Nec ullus hominum ex fidelibus sancte Dei ecclesie ac nostris in ecclesiis aut locis vel agris seu in reliquis possessionibus prefate ecclesie, quas moderno tempore iuste et racionabiliter possidere videtur in quibuslibet pagis vel territoriis, vel quicquid ibidem propter divinum amorem et veneracionem beate Marie semper Virginis collatum fuerit, ad causas audiendas vel freda exigenda aut mansiones vel paratas faciendas ant fideiussores tollendos aut ullos reddibiciones vel inlicitas occasiones requirendas aut homines ipsius ecclesie tam ingenuos quam servos iniuste constringendos ullo umquam tempore inire audeat vel ea que supra memorata sunt penitus exigere aut exactare presumat. Sed liceat ibidem Deo famulantibus sub nostre immunitatis tuicione quieto ordine vivere ac residere, quatinus melius illis delectet omni tempore pro nobis et coniuge proleque nostra atque stabilitate tocius regni a Deo nobis collati Domini misericordiam attencius exorare. Et ut hec auctoritas concessionis atque confirmacionis nostre firmior habeatur et per futura tempora a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie nostrisque presentibus et futuris melius credatur atque diligencius conservetur, manu propria subter eam firmavimus et anuli nostri inpressione assignari iussimus.

Signum domni Ottonis magni et invictissimi imperatoris augusti.

Liutherius cancellarius ad vicem Hattonis archiepiscopi et archicancellarii recognovi et subscripsi.

Data IV. Nonas Octobris, anno dominice incarnacionis DCCCCLXIX, indictione XIII, anno regni serenissimi regis Ottonis XXXV, imperii scilicet sui in Italia VIII. Actum in Tuscania in villa Brenta supra fluvium Mersa prope civitatem que dicitur Sena. In Christi nomine feliciter

amen.

2. Worms: Verleihung des letzten Drittels der Bann- und Zolleinkünfte sowie der Gerichtsbarkeit in der Stadt an den Bischof. 979.

MG. DO. II. 199. Boos, I. Nr. 35.

... Otto d. f. c. i. a. ..... S. Wangionensi ecclesie ..... quicquid nepos noster atque equivocus Otto Wannie intra urbem vel in suburbio tam in bannis quam toletis visus est nostra ex parte tenuisse, nostre auctoritatis perpetim habendum condonamus privilegio. Nam traditione ac permissu nostrorum decessorum usque nostra tempora eadem ecclesia tam in toletis quam in bannis duos tantum totius utilitatis partes tenuit, tercia, ut omnibus illius provintie optimatibus notum est, nostro fisco reservata. Sed nos quicquid intra ductum nove et antique urbis ad nostram utilitatem alienum hactenus ab ecclesia prelibata visum est tam bannis quam in toletis pertinere, a nostro iure in eiusdem ecclesie ius transfundimus, ut omnes cuiuscumque negotiationis utilitates, toletis videlicet

.....

et bannis, sive ex ipsa urbe vel ex suburbio villeve adiacentis confinio provenientes, idem Hildiboldus suique successores ut reliquarum ecclesiarum Mogontiensis atque Coloniensis presules pleno iure possideant. Nullaque iudiciaria persona in predicta civitate ullam deinceps exerceat potestatem, preter ipsam quam pastoralis dignitatis sollertia prefecerit advocatum.

3. Strassburg: Uebertragung der Gerichtsbarkeit auf den Bischof. 6. I. 982.

MG. DO. II. 267. Wiegand, I. Nr. 45.

.....

.....

Otto d. f. c. i. a. ... Jubemus ne posthac, sicuti nostri praedecessores statuerunt, aliquis dux vel comes aut vicarius vel aliqua iudiciaria potestas infra praefatam Argentinam civitatem quae rustice Strazburg vocatur alio nomine vel in suburbio ipsius civitatis aliquod placitum vel districtum habere praesumat, nisi ille quem eiusdem civitatis episcopus sibi advocatum elegerit.

4. Passau: Uebertragung aller staatlichen Rechte in der Stadt auf die Kirche. 3. I. 999.

MG. DO. III. 306.

.....

.....

.....

Noverit universitas, qualiter nos
Christiani S. Bataviensis eclesię

Otto d. f. c. R. i. a. propter strenuam petitionem venerabilis e. eidem sacrosanctae sedi ..... concessimus atque largiti sumus eiusdem civitatis mercatum, monetam, bannum, teloneum et totius publice rei districtum, tali tenore ut predictus presul Christianus suique successores omnem publicam rem hactenus nobis in eadem civitate Bataviensi pertinent[em] habeat et firmiter infra civitatem et extra perpetualiter teneat sine omnium hominum contradictione. . . .

J 5. Würzburg: Uebertragung verschiedener Einkünfte und des Bannes in der Stadt auf den Bischof und Einrichtung eines Jahrmarktes. 13. X. 1030.

Mon. Bo. XXIX (1). Nr. 333.

nos .....

.....

.....

qualiter

Chunradus d. f. c. R. i. a. ... Notum sit pro petitione cari ac fidelis nostri Megenhardi Wirzeburgensis venerabilis e. ibidem monetam publicam, naulum, mercatum cottidianum, theloneum et totius civitatis eiusdem districtum, sicut fuerat ante nostra tempora constitutum, in praefati e. eiusque successorum potestate deinde esse concedimus. . . . . . Mercatum anuale a XVI. Kal. Septembris usque IX. Kal. eiusdem mensis ibidem fore permittimus et omnibus illuc confluentibus, ibi demorantibus, inde recedentibus pacem, legem ac iusticiam fieri praecipimus hocque

imperiali auctoritate nostra corroboramus. Huius autem traditionis siquis violator existat, summam banni nostri eidem episcopo vel suis successoribus componat.

6. Magdeburg: Verleihung des Burgbannes und der Gerichtsbarkeit an das Moritzstift. 9. VII. 965.

MG. DO. I. 300. Hertel, I. Nr. 10.

Otto d. f. c. i. a. .... Pro statu. et incolumitate regni et imperii nostri bannum nostrę regię vel imperatorię dignitatis in urbe Magadaburg et opus construendę urbis a circummanentibus illarum partium incolis nostro regio vel imperatorio iuri debitum ecclesię in eadem civitate constructę sanctoque Mauricio in ius perpetuum liberaliter offerimus. Et ne vel Judei vel ceteri ibi manentes negotiatores ullam aliunde, nisi ab illo qui eidem ecc. prefuerit, districtionis aut discipline sententiam vel regulam sustineant, volumus et firmiter iubemus. Prescripti vero nostri banni . . . . . nullus vel comes vel vicarius vel iudex vel tribunus vel exactor vel alia aliqua persona in eadem civitate sibi usurpandi vel aliam aliquam in prescriptis legem aut disciplinam exercendi potestatem habeat, nisi ipse qui eidem loco vel ecc. prefuerit, vel advocatus quem nostro consensu sibi et eidem ecc. preficiendum elegerit. . .

.....

7. Bremen: Errichtung eines Marktes; Verleihung des königlichen Schutzes für die dortigen Kaufleute sowie des Bannes an den Erzbischof. 10. VIII. 965.

MG. DO. I. 307. Ehmck u. v. Bippen, I. Nr. 11.

.....

Omnibus constet, nos

Otto D. c. i. a. venerabilis Adaldagi Hammaburgensis ecc. ae. flagitationibus annuentes construendi mercatum in loco Bremun nuncupato illi concessisse licentiam. Bannum et theloneum nec non monetam totumque quod inde regius rei publicae fiscus obtinere poterit prelibatae conferimus sedi. Quin etiam negotiatores eiusdem incolas loci nostrae tuitionis patrocinio condonavimus, precipientes hoc imperatoriae auctoritatis precepto, quo in omnibus tali patrocinentur tutela et potiantur iure quali ceterarum regalium institores urbium. Nemoque inibi aliquam sibi vendicet potestatem, nisi prefati pontificatus ae. et quem ipse ad hoc delegaverit. . . . . .

8. Gandersheim: Errichtung eines Marktes; Gerichtsbarkeit über den Ort; Recht seiner Bewohner. 4. VIII. 990.

MG. DO. III. 66.

.....

Otto d. f. c. rex. . . . . . ... Pateat, quomodo. . . . . propter pium interventum dilectae neptis nostrae Gerbirgae Ganderesheimensis ecc. venerabilis

5

Magdeburg. Bremen. Gandersheim. Köln. Worms. Speyer. abbatissae ..... ecclesiae cui praeest et sibi concessimus, ut nostrae regiae potestatis licentia in loco Gandersheim vocato ad eius provisionem pertinenti faciat et habeat mercatum ac monetam, atque teloneum deinceps ibi accipiat. Ut autem firmius sub ditione praefatae ecc. et ipsius . . . . . abbatissae ... praelibatus mercatus cum moneta et teloneo consistat, regium nostrum bannum illuc dedimus, ut omnis causa quaecumque in eodem loco contra legem oborta fuerit, per iussionem abbatissae nostro regio banno ad suas manus recipiendo emendetur et legaliter corrigatur. Nullaque persona iudiciaria parva seu magna deinceps in praedicto loco aliquod ius exercendi ullam potestatem habeat, nisi praesens et eius futurae subsecutrices abbatissae et is quem ipse ad hoc opus et ministerium elegerint et constituerint advocatum.

Ad haec etiam volumus atque regia potentia iubemus, ut negotiatores et habitatores eiusdem loci eadem lege utantur qua caeteri emptores Trotmannie aliorumque locorum utuntur, absque omnium hominum invidorum contradictione.

9. Köln: Das Gericht in der Bannmeile. VI. 1237.
Weiland, II. Nr. 205.

.....

Fridericus D. g. R. i. s. a., Jerusalem et Sicilie rex ...... Notum esse cupimus universis, quod cum pro parte Coloniensis ae. quereretur in sententia coram nobis, utrum extra civitatem suam ut infra in iurisdictione civitatis ipsius possit iudicio presidere, dictante sententia principum extitit promulgatum: quod extra civitatem suam sicut et infra in iurisdictione ipsius que banmile vulgariter dicitur possit legitime iudicio presidere et de sue iurisdictionis hominibus iusta iudicia exercere. . . . . .

10. Worms: Befreiung von persönlichem Dienst beim Bischof durch Zahlung der königlichen Steuer. XII. 1023-VIII. 1025.

Weiland, I. Nr. 438. Boos, I. Nr. 48. Satzungen Bischof Burchards.

§ 29. Lex erit: si episcopus fiscalem hominem ad servitium suum assumere voluerit, ut ad aliud servitium eum ponere non debeat nisi ad camerarium aut ad pincernam vel ad infertorem vel ad agasonem vel ad ministerialem. Et si tale servitium facere noluerit, quatuor d. persolvat ad regale servitium et VI ad expeditionem; et tria iniussa placita querat in anno et serviat cuicumque voluerit.

11. Speyer: Verhältnis der Kanoniker und ihrer Hausdiener zum Stadtgericht. 10. IV. 1101.

Alio quoque iure fratres nostros Spirenses civibus huius loci preferimus. Si quis illorum serviens hospicio et convictu alicuius eorum cotidiano participans aliquam contra ius civium iniusticiam fecerit, non in forum neque ius publicum sicád alii ex precepto tribuni vocentur, ymo tribunus episcopi in claustrum ante decanum veniens et sibi et ei qui lesus fuerit satisfactionem postulet et accipiat, hac videlicet racione: ut ei qui lesus est secundum ius civile componatur, tribuno vero vel verberibus, si fratri domino peccantis placet, vel si frater mavult servienti parcere, pecunia secundum ius civile sexaginta videlicet solidorum satisfactio fiat. Si vero aliquis fratrum alium, neque ipsius hospicio neque cottidiano victu utentem, servientem in urbe habeat, communi civium iuri subiaceat.

Hoc quoque addimus, ut nullus in alicuius fratris curte ubi ipse habitat eo nolente hospitetur: nisi imperatore vel rege ibi curiam habente, caminata et non stabulum neque coquina a camerario imperatoris vel regis alicui episcopo vel abbati et ipso fratre permittente ibi concedatur.

Sancimus eciam, ut curtes fratrum in quibus habitant ita sub firmissima consistant immunitate, ut si forte vel urbis prefectus vel tribunus vel alius aliquis edes vel curtem alicuius fratris in quibus habitat vel violenter irruperit vel aliquem ibi ceperit vel in aliquo leserit, secundum legem immunitatis episcopo sescentis B cum episcopali banno triplici, et ei qui lesus est triplici ipsius composicione emendet.

Si vero aliquis fratrum aliquem forensem volneraverit, despoliaverit vel in aliquo leserit, non ab hoc vel a prefecto vel a tribuno capiatur, sed ipsa questio ad decanum et ad alios fratres deferatur; et ei qui lesus est ab eo qui peccavit secundum iusticiam componatur. Ipse vero vel acri corporis disciplina vel ieiunio vel utroque pro qualitate criminis longo vel brevi affligatur, neque claustrum exire ante dignam satisfactionem ei permittatur......

12. Strassburg: Befreiung der Servientes des Domkapitels von allen fiskalischen Leistungen.

Wiegand, I. Nr. 75.

11221).

.....

Heinricus D. g. quartus R. i. a. ... Quidam enim fratrum Argentinensium Maioris Monasterii servientes nos necessitate compulsi adierunt, ius suum ab antecessoribus suis sibi relictum ex quorundam presumptione rectorum sibi non bene cupientium depravatum esse lacrimabiliter conquesti sunt, qui eos ad diversa publica servicia non debita compellerent, que sufferre nequirent. Quorum querimonie condolentes statuimus ut antecessorum suorum consuetudinibus contenti suis dominis serviendo satisfaciant, de publico autem civitatis iure omnino

1) Ausgedehnt auf S. Thomas und S. Peter durch Friedrich I. 25. I. 1156. Wiegand, I. Nr. 106.