Imágenes de páginas
PDF
EPUB

la Gramática latina, una posición seriamente intelectualista, teorética diríamos mejor. En él, como en Escaligero, el punto de vista filosófico alcanza una preponderancia reconocida y exaltada por Rumpel (1) y por Golling (2), que orienta sus juicios en las apreciaciones discretísimas del citado Rumpel.

Como no nos será lícito casi más que considerar esta fase fundamental de la posición científica del Brocense, permítasenos insistir glosando. No cree Sánchez que sin conocer las causas de los fenómenos, podemos hacer de los conocimientos recibidos carne y sangre de nuestra personal cultura (3); opina que la necesidad de razonar se acu

Sánchez: "Um so weniger trage ich Bedenken, Sanctius den Vater unseres Studiums der lateinischen Grammatik zu nennen, je deutlicher es sich... zeigt, dass er sich in so manchen höchst wesentlichen Punkte für die historische Betrachtung neben unseren herrlichen Wilhelm Humboldt stellt" etc.

man,

(1) Die Casuslehre in besonderer Beziehung auf die griechische Sprache (Halle, Eduard Anton 1845), cap. Die historische Entwicklung der Grammatik, pág. 47, nota: "Beurtheilt wie es sich von selbst versteht, jedes Buch aus seiner Zeit, so gebührt hinsichtlich der wahren wissenschaftlichen Methode der Minerva der erste Platz; ja in den allgemeinen Bestimmungen, wo Schärfe und Consequenz des Denkens neben einem tiefern, spekulativen Blick erfordert wird, ist Sanctius seiner Zeit viel vorausgeeilt, ist in diesen Hauptpunkten oft nicht einmal verstanden, z. B. oft von Perizonius nicht; die lateinische Grammatik kann selbst jetzt noch was die allgemeinen Bestimmungen anlangt viel von ihm lernen, zum mindesten giebt er überall ein gutes Gedankenmaterial. Empirische Reichthum freilich darf man nicht bei ihm suchen, dahin gieng seine Absicht nicht."

(2) Einleitung in die Geschichte der lateinichen Syntax (en la obra Historische Grammatik der lateinischen Sprache... herausg. von G. Landgraf, Dritter Band, Syntax des einfachen Satzes, Erstes Heft, Leipzig, Teubner, 1903), pág." 52 y 53: "In seiner Minerva... sucht S. im Gegensatz zu Scaliger, der die lateinische Sprache im Grunde nur als Beleg für seine allgemeine grammatische Theorie wählt, die innere Notwendigkeit und logische Geschlossenheit der lateinischen Syntax nachzuweisen... Des Sanctius Verdienst besteht vor allem darin, dass er falsche grammatische Anschauungen ein für allemal beseitigt oder doch die später errungene Erkenntnis bereits geahnt und angebahnt hat"

(3) Minerva, lib. I. cap. I (fol. 5 v.): "Itaque nisi te totum inquisitioni tradideris, nisi artis tuae, quam tractas. causas rationesque probè fueris perscrutatus crede te alienis oculis videre, alienis auribus audire. At inuasit multos perversa quaedam opinio, seu barbaries potius, in Grammatica et sermone latino nullas esse causas. nullamque penitus inquirendam esse rationem".

sa hasta para vestir de aparentes verdades reales inepcias (1); concede indudable preferencia a la voz de la razón frente a los testimonios de los hechos, justificando así la oportunidad del rótulo de su obra fundamental (2) y asegura que no estima argumento convincente en el orden científico el de autoridad, invocado por los pitagóricos (3). Las afirmaciones transcritas no son meros alardes de emancipación espiritual del yugo dogmático, sin trascendencia alguna. El racionalista. Sanctius es, en lo que cabe. consecuente con el principio fundamental, que como norma rectora de sus investigaciones acepta. En lo que cabe, hemos dicho, pues no somos los hombres, por fortuna o por desgracia, silogismos de carne y hueso. Así alguna de las más evidentes contradicciones de Sánchez, ha merecido las justificadas censuras de uno de sus más entusiastas admiradores: nos referimos al ya citado Michelsen y a la doctrina de la interjección, que el Brocense acepta en su “Minerva" (4).

Mas sin negar esas incoherencias, no es lícito poner en

(1) Minerva, lib. I, cap. I, fol. 7: "...Quasi vero Laurentius, et alii Grammatici, suarum etiam ineptiarum non statim conentur adhibere rationes qualesquales ipsae sint. Usus porro sine ratione non mouetur, alioqui abusus, non usus dicendus erit."

(2) Minerva, lib. I, cap. I, fol. 7 r. y v.: "Reliquum est igitur ut omnium rerum ratio primùm adhibeatur, tum deinde, si fieri poterit, accedant testimonia, ut res ex optima fiat illustrior. Quae causa fuit, ut has nostras vigilias Minervam-Seu de causis linguae latinæ inscriberemus... At de linguae Latinae Causis iam scripserat Caesar Scaliger, quem quia in multis sequor, nonnumquam tamen ab eo dissentiens titulum non abijciendum putani. Et Augustinus Saturnius suas acutissimas discertationes in grammatica Mercurium vocauit, quem quia minus aliquando probamus, Mineruam illi fidum monitorem adhibemus."

(3) Minerva, lib. I, cap. II, fol. 7 vuelto: "Nam quantacunque auctoritate mihi grammaticus polleat, nisi ratione propositisque exemplis, quod dixerit, confirmauerit, nullam in re praesertim grammatica, fidem faciet"; cap. I, fol. 7: "Quia cuiuslibet quaestionis causas et vera principia eruere conamur: improbantes cum Cicerone Pythagoricum illud: Ipse dixit".

(4) Michelsen, op. cit. loc. cit. pág. 28, dice: "Wo Sanctius seinen eigenen Prinzipien widerspricht, hat er sich meist von der Herrschaft des Aristoteles noch nicht befreien können. So verwirft er die interjectio allerdings als eigentlichen Redetheil, bedient sich aber dabei des Aristotelischen Grundsatzes etc." El texto a que se hace referencia en esa indicación, es el siguiente (Minerva, lib. I, cap. II, fol. II): "Interjectionem non esse partem orationis sic ostendo. Quod naturale est idem est apud omnes. Sed

duda el carácter acentuadamente racionalista de las principales doctrinas gramaticales de Sanctius. Su teoría acerca del origen del lenguaje (1) y su posición ante el magno problema de las partes del discurso (2), suministran elocuentes testimonios de nuestra tesis. Por cierto, que en lo que respecta a la división tripartita namina, verba, particulae, que el Brocense sigue, Delbrück se cree autorizado a pensar en influjos árabes (3).

gemitus et signa laetitiae idem sunt apud omnes: sunt igitur naturales. Si vero naturales: non sunt partes orationis. Nam eae partes secundum Aristotelem, ex instituto non natura debent constare". Compárese este texto con el transcrito en la nota siguiente, y resultará incuestionable la contradicción notada.

66

(1) Minerva, lib. I, cap. I, fol. 5 vuelto a 6 vuelto: Audi Philosophos, qui nihil fieri sine causa obnixè testantur; Audi Platonem ipsum, qui nomina et verba natura constare affirmat: qui sermonem esse à natura non ab arte contendit. Scio Aristoteleos aliter sentire: sed nemo diffitebitur nomina esse velut instrumenta rerum et notam: instrumentum autem cuiuslibet artis ita illi arti accommodatur, ut ad alia omnia ineptum esse videatur... Qui igitur primi nomina rebus imposuêre, credibile est illos adhibito consilio id fecisse, et id crediderim Aristotelem intellexisse, quum dixit, ad placitum nomina significare. Nam qui nomina casu facta contendunt, audacissimi sunt: nimirum illi, qui vniversi mundi seriem, et fabricam fortuitò ac temere ortam persuadere conabantur... Apellauitque Adam nominibus suis cuncta animantia, et vniuersa volatilia coeli, et omnes bestias terrae. Vides in illo primo sermone, quicunque ille fuit, nomina et etymologias rerum ab ipsa natura fuisse depromtas. Sed ut hoc in caeteris idiomatis asseuerare non possum, ita mihi facile persuaserim in omni idiomate cuiuslibet nomenclaturae reddi posse rationem. Quae si in multis est obscura, non tamen propterea non investiganda... Latet enim veritas sed nihil pretiosius veritate. Sed dices, qui potest fieri, ut vera sit nominis etymologia, si una eademque res varijs nominibus per orbem terrarum appellatur? dico eiusdem rei diuersas esse causas, quarum illi hanc, nos aliam contemplamur". Esta última explicación ha sido muy utilizada en los estudios de Sintáxis y de Estilística.

(2) Minerva, lib. I, cap. II, fol. 10: "Cum igitur oratio sit finis grammatici, excutiamus ex quibus haec oratio possit constitui, ita ut nihil sit, quod per orationem non possimus enuntiare. Sunt autem haec tria, nomen, verbum, particulae. Nam apud Hebraeos tres sunt partes orationis, nomen, verbum et dictio consignificans. Arabes quoque has tantum tres orationis partes habent. Pheâl, verbum: Ismi, nomen. Herph, dictionem: quas tres partes orationis omnes linguae orientales habent".

(3) Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen... von Karl Brugmann und Berthold Delbrück, Dritter Band, Syntax von B. Delbrück, Erster Theil (Strassburg,

Y claro es que, con la indicada tendencia, puede cohonestarse perfectamente una fina y perspicaz (no nos atreveríamos a decir siempre acertada) apreciación hasta de aspectos genéticos de la evolución idiomática, cuyo descubrimiento pudiera creerse reservado a la investigación experimental. La consideración del elemento deictico del lenguaje, que consiente reconocer y reconstruir la síntesis viva de los fenómenos idiomáticos, bastó al Brocense para afirmar (anticipando unas centurias tesis que creyó haber descubierto la Gramática histórica) que no se usan los pronombres en lugar de los nombres, sino que a la inversa, por los pronombres se usan los nombres y aquéllos debieran denominarse "protonomina" (1). Quien haya teni

Trübner, 1893), pág. 16: "Aus den folgenden Sätzen (las que figuran en bastardilla en la nota anterior) erhellt, dass Sanctius diese Dreitheilung den Arabern entlehnt hat, in deren Grammatik sie von altersher eine Rolle spielt, worüber man sich aus Benfey's Geschichte der Sprachwissenschaft belehren mag... Die Einführung dieser Lehre des grossen Ali war für das Abendland nicht ohne Bedeutung; wir werden ihr noch bei G. Hermann begegnen, der sie freilich in einer andern Weise, nämlich von der Logik aus, also im letzten Grunde auf Aristoteles zurückgehend, zu begründen sucht". En cambio Delbrück dice de Sanchez (op. cit. loc. cit. pág. 15): “Er verdankt (seine) weitreichende Wirkung nicht etwa seiner ausbündigen Gelehrsamkeit (obgleich er in Kenntnis des Alterthums hoch über den Scholastikern steht), noch auch philosophischer Tiefe, vielmehr, wie mir scheint, der Entschlossenheit seiner Behauptungen, die er mit echt philologischer Schnödigkeit gegen Andersdenkende durchzusetzen suchte, und der Übersichtlichkeit seines Schematismus".

(1) Minerva, lib. I, cap. II, fol." II vuelto a 12 vuelto: "Imores omnes, antequam nomen haberent, vocabantur hoc vel illud... Itaque vetustiora sunt pronomina haec quam ipsa nomina, quomodo igitur Pronomina appellabuntur? Quid quod indiuidua substantia (ut physicè dicamus) melius et peculiarius explicatur per tua haec pronomina, quam per nomina propria. Cum enim dico. Ego, neminen alium poteris intelligere. At cum dico: Franciscus, etiam in alium potest transmitti intellectus... Alij ut eludant argumentum. dicunt: pronomina personam certam significare, quo apparet non esse nomina. Imo propterea magis essent nomina, quia melius et proprius res ipsas significarent... Quare desinant isti mirari, cur huic doctrinae non assentiamur, quum et ipsa secum non consentiat (refiérese a la diversidad de opiniones de Probo, Prisciano, Donato, Varrón y Quintiliano respecto al número y carácter de los individuos de la categoría pronominal). Et ut semel quod sentio dicam. Ego, tu, sui, Protonomina, vel prima nomina rectius vo carentur. Quum sint aliorum duces, et sui iuris, non enim aliorum norma declinantur, quod Regum proprium est".

do que consumir tiempo y paciencia en la interpretación de obras literarias, plagadas de giros de la lengua conversacional (las comedias de Plauto, v. gr.), podrá darse cuenta del enorme valor que cabe reconocer a esta aparente paradoja del maestro Sánchez. El mismo Bréal, una de las glorias más puras de la Filología contemporánea, coincide en algún respecto con el Brocense al afirmar la antigüedad remota de las bases pronominales (1).

Y no arguye menos perspicacia la doctrina de la Elipsis, tan censurada (2) y tan característica de la "Minerva" de Sánchez. La consideración del elemento latente en el lenguaje (en ocasiones de no menor interés que el elemen

(1) Essai de Sémantique... Troisième édition... París, Hachette, 1904 pág. 192: "L'espèce de mot qui a dû se distinguer d'abord de toutes les autres, c'est, selon nous, le pronom. Je crois cette catégorie plus primitive que celle du substantif, parce qu'elle demande moins d'invention, parce qu'elle est plus instinctive, plus facilement commentée par le geste. On ne doit donc pas se laisser induire en erreur par cette dénomination de "pronom" (pro nomine), qui nous vient des Latins, lesquels ont traduit eux-mêmes le grec ávτovuμía. L'erreur a duré jusqu,à nos jours. (Les pronoms, dit Reisig, sont une invention de la commodité (eine Erfindung der Bequemlichkeit), pour remplacer soit un substantif, soit un adjectif). Les pronoms sont, au contraire, à ce que je crois, la partie la plus antique du langage. Comment le moi, qui tient tant de place chez la plupart des hommes, aurait-il jamais manqué d'une expression pous se désigner?" Vid. en cambio la opinión contraria de W. WUNDT, Völkerpsychologie, Eine Untersuchung der Entwicklungsgesetze von Sprache, Mythus und Sitte, Zweiter Teil, Leipzig, Engelmann, 1904, pág. 9 y siguiente. Sentimos una no disimulada preferencia por la opinión de Wundt.

(2) REISIG (Vorlesungen über lateinische Sprachwissenschaft. Hg. Haase, Leipzig, 1839, pág. 29) dice refiriéndose a ese asunto y tratando de nuestro autor: er betrat einen neuen Weg, aber keinen wissenschaftlichen; denn er hat die verkehrte Methode, Alles durch Ellipsen zu erklären; er ist des eigentliche Ellipsenreiter". Este juicio parece muy severo. Con mayor mesura juzgan en el caso Michelsen, Rumpel y aun el mismo Delbrück. Nuestro autor por su parte señala estas limitaciones a los posibles extravíos en el reconocimiento de los casos de Elipsis (Minerva, lib. IV, Doctrinam supplendi esse valde necessariam, fol. 164 vuelto): "Ego illa tantum supplenda praecipio: quae veneranda illa suppleuit antiquitas: aut ea, sine quibus Grammaticae ratio constare non potest". Mas sólo adoptando como modelo un tipo de frase dentro de un cierto período histórico, podremos hallar un criterio regulador, que nos permita reconocer la existencia de los verdaderos casos de Elipsis. La Gramática histórica, en suma, podrá y deberá decidir en este conflicto.

« AnteriorContinuar »