Imágenes de páginas
PDF
EPUB

dium occultum quascumque clausuras et similia addiscere (1), exercere vel docere (2), seu libros aut scripturas continentes talia retinere vel legere aut scribi facere pro se vel pro aliquo, accomodare vel dare alteri aut ab alio petere vel recipere quoquo modo presumat; nec addiscentibus, operantibus seu docentibus talia, seu (3) libros vel scripturas eorum habentibus seu scribentibus aut procurantibus aut aliis communicantibus, de his consulat, foveat vel consentiat, vel eorum familiaritatem habeat, aut eis quoad predicta vel aliquid predictorum ullo modo assistat. Monet insuper generalis minister cum eodem capitulo generali primo, secundo et tertio fratres omnes, ut premissum preceptum, postquam ad notitiam eorum pervenit, quoad omnia in eo contenta in registro debeant con ervare (4). Quicumque vero ex tunc contrarium fecerit, ipso facto sententiam excommunicationis incurrat (5); et si legitime deprehensus fuerit, pena carceris puniatur. Si quis etiam post mortem inventus fuerit fecisse contrarium, nisi ostendatur quod legitime penituerit, exhumetur. Ad istas duas penas ultimas, scilicet carcerationis et exhumationis infligendas sine morose dilationis obstaculo prelati (®), quibus excessus innotuerit, per obedientiam teneantur ('). A nulla insuper tunc premissarum, id est excommunicationis, incarcerationis [et] exhumationis [sententia] liberari aliquis possit, nisi per generalem ministrum vel per eum cui ipse ex certa scientia hoc duxerit commitendum.

Comparé avec un semblable statut se trouvant dans les Constitutiones Assisienses de 1316 (8), notre décret est beaucoup plus long. Il est impossible de douter de l'authenticité du texte, celui-ci ayant une grande ressemblance de style avec d'autres statuts de l'ordre. Aucune raison suffisante ne nous permet de soupçonner le notaire dressant l'acte de cette séance d'avoir arbitrairement complété le passage des Constitutions d'Assise. Il faudrait plutôt s'attendre à ce qu'il raccourcît le texte. Nous ne pouvons pas, non plus, admettre que le procureur ait, de son chef, donné une autre forme à l'arrêt du chapitre. Autrement, Bernard n'aurait pas concédé « quod hoc sit statutum ordinis» ("), que lui << studuit et secundum fragilitatem humanam servavit, tout en étant « plene instructus » (10) au sujet de ce décret.

Quelques expressions du prévenu nous viennent en aide pour dater le statut. Pendant la séance du 7 mars 1319, Fr. Bernard dit (1)

(2) Ms. dicere.

(3) Ms. sibi. (4) Ms. observare.

(1) Ms. addicere.
(5) Ms. incurrit. (6) Ms. prolati. (7) Ms. teneatur.

[ocr errors]

(8) Cap. V1, num. 29: Item districte per obedientiam precipit generalis minister cum generali capitulo, quod nullus frater operationes alchimie aut alias quascumque operationes doctrinarum vel artium suspectarum, que in publico non docentur aut ab ecclesia reprobate sunt, addiscere exercere, docere, seu libros vel scripturas continentes talia scienter retinere presumat ». Constitutiones generales O. F. M. a. 1316 Assisii conditae, ed. A. Carlini ap. AFH IV, 293. Ce statut y est notifié comme nouveau, et cela à juste titre comme on va le voir.

[blocks in formation]

se credere, quod septem anni elapsi sunt vel circa, quod dictum statutum pervenit ad notitiam suam ». Comme on sait, en 1312, le chapitre général ne fut pas convoqué. Ce n'est qu'une année plus tard qu'il se réunit, et précisément à Barcelone ('). Les statuts de ce chapitre paraissent être perdus. Mais notre statut, nous n'en doutons. pas, a été une des Definitiones de ce chapitre (2).

[ocr errors]
[ocr errors]

Rappelons à ce sujet que déjà en 1273 le chapitre général des Dominicains avait dû statuer: « Praecipit districte in virtute obedientiae fratribus universis, quod in alchimia non studeant, nec doceant, nec aliquatenus operentur, nec aliqua scripta de scientia illa teneant». Leur chapitre général de 1287 inculqua de nouveau cette défense, cette fois sous peine de prison (3).

Mais pourquoi Raymond de Fronsac n'a-t-il pas produit le nouveau statut de 1316, mais celui de 1313? D'abord, étant procureur de l'ordre, il a eu pleine liberté de choisir. De plus, les deux statuts étant compatibles, le décret de 1313 avait l'avantage d'être plus détaillé et plus apte à être proposé contre Bernard. En outre, l'histoire postérieure de l'ordre nous fournit bien d'autres cas où l'on eut recours aux statuts se trouvant déjà longtemps hors d'usage. Fr. Bernard paraît ne pas connaître la résolution de 1316, car il ne parle que d'un seul décret à ce sujet. Peut-être, le procureur prit-il en considération cette ignorance.

(1) M. de Florentia, Compendium chron. O. F. M., AFH II, 634; (éd. sép. 65). V. René de Nantes, Hist. des Spirituels, 385.

(*) Dans la célébre lettre adressée à ce chapitre par le Cardinal Vital du Four, proposant une série de réformes, celui-ci ne fit aucune allusion à la nécromancie etc.; Firmam. trium Ord. III, 68 (bis) v-68 (ter) r. Elle a été rééditée par le P. Gratien, O. Cap., dans Estudios Franc. VIII, 1914, 125-8; v. AFH VII, 803; XVI, 352.

[ocr errors]
[ocr errors]

(3) Monumenta Ord. Fratr. Praed. histor. III, Romae 1898, 170, 238s. Douais, Acta capitulorum provincialium Ord. Frat. Praed. 1239-1302, Toulouse 1894, 167: le chapitre de Provence défendit en 1272 de tenir ‹ scripturam ad alchimiam vel magicam artem pertinentem. Le chapitre provincial de 1273 enjoignit le statut du chapitre général de la même année (l. c. 179); celui de Cahors en 1279, proscrivit les libros nigromanticos vel alia superstitiosa » (231). Le chapitre de la province de Rome défendit la nigromantia, geomantia,... ars alchimiae,... inventio thesaurorum (558 s.); voir aussi le chapitre de 1300 (596). Nous ne connaissons pas exactement les causes de la condamnation de Roger Bacon (v. AF III, 360), mais il était plutôt chimiste qu'alchimiste; v. Patterson Muir, Roger Bacon; his relations to alchemy and chemistry, dans Roger Bacon essays, ed. by A. G. Little, Oxford 1914, 285-320. Hil. Felder, Gesch. der wiss. Stud. 899s; Hist. des études, 415; Storia d. studi, 405s.

[ocr errors]
[ocr errors]

24

II.

Sentences rendues contre Fr. Bernard Délicieux,

8 décembre 1319.

Ci-après nous publions la teneur de la sentence de condamnation, émanée contre Fr. Bernard Délicieux à Carcassonne, le 8 décembre 1319. Le texte est tiré du MS. lat. 4270, fol. 174 r-86 v de la Bibliothèque Nationale de Paris, MS. souvent défectueux, comme nous l'avons relevé à plusieurs reprises. Hauréau (1) a publié la sentence d'après le même MS., en corrigeant plusieurs passages d'après Phil. de Limborch (2), et nous avons adopté presque toutes ses corrections (3). Notre texte embrasse d'ailleurs, outre la sentence de condamnation et l'exécution () de la dégradation (n. 1-18), la désignation de la prison: le Mur situé entre l'Aude et la cité (5), et l'ordre donné par les mêmes juges au malheureux Fr. Bernard de s'y rendre et de s'y enfermer (n. 19 s.); enfin la disposition des juges, donnée à l'inquisiteur Fr. Jean de Beaune, O. Pr., sous la garde duquel il avait été mis, de tempérer, selon sa discrétion (), la rigueur de la prison perpétuelle, « quantum ad vincula et dietam » (n. 21).

1. In nomine Domini, amen. Dudum ad sanctissimi... d. Iohannis... papae XXII fama, vel infamia verius, publica duxit auditum, quod Fr. Bernardus Delitiosi, ord. Min., in profunda malorum opera obstinans vota sua, in mortem fel. rec. dom. Benedicti papae XI conspirando operam dederat, ut... veneni poculo necaretur (), quodque molitus fuerat cum quibusdam hominibus Carcas sonae [199] et syndicis Albiae et castri de Cordua, fidelitate cl. mem. d. Philippi, regis Franciae, recedentes civitatem et quod a burgum Carcassonae et civitatem etiam Albiensem et castrum praedictum cuidam potenti traderent... (8); et quod Fr. Bernardus contra inquisitores et officium inquisitionis... et ordinem Fratrum Praedicatorum per suas subdolas predicationes

...

(1) Délicieux, 198-218. Nous en avons ajouté la pagination entre crochets. Voir sur les autres éditions p. 18, note 1.

(4) Liber sentent. inquis. Tholosanae, 268-73.

(3) Nous avons cependant préféré supprimer tout verbiage juridique: dictus, praedictus etc., en ne signalant par des... que des omissions plus longues. C'est nous qui avons divisé le texte en paragraphes. Ajoutons que nous avons très scrupuleusement conservé tout ce qui n'est pas formulaire juridique. Les mots placés entre parenthèses ( ) désignent des passages abrégés et réduits par nous à leur pure substance, en nous servant toutefois des expressions de l'original. () Voir plus haut, 18. (7) Mais ce chef fut écarté après; v. p. 30, n. 14. (5) P. 31. (6) P. 32. () Voir p. 27, n. 10.

et alia, multa mala [in] infrascriptis contenta litteris fecerat (1); haereticis etiam seu credentibus et receptatoribus eorumdem praebendo auxilium, consilium et favorem (*); pluraque alia detestabilia commiserat, quae non possent absque diffusa narrationis serie

recitari.

2. Propter quod papa super praedictis omnibus et multis aliis articulis, tam sub bulla (3) sua quam etiam sub sigillis diversorum iudicum super eisdem articulis iamdudum in Romana curia deputatorum, per eum transmissis... (4) Ioanni archiepiscopo Tolosano et nobis Iacobo, Appamiensi et Raymundo, S. Papuli... episcopis per suas litteras, cum illa clausula: « Quatenus vos aut duo vestrum etc. », inquisitionem contra Fr. Bernardum, Tolosae vel alibi, ubi nobis magis videretur expediens, « summarie ac de plano, sine strepitu et figura iudicii», faciendam commisit, volens et mandans expresse, quod si per inquisitionem iam tunc factam in curia aut per nos etiam faciendam nobis constaret legitime de praedictis [200] aut eorum aliquibus, ad poenam debitam, etiam degradationem et aliam etiam graviorem, si hoc exigeret enormitas delictorum « nullis etiam aliis episcopis vel praelatis, si commode haberi non possint, vocatis », contra Fr. Bernardum procedere curaremus secundum canonicas sanctiones.

3. Nobis igitur cum ... archiepiscopo (Tholosano) primo super hoc ad Castrum Novum de Arrio, dioecesis S. Papuli convenientibus... ac sibi et nobis ex parte d. papae... Fr. Bernardo personaliter tradito et per eum in iudicio... recognitis litteris, sigillis et processibus supradictis,... d. archiepiscopo... negotio ulterius intendere non valente, quia plura et graviora etiam de praemissis Carcassonae dicebantur fuisse commissa, propter quod credebatur verisimiliter quod eorumdem veritas posset ibi celerius ac commodius inveniri, nos illuc personaliter... venientes, ad inquisitionem processimus, et Fr. Bernardo coram nobis in iudicio constituto, de plena et mera in toto negotio veritate dicenda et de calumnia, etiam iuramentis ab ipso praestitis et a nobis receptis, multis quoque interrogationibus sibi per nos ac responsionibus et confessionibus [201] plurimis factis ab ipso, testibusque contra eum receptis et etiam publicatis, ac defensionibus suis coram nobis propositis et erhibitis, sive datis in scriptis, ipse demum in toto... negotio conclusit nobiscum, nosque habuimus pro concluso, prout haec omnia in processibus nostris... et actis inde confectis plenius... continentur.

4. Caeterum... Deodato, Castrensi et Bartholomaeo, Electensi episcopis, multisque aliis magnis viris et in iure peritis ad nostram praesentiam evocatis, toto processu. eis seriose proposito... et specialiter confessionibus et defensionibus Fr. Bernardi plena... cum eis deliberatione discussis, ac... qualis pro eo et contra Fr. Bernardum deberet per nos ferri sententia per maturum et concors omnino consilium praeordinato cum ipsis... nos diem et locum ad au

(1) P. 26, n. 5-12.

(2) P. 27, n. 8. (3)

Etsi cunctorum ; v. p. 9. (4) Ensemble avec la bulle citée, comme il y est dit; BF V, 172. Vidal, Bull. 49s.

diendum nostram definitivam sententiam... Fr. Bernardo... peremptorie duximus assignandum.

5. Verum ex supra dictis... invenimus manifeste Fr. Bernardum de infra scriptis criminibus et sceleratis operibus, nedum propria voce confessum, sed et de plurimis et gravioribus etiam eorumdem argumentis convictum et testibus superatum: videlicet, quod cum magnis pecuniarum [202] quantitatibus per eum super hoc a dictis locis habitis, et ultra illas etiam propter hoc libris suis venditis, mutuisque diversis receptis et factis, tanquam principalis director Carcassonensium, Albiensium et Corduensium communitatum et consulum, querelas eorum, licet non pertinentes ad ipsum, multis annis personaliter exstitit prosecutus, illos etiam super hoc ad invicem uniendo, et alias etiam communitates et consules illis uniri pro viribus procurando, contra inquisitores et b. m. d. Bernardum, episcopum Albiensem, ipsos eorum processus atque sententias contra quasdam dictarum communitatum singulares personas super haeresi promulgatas in sermonibus multis ac publicis, in locis diversis, ac in tractatibus, consiliis, propositionibus, supplicationibus et articulis, in curiis etiam saecularibus propositis et redditis multipliciter exaggerate ac nimis diffamatorie impugnando, et libris ac processibus inquisito rum ipsorum fictiones, suspiciones ac falsitates etiam imponendo, captos pro haeresi et etiam de haeresi condemnatos et immuratos et aliis poenis addictos iustificando, et ipsos, licet veros catholicos, per tormentorum violentiam de se et de aliis confessos super haeresi et iniuste condemnatos fuisse dicendo, exempla et similitudines concitativas populorum contra episcopum et inquisitores et pro condamnatis ac captis in sermonibus et alias proponendo, ac per modos huiusmodi et alios [203] exquisitos, praefatos consules, communitates et singulares personas contra episcopum et inquisitores graviter concitando, et animando etiam ut dictas viriliter prosequerentur querelas, nedum res suas propter hoc sed et uxores et liberos exponendo.

6. Coram rege quoque et multis aliis magnis viris, saecularibus et ecclesiasticis, constanter ac publice asseruit semel Tholosae, quod beati Petrus et Paulus ab haeresi defendere se non possent, si viverent, dum tamen inquireretur de eis per modum ab inquisitoribus observatum; et alias, etiam in Francia, regem contra inquisitores taliter, ut asserit, informavit quod rex nedum eum, ut dicit, reputavit veracem, sed dirit etiam quod inquisitores in eius capite suas proditiones ponere nitebantur, propter quod etiam de IV vel V diebus sequentibus illos ad se ingredi non permisit.

7. Imposuit quoque falso Fr. Bernardus, tam praedicando quam alias, C'arcassonae et alibi, uni de inquisitoribus quod contra communitatem Carcassonensem super negotio haeresis quoddam falsum et nimis perniciosum confici fecerat instrumentum, multa gravia contra communitatem eamdem in illo contineri dicendo, de quibus in ipso mentio non fiebat, et sic etiam, licet non in sermonibus coram Carcassonensibus et aliis, concludendo quoque: « Videte quid possunt isti Praedicatores facere contra singulares personas quod contra tantam communitatem sic [204] falsum et perniciosum confecerint instrumentum ». Et cum usque ad tempus verborum suorum inquisitor Carcassonensis suo libere et pacifice officio uteretur, ex tunc, occasione instrumenti sic expositi, concitata nimium et scandalizata

« AnteriorContinuar »