Imágenes de páginas
PDF
EPUB

ce lointain voyage ait moins effrayé un intrépide sexagenaire, de la trempe du Père Louis, qu'aucun de ses trois frères, agés respectivement à cette époque de 75, 70 et 67 ans.

Une question accessoire se dresse ici devant la légitime curiosité de l'historiographe. On désirerait dévisager la sœur du P. Louis, qui essaya de lui dissuader le perilleux voyage au Nouveau Monde (1). Or comme le Registre des Mariages ne mentionne que Jeanne, épouse de Jean Bent depuis le 28 octobre 1659, on est porté à supposer que le nom flamand Bent pourrait bien désigner un homme originaire d'Oeudeghien, près d'Ath, établi à Gand. Quoiqu'il en soit, c'est auprès de sa sœur mariée à Gand, que le P. Louis s'appliqua à l'étude de la langue flamande, alors quasi indispensable au cours des voyages sur mer, vu le trafic intense des Bataves et des Flamands à l'étranger au XVIIe siècle (2).

Gaspard Hennepin (Hennepain ou Empin) possédait deux maisons. dans la rue Gamberfosse. Une seule demeure les séparait du couvent des Récollets.

En 1840 la ville d'Ath donna le nom d'Hennepin à la rue Derrière Nazareth, et rappela la découverte du Mississipi par une plaque modeste.

Le nom Hennepin est wallon et identique à Wagnepain ou Waignepain (Gagnepain). En 1343 Gilles Wagnepain, demeurant à Kokeriaumont, en la paroisse de Chièvres, est reçu dans la bourgeoisie d'Ath. En 1636, Pierre Wannepain, fils de Jean, cultivateur à Mainvault, achète un demi-bonnier de terre à Pierre Bonamy, d'Ath. - Le 16 août 1638, Jean Waingpain d'Ath, ancien élève du Collège et étu diant actuel à l'Université de Douai, dédie, en témoignage de reconnaissance à Dom Sulpice de Blois, abbé de St. Ghislain, une thèse intitulée: Philosophia universa. Elle se trouve à la bibliothèque de la ville. La forme Henpin pour Hennepain, trouvée dans les actes civils, devient Empain au XIXe siècle. Une famille de ce nom habite toujours la ville d'Ath, et les barons Empain actuels sont originaires de Blicquy, village près d'Ath (3).

Bruxelles.

(1) Voir p. 320.

P. JÉRÔME GOYENS, O. F. M.

(2) Nous savons, en effet, que le P. Ambroise Boote fut nommé chapelain des Flamands à Livourne, chez les Pères Carmes. Ceux-ci avaient reçu ordre du Cardinal Protecteur et de la Sacrée Congrégation d'encourager l'oeuvre des Flamands (Rome, 22 novembre 1688). De même, le P. Omer Tibault fut nommé en la même qualité pour les marchands, de passage au port de Naples; voir Registre I des Commissaires généraux de la Nation Germano-Belge, no 27 et 28, d'après le Résumé du P. Anselme Knapen, jadis secrétaire des Missions franciscaines à Rome. L'original est conservé au couvent des Franciscains de Munich. Le resumé du P. Knapen est aux APB.

(3) Voir l'article de Mr. J. Dewert, dans la Défense Wallonne, 16 nov. 1924: Un explorateur wallon, Louis Hennepin.

DOCUMENTA ·

.

EXPLANATIONES

CONSTITUTIONUM GENERALIUM NARBONENSIUM

A) CODICES. Opusculum invenitur in quatuor codicibus, quorum praecipuas variantes inferius dabo.

1o. in cod. 106 [XIII et XIV saec.] bibliothecae Fr. Min. Conv. civitatis Friburgensis in Helvetia, a pag. 191-198. Iuxta hunc cod. pretiosum, praecipue fit editio praesens. Ordinem textus a totius cod. compaginatore subversum fuisse cuique constabit, cum illius paginae 193 et 194 post pag. 195 et 196 poni debuissent. In eo desunt: a) responsio ad dubium 32, et b) dubium 48 cum eius solutione. Signatur F.

2o. in cod. 1268, olim 776, biblioth. civitatis Trevirensis, fol. 179v. Superscribitur: Incipit explanatio quorundam articulorum ex Constitutionibus generalibus facta a domino fratre Bonaventura, nostri ordinis tunc generali ministro. Ex isto cod. clari editores operum omnium S. Bonaventurae, t. VIII, pag. 450 sq., in notis protulerunt quidquid opusculi continet. Quoad formam, multam habet af finitatem cum cod. F. Sed deficit plurimum in numero articulorum cum habeat tantum hos nn.: 1, 2, 8, 20, 29, 34, 35, 50, 52, 53, 55, 56, 60. Est saec. XV. Signatur T.

3o. in quodam codice conventus Fr. Min. Dorstenii in Westphalia, qui scriptus est a. 1507. Eum in AFH IX, p. 384-394, scite descripsit P. Livarius Oliger, mihi postea perhumane exhibiturus photographiam fol. 235v-238v praedictas Explanationes reportantium, qua uti valerem ad praesentem editionem parandam. Initium taliter se habet: Incipit explanacio quorumdam articulorum ex Constitucimibus generalibus facta a domino fratre Bonaventura, nostri ordinis tunc generali ministro. Incipit: In primis circa illud quod dicitur in Constitucionibus generalibus quod nullus recipiatur nisi

expropriatus omnino queritur... Explicit autem: debent per visitatores puniri. Et sic est finis. Eosdem et illos solos continet articulos, quos apud cod. Trevirensem notavi. Signabitur D.

4o. in cod. F. 14. [XIV saec.] biblioth. cantonalis Lucernensis, a fol. 41v ad fol. 45, sub hoc tali quali titulo: Responsiones ad interrogata. In ipso sequentes tantummodo inveniuntur numeri: 1-3, 15, 17-20, 23, 27, 29, 31, 32, 34, 38, 40-53, 55, 60. Responsionem ad dubium 32 simul cum numero 48 continet solus. Dum quaestiones directe et propriis verbis semper ponunt F et T, sicut ex textu apparebit, ipse potius hanc narrativam adhibet formam: Ad hoc quod queritur... respondeo. Insuper quaestiones saepe saepius in talibus plurimum ab illis duobus codd. discrepando ita contrahit abbreviatque, quod ei pauca sufficiant verba, etiam ex se solis aliquando obscura, sic n. 2: Ad hoc, quod queritur de sufficientia grammatice, respondeo; item n. 15: Ad illud, quod queritur de habitu nimis compluto, respondeo; item n. 19: Ad illud, quod queritur de transeuntibus, respondeo. Et alibi similiter. Responsiones vero sunt eaedem generatim ac in F et T. Signatur L.

[ocr errors]

B) AUCTOR. An istae Explanationes Seraphico Doctori tribui possint, dubitant equidem S. Bonaventurae editores, loc. cit. At nullatenus probarunt, quod quaedam cum aliis eiusdem definitionil us non perfecte cohaerere videantur». Ni fallimur, solutio quaelibet prae se fert exquisitae notam sapientiae et talis saltem est, quae cum littera Constitutionum Narbonensium quadrare debeat. Verum haec sunt generalia.

Considerentur a) titulus: in F, T et D formaliter nominatur ipsemet Bonaventura; b) phrasis ista vere bonaventuriana, n. 11: Incipit autem haec multiplicatio per ternarium Trinitatis, ut si ter incedit calciatus per tres vices; c) forma, quae est hominis, qui loquitur tamquam auctoritatem habens: Respondeo: volo quod laicus [n. 12], non intelligo [n. 24], nolo quod [n. 27], dicimus [n. 43]. nollem hoc [n. 54], faciat... non faciat [n. 55]. Notentur praeterea: d) responsio ad dubia 27 et 31, quae compilationem Constitutionum generalium anno 1260 factam clare manifestat quasi recentem; e) responsio ad dubium 61, quae de revocatione certarum B. Iohannis a Parma litterarum in capitulo Narbonae decreta loquitur; f, solutio denique dubii 58, quae tangit casum notabilis violentiae contra Rogerum Baconem, Parisius circa annum 1267 commorantem, factae praetextu cuiusdam statuti generalis. Cf. n. 26.

Quibus bene perpensis omnibus, concludo non esse contradicendum codicibus ideoque responsiones istas S. Bonaventurae iure tribuendas, quas quidem Parisius fecerit, si non forsan in pleno capitulo generali,

saltem in altera circumstantia solemni (1). Exinde tamen non habeas ipsummet verba necessario posuisse; quivis enim secretarius bene potuit casuum coram fratribus discussorum tenorem et solutionem suo scribere modo.

C) PRAESTANTIA. Directe se habentes pro interpretatione Constitutionum officiali, simul utilitatem plus minusve notabilem offerunt triplicem.

10. illustrant historiam legislationis ordinis vergente saec. XIII. A capitulo quidem Narbonensi (1260) nova generalium Constitutionum emanavit Recensio, quae postea decursu annorum pluries retractata est. Sic in eis poenae sunt large distributae, quod ad litteram altera lex timoris appareant non raro. Sed quod non essent undequaque sufficienter ordinatae (2), illud probant ordinationes et definitiones innumerae Pisis (1263), Parisius (1266), Assisii (1269), Lugduni (1272) et alibi, vivente S. Bonaventura et post ipsum, promulgatae, necnon recensiones succedentibus temporibus repetitae. Quod autem ex earum obscura imperfectaque redactione multiplices oriebantur dubietates, abusus vel excessus, supponunt manifeste praesentes Explanationes.

2o. ad regulae intelligentiam inservire queunt. Legantur, quae tangunt: a) dispositionem bonorum ad ordinem venientium [n. 1-3],

[ocr errors]

(1) In cod. F. 15. [XIV saec.] biblioth. cantonalis Lucernensis, leguntur ad pag. 99 sequentia verba: Explanatio brevis regule quam fecit fr. Bonaventura. Ubi in regula ponitur: precipio, nullus potest dispensare, sicut contra paupertatem, obedientiam et castitatem. Ubi vero ponitur: moneo et exortor, ibi nulla transgressio. Quedam vero medio modo se habent, sicut hec: clerici faciant divinum officium; item: non debeant equitare nisi manifesta necessitate cogantur; item: fratres omnes vilibus vestimentis induantur, et huiusmodi. Qui autem huiusmodi intramedia non observat sine causa necessaria et dispensatione prelati, transgressor est; in huiusmodi potest prelatus dispensare, set non debet sine rationabili et necessaria causa, quia secundum regulam: qui non possunt regulam spiritualiter observare, i. e. secundum rigorem, debeant et possint recurrere, etc. Item brevis explanatio constitucionum fr. Bonaventure. Ubi in constitucionibus aliqua ponuntur simpliciter, excessus est venialis; si autem ex contemptu contrarium fiat, peccatum est mortale. Ubi vero apponitur: tenantur, non possunt excusari a mortali, si assit deliberacio, non tamen determino. Ubi autem apponitur pena, tenetur ad penam hic vel in futuro, scilicet in purgatorio. Hec sunt verba eius usque huc, ut dicitur. Unde notandum est... ›. Post haec, a pag. 100 ad pag. 118, habetur tractatus, in quo poenae per constitutiones generales taxatae ordine methodico classificantur.

[ocr errors]

(2) Nota sunt verba Fr. Salim bene, in sua Chronica (ed. Parmen. pag. 405] de capitulo Romano anni 1239 loquentis: Et in illo capitulo facta est maxima multitudo constitutionum generalium, sed non erant ordinatae: quas processu temporis ordinavit Fr. Bonaventura, gen. min., et parum addidit de sed poenitentias taxavit in aliquibus locis. Cf. ed. O. Holder-Egger, p 158 sq.

suo,

b) numerum tunicarum [n. 8], c) calceamenta [n. 9 et 13], d) receptionem pecuniae [n. 18], e) paupertatem [n. 20-24], f) ieiunia et abstinentiam (n. 27 et 28], g) conditiones ieiunii [n. 31 et 32], h) causas itinerandi [n. 48], i) equitationem [n. 51].

3o. Rem moralem seu casuisticam aliquando etiam tangunt. Notentur: a) de poenitentia sacramentali cum discretione iniungenda [n. 23], b) quid agendum circa excommunicatos [n. 40], c) de conscientia anxia [n. 52, 56], d) de correctione facienda [n. 44-46], e) de observantia ieiuniorum ecclesiae [n. 31]; notetur tandem f) responsio ad hanc quaestionem [n. 28]: utrum fratres infra XVIII annum aetatis teneantur ad ieiunium regulae?

[P. 191] Expositiones constitutionum generalium apud Parisius a fratre Bonaventura.

1. Titulo De ingressu religionis, ibi dicitur (") quod nullus recipiatur nisi expropriatus omnino. Queritur, utrum hoc debeat (") intelligi de receptione ad ordinem seu (c) ad probationem, vel de receptione ad professionem? Si (d) intelligatur de prima, fit preiudicium ordinem probare volentibus. Respondeo ("), quod intelligitur de receptione ad ordinem: debet enim expropriatus esse ab omnibus habitis, quamdiu est in ordine; set non oportet () eum expropriari ab (9) habendis, si infra annum probationis vult exire.

2. Item, ibidem dicitur in eadem rubrica ("): Ordinamus quod nullus recipiatur in ordine nostro, nisi sit talis clericus, qui sit competenter instructus in grammmatica etc. (i). Queritur quantum de grammatica sufficiat ad illam competentem instructionem, utrum scilicet scire (*) loqui expedite grammatice et intelligere grammaticam (') vel etiam scire regulas et artem grammatice, cum multi (m) expedite habent (") usum loquendi, qui obliti sunt regularum et artis? Respondeo, quod sufficit, si per grammaticam tantum (2) habilitatus est (?), quod possit fieri confessor vel predicator vel lector, ita quod ad aliquod istorum assequendum non impediatur per defectum (") grammatice.

3. Item, querimus de rebus venientium ad ordinem, utrum, assignatis certis domibus, possit minister postea providere studentibus Parisius vel aliis necessitatibus provincie, et hoc propter passum regule, que dicit, quod non sint solliciti de rebus eorum temporalibus, utrum scilicet hoc debeat intelligi de rebus eorum antequam assignaverint eas domibus, vel etiam postquam assignaverint, vel primo modo tantum?

(a) TD In primis circa illud quod dicitur in Constitucionibus generalibus pro ti

tulo... dicitur. (b) D debet. (c) TD sive. (d) D add. enim. (e) TD hic et alibi respondetur. (f) L debet. (9) TD add. omnibus. (4) D de hoc quod dicitur pro ibidem... rubrica. (i) D om. (k) TD quod sciat pro s. s. et intellective pro e. i. g. (m) D multa. (n) TD habeant. (9) TD quod sit. (e) L om. (4) D habituatus prc h. e., T om. est. () D affectum.

(TD

« AnteriorContinuar »