Hæc quota pars scelerum, quæ custos Gallicus Urbis
Usque a lucifero, donec lux occidat, audit?

Humani generis mores tibi nôsse volenti

Sufficit una domus. Paucos consume dies, et

160

Dicere te miserum, postquam illinc veneris, aude.
Quis tumidum guttur miratur in Alpibus? aut quis
In Meroë crasso majorem infante mamillam ?
Cærula quis stupuit Germani lumina, flavam
Cæsariem, et madido torquentem cornua cirro?
Nempe quòd hæc illis natura est omnibus una.
Ad subitas Thracum volucres nubemque sonoram

165

Pygmæus parvis currit bellator in armis :

Mox impar hosti raptusque per aëra curvis

Unguibus a sævâ fertur grue. Si videas hoc
Gentibus in nostris, risu quatiare: sed illîc,
Quanquam eadem assiduè spectentur prælia, ridet
Nemo, ubi tota cohors pede non est altior uno..
Nullane perjuri capitis fraudisque nefandæ
Pœna erit? Abreptum crede hunc graviore catenâ
Protenus, et nostro (quid plus velit ira?) necari
Arbitrio: manet illa tamen jactura, nec unquam.
Depositum tibi sospes erit. Sed corpore trunco
Invidiosa dabit minimus solatia sanguis :
At vindicta bonum vitâ jucundius ipsâ.
Nempe hoc indocti, quorum præcordia nullis
Interdum aut levibus videas flagrantia causis.
Quantulacunque adeò est occasio, sufficit iræ.
Chrysippus non dicet idem, nec mite Thaletis
Ingenium, dulcique senex vicinus Hymetto,
Qui partem acceptæ sæva inter vincla cicuta
Accusatori nollet dare. Plurima felix
Paulatim vitia atque errores exuit omnes,
Prima docet rectum Sapientia: quippe minuti

170

175

180

185

Semper et infirmi est animi exiguique voluptas

190

Ultio. Continuò sic collige, quòd vindictâ

Nemo magis gaudet, quàm fœmina. Cur tamen hos tu

Evasisse putes, quos diri conscia facti

Mens habet attonitos, et surdo verbere cædit,

Occultum quatiente animo tortore flagellum?

195

Pœna autem vehemens ac multo sævior illis,

Quas et Cædicius gravis invenit, et Rhadamanthus

Nocte dieque suum gestare in pectore testem.
Spartano cuidam respondit Pythia vates :

Haud impunitum quondam fore, quòd dubitaret

200

Depositum retinere, et fraudem jure tueri
Jurando. Quærebat enim, quæ numinis esset
Mens, et an hoc illi facinus suaderet Apollo?
Reddidit ergò metu, non moribus; et tamen omnem
Vocem adyti dignam templo veramque probavit
Exstinctus totâ pariter cum prole domoque,
Et, quamvis longâ deductis gente, propinquis.
Has patitur pœnas peccandi sola voluntas.
Nam scelus intra se tacitum qui cogitat ullum,
Facti crimen habet. Cedo, si conata peregit?
Perpetua anxietas nec mensæ tempore cessat,
Faucibus ut morbo siccis, interque molares
Difficili crescente cibo: sed vina misellus
Exspuit; Albani veteris pretiosa senectus
Displicet. Ostendas melius, densissima ruga
Cogitur in frontem, velut acri ducta Falerno.
Nocte brevem si fortè indulsit cura soporem,
Et toto versata toro jam membra quiescunt ;
Continuò templum, et violati numinis aras,
Et, quod præcipuis mentem sudoribus urguet,
Te videt in somnis: tua sacra et major imago
Humanâ turbat pavidum, cogitque fateri.

205

210

215

220

Hi sunt, qui trepidant, et ad omnia fulgura pallent,

Proxima tempestas, velut hoc dilata sereno.
Præterea, lateris vigili cum febre dolorem

Si cœpêre pati, missum ad sua corpora morbum
Infesto credunt a numine: saxa deorum
Hæc et tela putant. Pecudem spondere sacel
Balantem, et Laribus cristam promittere galli
Non audent quid enim sperare nocentibus ægris
Concessum? vel quæ non dignior hostia vitâ?
Mobilis et varia est fermè natura malorum.

230

235

Quum scelus admittunt, superest constantia. Quid fas

Atque nefas, tandem incipiunt sentire peractis

Criminibus. Tamen ad mores natura recurrit

'Damnatos, fixa et mutari nescia. Nam quis

240

Peccandi finem posuit sibi? quando recepit

Ejectum semel attritâ de fronte ruborem?

Quisnam hominum est, quem tu contentum videris uno
Flagitio? Dabit in laqueum vestigia noster

Perfidus, et nigri patietur carceris uncum,
Aut maris Ægæi rupem, scopulosque frequentes
Exsulibus magnis. Pœnâ gaudebis amarâ
Nominis invisi, tandemque fatebere lætus,

Nec surdum nec Tiresiam quenquam esse deorum.

245

SATIRA XIV.

PLURIMA Sunt, Fuscine, et famâ digna sinistrâ,
Et nitidis maculam hæsuram figentia rebus,
Quæ monstrant ipsi pueris traduntque parentes.
Si damnosa senem juvat alea, ludit et hæres
Bullatus, parvoque eadem movet arma fritillo.
Nec melius de se cuiquam sperare propinquo
Concedet juvenis, qui radere tubera terræ,
Boletum condire, et eodem jure natantes
Mergere ficedulas didicit, nebulone parente,

5

Et canâ monstrante gulâ. Quum septimus annus

10

Transierit puero, nondum omni dente renato,

Barbatos licèt admoveas mille inde magistros,
Hinc totidem, cupiet lauto cœnare paratu
Semper, et a magnâ non degenerare culinâ.
Mitem animum et mores modicis erroribus æquos
Præcipit, atque animas servorum et corpora nostrâ
Materiâ constare putat paribusque elementis;
An sævire docet Rutilus, qui gaudet acerbo
Plagarum strepitu, et nullam Sirena flagellis
Comparat, Antiphates trepidi laris, ac Polyphemus,
Tum felix, quoties aliquis tortore vocato
Uritur ardenti duo propter lintea ferro?

Quid suadet juveni lætus stridore catenæ,

Quem mirè afficiunt inscripta ergastula, carcer
Rusticus? Exspectas, ut non sit adultera Largæ
Filia, quæ nunquam maternos dicere machos
Tam citò, nec tanto poterit contexere cursu,
Ut non ter decies respiret? Conscia matri
Virgo fuit: ceras nunc hâc dictante pusillas
Implet, et ad mochos dat eisdem ferre cinædis.
Sic natura jubet; velociùs et citiùs nos
Corrumpunt vitiorum exempla domestica, magnis
Quum subeunt animos auctoribus. Unus et alter
Forsitan hæc spernant juvenes, quibus arte benignâ

15

20

25

30

Et meliore luto finxit præcordia Titan:

Sed reliquos fugienda patrum vestigia ducunt,
Et monstrata diù veteris trahit orbita culpæ.
Abstineas igitur damnandis: hujus enim vel
Una potens ratio est, ne crimina nostra sequantur
Ex nobis geniti; quoniam dociles imitandis
Turpibus ac pravis omnes sumus; et Catilinam
Quocunque in populo videas, quocunque sub axe:
Sed nec Brutus erit, Bruti nec avunculus usquam.
Nil dictu fœdum visuque hæc limina tangat,
Intra quæ puer est. Procul hinc, procul inde puellæ
Lenonum, et cantus pernoctantis parasiti.

35

40

45

Maxima debetur puero reverentia. Si quid

Turpe paras, ne tu pueri contempseris annos :
Sed peccaturo obstet tibi filius infans.

Nam si quid dignum Censoris fecerit irâ

50

Quandoque, et similem tibi se non corpore tantùm

Nec vultu dederit, morum quoque filius, et qui
Omnia deteriùs tua per vestigia peccet,
Corripies nimirum et castigabis acerbo

Clamore, ac post hæc tabulas mutare parabis.

55

Unde tibi frontem libertatemque parentis,

Quum facias pejora senex, vacuumque cerebro

Jam pridem caput hoc ventosa cucurbita quærat?
Hospite venturo, cessabit nemo tuorum.

60

Verre pavimentum, nitidas ostende columnas,
Arida cum totâ descendat aranea telâ ;
Hic leve argentum, vasa aspera tergeat alter;
Vox domini furit instantis, virgamque tenentis.
Ergò miser trepidas, ne stercore fœda canino
Atria displiceant oculis venientis amici,
Ne perfusa luto sit porticus; et tamen uno
Semodio scobis hæc emendat servulus unus.

65

Illud non agitas, ut sanctam filius omni

Adspiciat sine labe domum, vitioque carentem?

Gratum est, quòd patriæ civem populoque dedisti,

70

Si facis, ut patriæ sit idoneus, utilis agris,

Utilis et bellorum et pacis rebus agendis.

Plurimùm enim intererit, quibus artibus, et quibus hunc tu
Moribus instituas. Serpente ciconia pullos
Nutrit, et inventâ per devia rura lacertâ :
Illi eadem sumptis quærunt animalia pinnis.
Vultur, jumento et canibus crucibusque relictis,
Ad fœtus properat, partemque cadaveris affert.

75

Hic est ergò cibus magni quoque vulturis, et se
Pascentis, propriâ quum jam facit arbore nidos.
Sed leporem aut capream famulæ Jovis et generosa
In saltu venantur aves: hinc præda cubili
Ponitur inde autem, quum se matura levârit
Progenies, stimulante fame, festinat ad illam,
Quam primùm prædam rupto gustaverat ovo.
Edificator erat Cetronius, et modò curvo
Littore Cajeta, summâ nunc Tiburis arce,
Nunc Prænestinis in montibus, alta parabat
Culmina villarum, Græcis longèque petitis
Marmoribus, vincens Fortunæ atque Herculis ædem,
Ut spado vincebat Capitolia nostra Posides.
Dum sic ergò habitat Cetronius, imminuit rem,
Fregit opes; nec parva tamen mensura relicta
Partis erat totam hanc turbavit filius amens,
Dum meliore novas attollit marmore villas.

Quidam sortiti metuentem sabbata patrem,
Nil præter nubes et cœli numen adorant;
Nec distare putant humanâ carne suillam,
Quâ pater abstinuit; mox et præputia ponunt:
Romanas autem soliti contemnere leges
Judaïcum ediscunt, et servant, ac metuunt jus,
Tradidit arcano quodcunque volumine Moses.
Non monstrare vias, eadem nisi sacra colenti ;
Quæsitum ad fontem solos deducere verpos.
Sed pater in causâ, cui septima quæque fuit lux
Ignava et partem vitæ non attigit ullam.

Sponte tamen juvenes imitantur cætera: solam
Inviti quoque avaritiam exercere jubentur.
Fallit enim vitium specie virtutis et umbrâ,
Quum sit triste habitu vultuque et veste severum.

Nec dubiè, tanquam frugi, laudatur avarus,

Tanquam parcus homo, et rerum tutela suarum
Certa magis, quàm si fortunas servet easdem

Hesperidum serpens aut Ponticus. Adde quòd hunc, de
Quo loquor, egregium populus putat acquirendi
Artificem quippe his crescunt patrimonia fabris.
Sed crescunt quocunque modo, majoraque fiunt
Incude assiduâ, semperque ardente camino.
Et pater ergò animi felices credit avaros,
Qui miratur opes, qui nulla exempla beati
Pauperis esse putat juvenes hortatur, ut illam
Ire viam pergant, et eidem incumbere sectæ.

115

120