingenuus alienum letum extra consilium domini sui ante rege per dinario dimiserit et convictus fuerit, 4000 dinarios, qui faciunt solidos 100, culpabilis iudicetur. Res vero leti ipsius legitime reformetur. [2] Si quis vero servo alieno per denario ante regem dimiserit, cui fuerit adprobatum, precium servi domino et insuper solidos 35 culpabilis iudicetur.

XXVII. De furtis diversis.

XXVIII. De elocationibus.

XXIX. De dibilitatibus. [1] Si quis alterum manum vel pedem debilitaverit aut oculum vel nasum amputaverit, 4000 dinarios, qui faciunt solidos 100, culpabilis iudicetur. [2] Si cui vero manus ipsa mancata ibi pendiderit, 2500 dinarios, qui faciunt solidos 63, culpabilis iudicetur. [3] Si quis de manum vel pedem policem excusserit, 2000 dinarios, qui faciunt solidos 50, culpabilis iudicetur. [4] Si ibidem ipse polix mancatus pependerit, 1200 dinarios, qui faciunt solidos 30, culpabilis iudicetur. [5] Si vero secundum digito, id est unde sagittatur, excusserit, 1400 dinarios, qui faciunt solidos 35, culpabilis iudicetur. [6] Sequentes vero