victus pro delicto iudici respondere compellitur: tercio ab eiusdem loci fidelibus iuris racione convictus, in usum sculteti tunc ab eo panis confectus vendicetur, pro pena a consorcio ceterorum separetur.

24. Venditores pabuli, si quando imperator intervenerit, in quartali nummos duos lucri permittimus.

25. Vadia imperatoris sex septimanas, burgensium vero dies quindecim sine calumpnia lucri ad redimendum servari precipimus: finitis autem prescriptis induciis, si creditor necesse nummorum habuerit, vocato secum debitore in ipsius presencia vel aliarum probabilium personarum usui exponat. 26. Macellatores sanas et recentes carnes vendere precipimus, ut si leprosas vel quocunque modo commaculatas vendiderint, a coniuratis civitatis in causa quicunque convictus, a ceterorum consorcio extra ville ambitum removeatur.

27. Imperator villam si intraverit, marscalcus ipsius, absque civium detrimento, de hospiciis pacifice disponat.

136. Dieburg: Stadtrecht. [1194-1198.]

Sauer, Die ältesten Lehnsbücher der Herrschaft Bolanden. Wiesbaden 1882. S. 16 f.

Intitulatio fundationis et iuris civitatis et castri in Dippurc et ius dominorum eiusdem loci.

Dominus Heinricus') bone memorie fundum, in quo sita sunt civitas et castrum, compensavit cum quodam manso, quem emit erga Cunradum Horuz pro IX libris, super quem mansum ipse habuit ius advocatium similiter et nunc habent fratres videlicet Wernherus et Philippus de Bolandia, qui modo loco eidem presidere noscuntur.

1. Tali vero libertate gaudet prefata civitas, ut omnis advena, qui ibidem habitaverit per annum et diem nullo reclamante et asseverante se habere dominium in illo, nulli teneatur ulterius servire nisi dominis eiusdem loci.

2. Item quicunque duxerit uxorem in eadem civitate et ibi habitaverit, reputandi sunt paris condicionis.

3. Item quicunque ibi decesserit, heredes sui non possunt cogi ad divisionem mobilium que vulgo dicitur buteil nec tenentur id dare quod dicitur hererecht.

4. Item omnes illic habitantes warandiam habent in marcha communi, qui vulgo dicuntur sint werhaft.

5. Item quelibet area in eadem civitate in festo S. Blasii nomine census solvit VI d. Hunc censum dominus Henricus burgensibus usque ad consummacionem municionis civitatis indulsit.

1) Sauer, a. a. O., S. 52, sieht in diesem, also dem Gründer der Stadt, den Erzbischof Heinrich von Mainz, 1142–1153.

6. Item moneta spectat ad dominos predictos de Bolanden.

7. Item theloneum ad ipsos pertinet et ius destituendi et instituendi theleonarium. Theloneum autem militibus nomine feodorum legatum est usque ad XXI uncias.

8. Item spectat ad eos decima universaliter de XVIII mansis et dimidio in Dippurg, et eidem decime annumerantur decime de prediis.

9. Item idem domini ius habent advocaticium super curiam in veteri civitate, tam super homines quam super mansos ad eandem curiam pertinentes. Item advocati sunt super curiam in Holzhusen, tam super homines quam super mansos ad eam spectantes.

10. Advocati sunt eciam super marcam lignorum in Dippure spectantem et super pascua et almeinda.

137. Annweiler: Verleihung städtischer Rechte. 14. IX. 1219. Gaupp, I. S. 127 f.; nach Ioannis, Tabularum litterarumque veterum spicilegium. Francofurti a. M. 1724, p. 453 ss.

Universis im

Fridericus secundus R. rex s. a. et rex Sicilie perii fidelibus .... duximus innotescendum, quod ad imitacionem proavi nostri Friderici quondam incliti Suevorum ducis et aliorum progenitorum nostrorum villam nostram Anwillere pro villa Mornsbrunnen cum cambio commutatam et homines in ea nunc et in posterum perpetuo habitantes sub speciali gracia et protectione recipimus et ob divine maiestatis reverenciam castrique imminentis singularem dilectionis prerogativam plene sinceritatis affectu intendimus confovere.

1. Unde iam dicte ville nostre cum habitatoribus suis libertatem perpetuam indulgemus et ius legemque civilem ad instar legum civilium Spirensis civitatis, quemadmodum ipsi data eis optione desiderarunt.

2. Statuimus hoc et superaddentes, ut nullus unquam in ea villa habitantium ius capitale dare cogatur, sed nec illud ius quod vulgo dicitur buteile, nec teloneum quod vulgo dicitur zoll, infra terminos regni quisquam ex illis dare tenebitur.

3. Hoc etiam addimus, ut si quis consortium civilitatis ibidem adeptus fuerit, statim post id factum nulli advocato subiacebit; et qui annum ibi adepta civilitate exegit, si servitutis condicione cuiquam subiectus fuerit nec ille eum ipso anno repetierit, postmodum facultatem repetendi ipsum non habebit.

4. Si quis etiam ad hanc villam fugantibus eum inimicis confugerit, pacis tranquillitate securus gaudebit.

5. Terminos quoque civitatis assignamus: a plaga orientali terminum usque Sibiltingen; a plaga occidentali Drussufele; ab austro Menechinvillare; a septentrione usque Winckenfels. Si quis terminos vim inferendo cuiquam temeraverit, dignam satisfactionem civibus et causidico huius ville. exhibebit.

Dieburg. Annweiler. Dürkheim a. d. Haardt. Soest.

139

6. Hec legum statuta sepe dicte ville indulgemus et ipsius ecclesie decimationem totius predii nostri prefate ville censum persolventis1) ad honorem omnium sanctorum specialiter autem ob reverentiam S. Fortunate virginis et martiris attribuimus, ut provisor, imo ipse pastor ecclesie usu fructuario inde Deo et sanctis ibidem in propria persona, non vicarius, deserviat et nostri memoriam et omnium parentum nostrorum et heredum dignis missarum celebrationibus iugiter habeat, et ut cives predicti anniversarium obitus nostri diem solenni recolant frequentacione.

7. Indulsimus etiam eis propriam facere monetam et habere, ut quod ex ea provenerit, super castrum nostrum Trifels serviat.

8. Si quis etiam civium uxorem de alia advocatia duxerit, advocatus ducte ductam merito liberam et sine querimonia dimittet.

138. Dürkheim a. d. Haardt: Erhebung des Dorfes zur Stadt. 14. III. 1312.

Gaupp, I. S. 123 f.

Henricus D. g. R. rex s. a. Hinc est, quod nos attendentes vere devocionis ac fidelitatis opera, quibus prudentes viri homines ville in Durenkem dilecti fideles nostri nos et imperium assidue venerantur, devotis ipsorum precibus inclinati sibi de specialis benivolencie gracia indulgemus, ut eandem villam nostram Durenkem in oppidum construant et cingant muris pariter et fossatis. Quod quidem oppidum postquam constructum fuerit, de regali nostra clemencia libertamus et hominibus ipsius eadem libertatis iura concedimus quibus gaudet civitas nostra Columbariensis et hactenus est gavisa. Insuper nos collocato pre oculis rei publice. bono statu in dicto oppido sic constructo septimanale forum singulis quartis feriis duximus indicendum. Volentes et presenti edicto mandantes, quod omnes et singuli qui ad dictum forum pro empcionis et vendicionis commercio confluxerint cum personis et rebus veniendo, morando et redeundo nostra et imperii protectione gaudeant et forensium privilegio libertatum. Nostre tamen intencionis existit, ut per libertationem huiusmodi venerabili abbati de Munster et ecc. sue vel cuicunque alteri in redditibus et iuribus sibi inibi pertinentibus nullum preiudicium generetur. . . . . .

139. Soest: ältestes Stadtrecht 2).

Ilgen, S. CXXIX-CXLII.

1. Audiat universitas antiquam et electam Susatiensis oppidi [iusticia]m: 2. Cum tria sint oppidi Susatiensis iudicia prepositi, advocati et schultheti:

1) Gaupp wie seine Vorlage: persolventem.

*) Aufgezeichnet: §§ 1--52 nach Seibertz I. Nr. 42 Anm. 56, vgl. Anm. 115, etwas später als 1120, nach Höhlbaum III. S. 358 zwischen 1130 und

3. Prepositus Susatiensis de iure debet facere denunciari synodum tribus vicibus in anno, quamlibet sex septimanis ante. Cui interesse tenentur omnes, qui domestici sunt infra oppidum, dummodo sint domi. 4. Synodus vero sine cavillatione est tenenda.

5. Quemcumque scabinum burgenses statuerint, ipsum prepositus acceptabit.

6. Causa que coram preposito mota fuerit et terminata vel per iusticiam vel per misericordiam ab alio iudice retractanda non est.

7. Advocatus Susatiensis de iure tribus vicibus in anno iudicio suo presidebit et hoc certis temporibus, videlicet secunda feria et III. post octavam Epyphanie, item II. feria et III. feria post Quasimodogeniti, item II. et III. feria post Nativitatem S. Marie.

8. Presidebit autem pie et absque cavillatione.

9. Si forte aliquis defuerit vel nimis tarde venerit, unum lotscillinc vadiabit.

10. Quicunque etiam ibi insolens fuerit, sex B vadiabit in gratiam. 11. Quemcunque etiam preconem burgenses statuerint, illum advocatus acceptabit.

12. Presidebit autem advocatus sine peticione et omni cavillatione, quia ae. de curiis suis IV m. qualibet vice advocato administrabit.

13. Preterea iuris advocati est hereditatem accipere Frisonum et Gallorum.

14. Si quis ferro acuto quempiam vulneraverit, manu privabitur; quod ad iudicium advocati respicit, si infra oppidum contigerit.

15. Si quis infra murum hominem occiderit, capite truncabitur.

16. Causa que coram advocato vel schultheto iuste vel amicabiliter decisa fuerit rata esse debet et firma.

17. Si quis contra hoc veniens concivem suum ad alienum sive gravius iudicium traxerit, decem marcas burgensibus componet et insuper carratam vini.

18. Si quis ferro acuto quempiam vulneraverit, duobus testibus rationabilius convinci potest, quam reus poterit se excusare.

19. Si quis est de homicidio pulsatus, septima manu tactis reliquiis convinci potest. Si quis vero de homicidio vel de acuti ferri lesione convinci nequiverit, tactis reliquiis duodecima manu se expurgabit.

20. Quod si ille qui maleficium perpetravit aufugerit, domus eius et quicquit habet secundum nostri iurisdictionem destruetur et ipse proscribetur, quod vulgo frethelos" dicitur. Si vero factum negare voluerit, duo probabiles viri, si adsunt, cogentur testimonium veritati perhibere et sic non admittetur rei expurgatio.

1150, nach Ilgen S. CXXI f. in der ersten, §§ 53-63 in der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts. Ueber das Alter des Inhalts vgl. noch meine Untersuchungen S. 2222 und Höhlbaum D. L. Z. 1897, S. 1142.

21. Si autem predo sive latro vel quandocunque facinorosus muros oppidi intraverit, pacem firmam habebit, nisi quis eum auctoritate iudicii conveniat et convictum puniri faciat. Actor vero si invento reo copiam preconis habere nequiverit, detinere reum licebit et proclamando suam causam manifestare.

22. Si aliquis infra muros oppidi pacem violaverit et sanguinem effuderit et convictus fuerit, sexaginta vadiabit B vel penam statutam sustinebit; et quicquid burgenses de illis solidis decreverint accipiendum, iudicium terciam partem habebit.

23. Si quis concivi suo insidias tetenderit vel vi domum ipsius appecierit et convictus fuerit, decem m. et carratam vini vadiabit.

24. Qui intempeste noctis silentio domum cuiusquam intraverit et bona ipsius furtim vel vi sibi vendicaverit et convictus fuerit, morte punietur.

25. Omnis causa infra bannum nostrum, quam vel mors punit vel detruncationem membri meretur, ad iudicium pertinet advocati, nisi prius fuerit proclamatum ad iudicium rurensis gogravii.

26. Quicumque concivis sui filiam aut sororem aut proximam ipsius consanguineam, quam ille in sua procuratione honeste servavit, et [que] ante suam dominam ecclesiam visitare solebat, de domo vel tutela illius abduxerit, tenebitur eam tamquam legitimam servare vel cum amicis puelle amicabiliter componere.

27. Potest clericus aut mulier quelibet mobilia vel bona vel donationes vel caduca que „ratha" dicuntur in iudicio petere sine procuratore, sed si intersunt mancipia vel predium fundale quod vulgo dicitur torfhaht egen" sine procuratore agere non potest.

28. In contractu matrimonii vel etiam post contractum quamcumque donationem vir mulieri aut mulier viro sub testimonio bonorum virorum dederit, si duorum bone opinionis virorum testimonio probare poterit, super eo amplius in causam trahi non valebit.

29. Item constitutum est, quod si concives nostri extra provinciam inter se dissenserint, non se ad extranea trahant iudicia: aut vel inter se litem componant vel, si tot sunt persone, iudicem unum de consociis iudicem statuant, qui litem si potest, sopiat; si non potest, causam, donec ad propria redeant, differant. Hoc constitutum si quis infregerit, X m. et carratam vini vadiabit.

30. Item si quis concivi suo bona sua ad negociandum commiserit presentibus viris idoneis: si inficiari voluerit, convinci possit.

31. Item si quis domum suam vel quelibet edifficia in pignore dederit et illa igne vel alio casu perierint, si volet is cuius erant edifficia restituere alia, et hec erunt ut ante pignus creditoris. Quod si non vult, relinquet creditori reliquias incendii vel ruine et fundum pro pignore: sic creditor nil amplius potest petere. Si vero dominus fundi reliquias invaserit, potest creditor ab eo summam expetere creditorum.