de Adventu. - III. In secunda Dominica de Adventu. IV. Sermo in tertia Dominica de Adventu. V. Quarta Dominica de Adventu. VI. In Nativitate Domini, sermo primus. VII. Item alius sermo. VIII. In Octava Nativitatis Domini. IX. Sermo in Epiphania Domini. - X. Sermo in Dominica de Nuptiis. XI. Sermo in Dominica in Septuagesima. XII. Feria IV in Capite Jejunii. XIII. Sermo in Dominica prima in Quadragesima. XIV. Dominica in Quadragesima. - XV. In secunda Dominica de Quadragesima. XVI. In tertia Dominica de Quadragesima. -XVII. Feria V in medio Quadragesimæ. -XVIII. Dominica in Lætare Jerusalem. -XIX. Alius sermo in eadem Dominica (de Rosa aurea). — XX. Sermo iste Dominicalis est; legitur in statione sancti Silvestri in Quadragesima. - XXI. Dominica in Passione Domini. XXII. Dominica in ramis Palmarum. XXIII. In Coena Domini. XXIV. In die Parasceven. - XXV. Sermo in Resurrectione Domini. XXVI. Sermo in feria II post Pascha. (Post Sermonem addit Amanuensis: Hic debet poni sermo ille qui est in fine dominicarum.) - XXVII. Feria IV post Pascha. — XXVIII. Dominica in Octava Pascha. XXIX. Dominica II post Pascha. XXX. In Ascensione Domini. XXXI. In festo Pentecosten. XXXII. Alius sermo. XXXIII. Item alius sermo in eodem die. XXXIV. Sermo: Stetit Jesus in medio discipulorum (qui est in feria III post Pascha).-XXXV. Sermo in Nativitate Beatæ Mariæ Virginis.-XXXVI. Sermo in Purificatione ejusdem.-XXXVII. In Annuntiatione ejusdem. Alius sermo in Annuntiatione ejusdem. Sermo in festo S. Silvestri. B. Sessoriani codicis ætas. Est ætate ipsius Honorii scriptus. Hunc ipsum codicem sæculo XIII scriptum esse evincunt, tum illius orthographia, tum characterum forma, latinitatis genus aliaque his similia argumenta, sed multo magis hæc admodum pauca verba, quæ minusculo in prima fronte Codicis exarata leguntur: LIBER FRATRUM... (1) QUI FUIT DOMINI PANDULPHI NORWICENSIS EPISCOPI, CUJUS ANIMA REQUIESCAT IN PACE. AMEN. Ubi puncta interposui, abrasa est membrana, et rescripta. Posterior autem scriptura ita priorem obscuravit, et hæc posteriorem, ut quid ibi legeretur assequi non potuerim. Verum ad definiendam Codicis. ætatem abunde hæc sufficit ut ut mutila notitia. Iste enim Pandulphus fuit Honorio coævus, et postea quam apostolici legati (1) Postea supplevit : Sagittarii quod fuit nobile monasterium Cisterciensium in Calabria. munus in Anglia obiisset, anno 1222, conservatus ab ipso Honorio, Norwicensis Episcopus. Vita functus est Norwici, vel, ut alii tradunt, in Italia anno 1226, Anglia sacr. Manifestum est ergo ipsa Honorii ætate Codicem nostrum sessorianum scriptum fuisse. C. Non est tamen volumen ab Honorio Cisterciensibus datum. Honorius enim, ab anno 1216 ad annum 1227, pontificatum tenuit. Frustra tamen quis inde conjiceret hoc Sermonum volumen illud ipsum esse, quod Honorius Cisterciensibus dedit. Illud, teste Manrique, adjunctam habebat dedicatoriam Honorii Epistolam, quæ in nostro desideratur, prout vita quoque desideratur Richardi Cicestrensis (nisi legendum sit Radulphi), quam sua ætate cum Honorii Sermonibus Cistercii adservari scribebat jam alias laudatus Ludovicus Jacobus a S. Carolo. Deinde a Cisterciensium manibus in potestatem Pandulphi devenisse, aut vicissim nemo unquam dixerit. Primum enim contingere debuisset, Honorio adhuc in terris agente, qui tamen Cisterciensibus sub excommunicationis poena mandaverat, ne Sermonum suorum volumen alienarent. Abbas autem et conventus Cisterciensis nullo modo dicendi sunt tam insigni hoc ornamento se expoliare voluisse. Illud immo religiose nimis adhuc custodiebant ætate Manrique, et Ludovici Jacobi a S. Carolo, scilicet sæculo XVII. Alterum minus etiam probabile videtur. Alioquin debuisset Honorius a Pandulpho sibi prius illud volumen comparare, nec ipse sed Pandulphus Sermones collegisset contra ac doceat Manrique. Tandem in hac hypothesi non de Episcopo Norwicensi, sed de munificentissimo Honorio facta fuisset mentio in prima Codicis fronte. D. Unde provenit. - Quis vero et unde in Bibliothecam sessorianam hunc codicem intulerit, non facile dixerim, nec etiam vacat studiosius inquirere. Arbitror tamen præclarissimum virum D. Hilarionem Raneati de re litteraria meritissimum, qui nostros fere omnes et melioris notæ codices tum e Nonantulano monasterio, tum aliunde comparavit, hunc quoque cum aliis bene multis addidisse; sed hæc nonnisi conjiciendo scribo. Sermones alios de Tempore, alios de Sanctis scripsit Honorius, quos habuit ad clerum populumque Romanum, prout ex eorum syllabo innotescit. Stylo utitur non incompto, plerumque vehementi, et, ut animadvertit Manrique, acri et vivido. Gravibus sententiis, magis quam exquisitis ad ornatum verbis delectatur. Juxta morem perantiquum veterum Ecclesiæ Patrum non propositionem statuit, quam postea aut dividat aut confirmet. A textu Scripturæ exorditur, et hunc interpretatur sensu non raro accommodatitio, sæpe vero a Patribus hausto. Horum primores Ecclesiæ Latinæ magis habet familiares, scilicet Ambrosium, Augustinum, Hieronynum atque præsertim Gregorium. Post divini textus interpretationem, moralemque explicationem et applicationem, alium rursus in eorum confirmationem quæ mox dixerat, interpretandum assumit, et sic deinceps usque ad sermonis exitum, ita ut Honorii conciones, quæ homiliæ magis dicendæ sunt, Sacrarum Scripturarum auctoritatibus et sanctorum Patrum sententiis constare dignoscuntur. Vetus hæc sacræ concionis ad populum habendæ ratio atque consuetudo diu in ecclesiis perseveravit, eaque usus est Innocentius III, Honorii antecessor, quamvis hujus eloquentiam Innocentiana crediderim robustiorem. Ea pariter adhuc utebantur subsequioris ævi concionatores sacri, ut probant sermones Jacobi de Voragine, qui tamen non proprie sermones, sed sermonum themata æstimantur. Vitia sacris concionatoribus sæculi XIII communia ab Honorii sermonibus exulant omnino (1), ita ut Honorius recte iis sit accensendus, qui litterarum scientiam et præclara doctrinarum studia, nedum auctoritate sed exemplo quoque in Italia denuo excitarunt. Itaque Romanus hic Pontifex in sacris litteris et sanctorum Patrum lectione versatissimum se prodit, quemadmodum et in omni ecclesiastica disciplina eruditissimum, quin tamen reliquæ litteraturæ ignarus videatur. Sacrarum Scripturarum testimonia iisdem ferme verbis usurpat ac in Vulgata nostra leguntur. Pravos laicorum mores acriter redarguit, jura Ecclesiæ a principibus violata, Apostolica libertate conqueritur, atque (1) Cf. Tiraboschi, Storia della Lett. Italiana, tom. IV, pag. 421. ita loquitur, ut non semel Fridericum secun- Inter cætera duo habet Honorius in suis (1) Ital. Sac. inter episcopos Vulturarienses. A. Majolus Astensis est auctor illius. Majoli opera non omnia recenset Ughel- XXIII IN SERMONES PRÆFATIO DEPROMPTA EX DISSERT. D. BOTTINO. tificum magis Historiam quam vitam ideo conscripsit, ut Romanæ Apostolicæ Sedis jura hitoricis argumentis strenue tueretur, et, ut ipse passim monet, Centuriatoribus Magdeburgensibus, qui rerum novitate Romanam Ecclesiam oppugnare aggredieban- | tur, sacram antiquitatem opponeret. Itaque Honorii Historiam ex Majolo hac etiam de causa descripsi, ut Historiæ Pontificalis universæ, quam vir doctissimus ingenti studio ac labore condidit, specimen aliquod legentibus darem. B. De Codice sessoriano ex quo descripta est. - Bibliothecæ nostræ sessorianæ Codex, qui Romanorum Pontificum Historiam auctore Majolo complectitur n. CLXXXVIII, exterius distinctus et in Indice recensitus, chartaceus est, et formæ prægrandis, alt. 0,31, lat. 0,22: folia habet 847, primum est 1894, postremum 2742. Desiderantur itaque (1) Has quidem paginas ad nos misit doctus vir ct summa benevolentia conspicuus R. P. Smeul XXIV folia 1893, seu duo volumina molis etiam majoris. Primum adhuc asservari audio in Bibliotheca serenissimi Regis Sardiniæ, alterum ubi lateat ignoro. Sessorianum nostrum historiam complectitur Romanorum Pontificum a Gregorio VIII usque ad Alexandrum VI, in quo desinit. Igitur tunc absolutum et integrum habebimus hoc Majoli opus, quando alterum illud volumen, Deo dante, alicubi reperietur. Hæc ex Hieronymi Bottinii Dissertatione, quam diligentissime quæsitam integram habere non potui. Præterea, cl. vir eam refundere, expolire, et perficere ac additionibus non paucis locupletare in animo habebat. Sed morte præventus, quemadmodum nec multis necessariis notis Honorii Sermones illustrare, quod in votis habebat, ita nec Dissertationem illam absolvere ac in præfationem Sermonibus præmittendam transformare potuit (1). ders, ejusdem Cisterc. Ordinis Procurat. gener. HONORII III PONTIFICIS ROMANI SERMONES DE SANCTIS QUOS EXCERPSIT E CODICE MANUSCRIPTO CISTERCIENSI D. HIERONYMUS BOTTINO Procurator Generalis ordinis Cisterciensis IN INSIGNI CONVENTU SANCTI BERNARDI, ROMÆ NUNC PRIMUM IN LUCEM PRODEUNT I IN NATIVITATE BEATE MARIE VIRGINIS Liber generationis Jesu Christi filii David, filii Abraham. Abraham autem genuit Isaac; Isaac autem genuit Jacob (Matth. 1, 1, 2). Quæri solet a multis quare hoc evangelium legatur in nativitate Beatæ Mariæ, cum non videatur ad ipsam pertinere. Unde sciendum est quia, si diligenter universa considerantur, nihil in eo invenietur quod non Beatæ Mariæ ratione certissima consignetur. Ipsa namque est liber divinæ generationis, scriptus digito Dei a Spiritu Sancto: Liber generationis gratiarum, liber generationis virtutum, liber generationis cœlestium gloriarum. Liber generationis gratiarum, quia sicut in ea refulsit omnis gratia, ita per illam in omnibus est diffusa. Unde salutans eam Angelus dixit: Ave, gratia plena, Dominus tecum (Luc. 1, 28). Et bene dixit, gratia plena, quia cum in aliis hominibus particulariter fuerit gratia Spiritus Sancti, in Beata Maria tota gratiæ plenitudo et divinitatis enituit. Nam sicut dicit Apostolus: PATROL. TOME II. Alii per Spiritum Sanctum datur sermo sapientiæ, alii sermo scientiæ, alii fides.... (I Cor. XII, 8), sed in Beata effulsit omnis gratia, quia dum Deum portavit in suo corpore, omnem divinitatis gratiam habuit in mente. Quid enim poterat non habere cum Deum portaret, in quo sunt omnia perpetua ratione? Unde et David propheta dicit: Astitit Regina a dextris tuis in vestitu deaurato, circumdata varietate (Psalm. 44, 10). Beata Virgo Maria dicitur regina, quia sicut regina est gloriosa super alias mulieres, ita ipsa super omnem creaturam; et ipsa astitit Deo a dextris, quia servivit Deo pro cœlestibus et non pro temporalibus bonis. Per dexteram namque significantur cœlestia, sicut per sinistram temporalia bona. Unde ipsa Virgo dicit in Canticis Canticorum: Læva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me (Cant. II, 6). Læva ejus, idest, temporalia bona sunt sub capite meo, idest, sub mente, quia mens mea despicit temporalia, et dextera illius, idest cœlestia, amplexabitur me; idest trahunt me ad amorem ut illa diligam, non ista. Hæc regina cœli fuit in vestitu deaurato, idest, in corpore virgineo. Nam sicut aurum splendidius 1 a. |