personas ius honorem feoda proprietatem vel hereditatem eorundem, et nisi de causis maximis; predictorum etenim discussionem et iudicium nostre celsitudini reservamus. Hic iudex terminos sive dies in illis arduis causis eorundem, que ad ipsum spectant, non prefiget sine nostro speciali mandato. Reos non proscribet nec a proscriptione absolvet; hec namque auctoritati nostre excellencie reservamus. Et idem iurabit, quod nichil accipiet pro iuditio, quod nec amore nec odio nec prece nec precio nec timore nec gracia nec alia quacumque de causa iudicabit aliter, quam iustum sciat vel credat secundum conscienciam suam bona fide sine omni fraude et dolo. Eidem dimittimus et assignamus iura, que ex absolutione proscriptorum proveniunt, que vulgo dicuntur,wette' (eorum dumtaxat, quorum cause coram eo tractate sunt), ut benevolencius iudicet et a nullo munera recipiat; quam penam nemini relaxabit, ut homines proscriptionem pocius timeant.

[29] Idem habebit notarium specialem, qui nomina proscriptorum scribet et actorum et causam ipsam sive querelam et diem quo proscriptioni involventur; item nomina absolutorum a proscriptione et actoris, propter quem proscripti fuerunt, causam et diem absolucionis, fideiussorum absoluti nomina, qui sint et unde sint, sive aliam cautionem, quam prestat absolvendus iuxta consuetudinem terrarum pro satisfactione querelantis. Idem recipiet litteras continentes querelas et servabit. Idem nullam aliam curam negociorum curie habebit. Idem scribet nomina eorum, qui accusantur vel denunciantur tanquam nocivi terre, et infamium et eorum nomina, quando a suspitione absolvuntur, delebit. Idem scribet omnes sentencias coram nobis in maioribus causis inventas maxime contradictorio iuditio optentas, que vulgo dicuntur,gesamint urteil', ut in posterum in casibus similibus ambiguitas rescindatur, expressa terra secundum consuetudinem cuius sentenciatum est. Idem erit laicus propter sentencias sanguinum, quas clerico scribere non licet, et preterea ut, si delinquit in officio suo, pena debita puniatur. Item iuramentum prestabit secundum formam iuramenti, qualiter iusticiarius facit, et quod fideliter et legaliter se habebit in officio, nichil scripturus et facturus contra ius et debitum secundum conscienciam bone fidei, omni dolo et fraude cessante.

Ad generalem statum et tranquillitatem imperii edite et promulgate sunt hee constituciones de consilio et assensu principum tam ecclesiasticorum quam secularium necnon plurimorum nobilium et aliorum fidelium imperii in sollempni curia celebrata Maguncie anno incarnationis Domini 1235, mense augusti, indictione 8, imperante domino Friderico secundo dei gracia invictissimo Romanorum imperatore semper augusto Ierusalem et Sicilie rege, anno imperii eius 15, regni Ierusalem 10, regni vero Sicilie 37; feliciter amen.

104. Der Rheinische Städtebund (Landfriede). 1254 Okt. 6.

Aus Mon. Germ. hist. LL. Bd. II (1837) S. 369 f.

In nomine Domini amen. Anno Domini 1254 in octava sancti Michaelis convenientibus nobis in unum coniuratis civitatibus tam superioribus quam inferioribus pro pace servanda in civitate Wormatiensi, habito colloquio et tractatu diligenti super his, que paci attinentur generali, ad honorem dei et sancte matris ecclesie necnon sacri imperii, cui nunc preest serenissimus dominus noster Wilhelmus Romanorum rex, et ad communem utilitatem equaliter divitibus et pauperibus ordinavimus hec statuta rite et inviolabiliter observanda, ut exinde gaudeant pauperes et maiores clerici seculares religiosi laici et Iudei, nolentes in eorum exemtione, que visa sunt rei publice expedire, rebus parcere vel personis, interclusis nobiscum principibus et dominis coniuratis.

[1] Primo statuimus, quod nullas expeditiones faciemus, nisi sint de consilio sano civitatum et communitatum, et maxime ad illa loca, ubi magis necessarias habuerimus, nos invicem pro viribus adiuvantes et gravamina nostra pariter sustinentes.

[2] Item constituimus, quod nulli communi paci resistenti et nobis iuramenti fide nulla victualia ab aliqua civitate aut ab aliquo domino nobis coniurato arma aut aliqua subsidia exhibeantur sive a christianis sive a Iudeis.

[3] Item, ut nihil eis credatur aut mutuo concedatur in nostris civitatibus, qui paci contrarii sunt et nobis.

[4] Item statuimus, ut nullus civium in quacunque civitate familiaritatem cum ipsis habeat aut ipsis prestet consilium auxilium et favorem; ita quod, si hoc est notorium et manifestum, sicut per verba ipsius poterit comprobari, extra civitatem eicietur et in rebus et edificiis suis in tantum punietur, ut aliis sit exemplum ea de cetero dimittendi.

[5] Item si quis militum extra munitionem domini sui nobis adversantis nos persequatur aut gravet suum dominum contra pacem generalem iuvando, super huiusmodi personam et res, qualescunque fuerint, respectum habebimus, nos in ipso quocunque modo possumus vindicando. Et si idem in aliqua civitate comprehensus fuerit, tenebitur usque ad condignam satisfactionem. Villanos vero, quorum tutores esse volumus, volumus tueri et defendere contra iniurias, si pacem nobiscum servaverint; si tales contra nos processerint, nos contra ipsos vindicta debita insurgemus et comprehensos in civitatibus sicut malefactores nostros puniemus.

[6] Item volumus, ut civitates omnes attrahant et adducant ad se naves in passagiis sibi vicinis, ut nullum sit passagium nisi ante civitates coniuratas, ne inimicis pacis ullus Rheni transitus concedatur, vel aliud exinde commodum valeant reportare.

[7] Item statuimus, ut, si quis dominorum vel militum pacem nobiscum adiuvet promoveri, etiam pace pro viribus tueatur; qui vero pacem nobiscum non iuvaverit, exclusus a pace generali permanebit.

[8] Item statuimus, ut quicunque iacebit in pignore in civitatibus nostris, a civibus et coniuratis pacem in omnibus habeat; ita quod non sinemus eum in nostris civitatibus ab aliquibus, quamdiu in illis fuerit, perturbari; ipsum immo pro viribus defendemus, et habebit pacem intrandi civitatem et exeundi.

[9] Item si quis fideiussorum fidem suam violaverit, non iacendo in pignore, cum super hoc a civitate coniurata ter commonitus fuerit, creditor vel fidei receptor potest eum per iudices civitatis licite pignorare et in nostre civitatis pignora deducere.

[10] Super omnia affirmamus, volentes summo conamine laborare ad hoc, ut domini et comprovinciales nostri pacem et concordiam nobiscum et nos cum eis feliciter habeamus, ita ut ipsi in suo iure permaneant, et nos in nostris iuribus persistamus.

[11] Item firmiter sub pena districta inhibuimus, ne aliquis civium dominis, quamvis nostri sint adversarii, nullatenus obloquatur, volentes non eo minus in ipsis nostras iniurias vindicare, tamen ipsos dominos prius commonentes, ut a sua desistant iniuria, ne contra ipsos procedere compellamur.

[12] Item ordinavimus, ut de civitate Mogontina_civitatibus inferioribus scribatur, quatenus quid tangit hoc negotium, et de Wormacensi civitate superioribus: tam querele, quam alia negotia nostra, quelibet per eorum litteras exprimantur, et nostri iniuriatores commoneantur; lesi vero suis expensis mittent nuncios.

[13] Item promisimus, quoniam sepe indigemus, ut in quocunque loco colloquium indixerimus, domini et civitates suos solemnes nuncios mittant illos quatuor, qui ad hoc deputati sunt, vel partem eorum, secundum quod tractatus negotii tunc agitantis expedit, qui plena auctoritate a suis civitatibus super ordinandis quibuslibet perfruantur, et ibidem statuta suis civitatibus revelabunt. Omnes vero cum nunciis civitatum equitantes vel ad ipsos venientes pacem habebunt, ita quidem, ut nullo iudicio occupari possint.

[14] Item inhibitum est, quod nulla civitatum sibi assumat cives non residentes, qui vulgo appellantur,paleburger'.

[15] Item promisimus firmiter, quod, si quis coniuratorum pacis pacem infregerit, nos velle celerius contra eum quam contra extraneum procedere et ipsum ad emendationem sufficientem compellere.

[16] Item promisimus nos et dominos coniuratos invicem fideliter litteris nostris premunire super omnibus, que percepimus de emulis nostris, ut et de aliis qui nobis obesse possunt, ut maturo nobis consilio provideamus.

[17] Item statuimus, ut nullus presumat curias aut domus clericorum secularium religiosorum quorumcunque griseorum nigrorum alborum monachorum vel monialium et aliorum religiosorum, cuiuscunque sint ordinis, ingredi violenter aut ab eis hospitia victualia aut servitia aut qualiacunque contra eorum requirere voluntatem, aut ullatenus extorquere. Si quis autem hoc temere duxerit

attemptandum, reputandus et iudicandus est tanquam pacis publice violator.

[18] Item statuimus, quod quelibet civitatum ab his, qui pacem nondum iuraverunt, sibi vicinis et propinquis exiget et requiret, ut pacem iurent; quod si facere neglexerint, a pace segregati erunt penitus et exclusi, ita ut nullus pacem in personis et rebus eorum, si contra eos quisquam fecerit, violet aut perturbet.

[19] Item volumus, quod omnes coniuratores tam domini quam civitates et alii se preparent adeo decenter et honorifice armati, ut cum necessitatem habuerimus, et super hoc requisiti fuerint, omni hora paratos inveniamus.

[20] Item statuimus, quod civitates de Mosella usque ad Basileam centum naves bellicas et civitates inferiores quingentas naves bellicas honestas et cum sagitariis preparatas habeant, et quelibet civitas pro posse se decenter et potenter cum armis equitariis et pedestribus preparet.

105. Dreijähriger Provinziallandfriede für die Lande
zwischen Wupper und Weser. 1319 Nov. 5,

Aus K. Rübel, Dortmunder Urkundenbuch Bd. 1 (1881) S. 261–64. Wi Henrich van godes genaden ein erchebiscop van Colne dot condegh allen dein, dei desen breif seit ende horet leisen, dat wi dorech dat beste unses landes to Westvalen unser man ande unser denstman unde alle dergener, dei darinne wonenthaftich sint van der Wipper winto an de Weisere, hebent overdregen enes gemeinen lantvredes meit den ersaimen heren bisscop Ludowige van Mönstere, biscop Engelbrachte von Osenbrucge, meit der stat van Münstere, meit der stat van Osenbrügge unde meit der twier gemeine stede unde stichte, meit unser stat van Soest unde meit der stat van Dortmůnde den selven vrede to holdene sånder alle arge list in allen vorwarden, also hirna gescreven steit:

[1] Also dat wi vorgesprokene heren unde en uwelich stat bi erme rechte unde bi erre alden wontheit bliven.

[2] Vråtmer so welle wi dat, dat neiman de strate noch neinigen man ofte sin guet meid rove meid brande ofte meit inegerhande gewalt anverdegen sôle, he ne do dat met gerechte, ane dat dat ůwelich here dôt sinen luden, de eme to bewarene stait. Och wille wi, dat men ninegen manne in dei sloet, dei in dessen vrede horent, ene sal neigen geleide geven; sönder malch kome unde vare oppe sin recht ane van geldes wegene.

[3] Vrotmer oppe dat desse vrede stede vast unde unverbroken blive, so verbinde wi uns vorgenoimeden, ech Hinrich en erchebisscop van Colne, dat wi 45 man mid orsen met unser stat van Soest unde met unseme lande solen holden unde becostigen oppe unse eventůre to bescermene den vorgesprokene vrede,

vortmer sal becosteigen dei vorsprokene bisscop Lodewich van Mönstere met siner stat van Monstere unde met sinen gansen stichte to dissen vorspokene vrede 30 man mid orsen, vortmer sal bisscop Engelbracht van Osenbrügge meid siner stat van Osenbrůgge unde met sinen stichte 15 man met orsen, och sal de stat van Dortmunde becosteigan 5 man met orsen, dit salk mallik doen oppe sin eventure; were och dat des not were, disse vorgenanten volgere to merrene, des solen macht hebben degeine, dei to dissem vrede gesworen hebbent unde darto gesat sint.

[4] Were ok dat, dat ein scrige umme brueke des vorgenanten vredes gesce, der scrige solen volgen alle deigeine, dei dat hoert unde vornemet, also vere alse sei dorven vor lives not, unde dar ne solen se nicht ane breken, weder dei heren nochte weder are gerichte; wolde aver dar enboven se eiman veden, des solde dei lantvrede en behůlpelich sin.

[5] Were ok, dat disse vorgenante vrede verbroken worde, dar nein volge ofte wapenscrige to hant na ne gesche, so solde men deigeine, dei den vrede vorbroken hedden, verboden to vertinnachten under des vredes ingesegele den broke to beterne na des vredes rechte.

[6] Were ok, dat inigh here oder man disse vredebrekere husede oder hovede, dei were also sculdech alse dei hantdedige man. [7] Vortmer ene solen neine heren ofte stede solt oder denst nemen van vredebrekeren, of se begrepen werdet, men se solen rechten na des vredes rechte.

[8] Were ok, dat deigene, dei den vrede waren solen van der heren wegene unde och der stede, unde dei darto gesworen hebbend, dat dei verbodet worden van des vredes wegene, scege dan einech scade ute oder to hus, dar sal men to doen na vredes rechte.

[9] Vortmer sal dei vrede ein meine ingesegel hebben, dat solen dei van Soest erst waren einen manet van eris heren wegene, des erchebisscop Hinrikes van Colne, unde erre stat van Soest unde des gemeinen stichtes, dei in dissem vrede horet, darna dei stat van Monstere einen manet van eres heren bisscop Lodewiges wegene unde eres selves unde darna van des gemeinen stichtes wegene, darna de stat van Osenbrügge van eres heren bisscop Engelbrachtes wegene unde eres selves unde eres gemeinen stichtes wegene, darna dei stat van Dortmůnde einen manet van erre stat wegene; unde aldus sal dit ingesegel umbegan under dissen ver steden, deiwile dat desse vrede waret; ok bi welker stat dat ingesegel ist, dei sal macht hebben to verbodene degene, dei to deime vrede horent, unde dage to liggene war sei wenet, dat nôtlik si.

[10] Vortmer deigene, dei sat werdet den vrede to warene unde darto gesworen hebbent, dei solen macht hebben na rade der heren unde der ver stede, dei to deme vrede horent, to untfande in dissen vrede, dei deme vrede nůtlik sint. Vortmer so sal disse vrede anstan des nesten sonnendages vor suncte Mertins