Strzelba była żelazna, na nogach, by kozy,
A rożny opaliwszy, ostawiali wozy.
Chocia nieprzyjaciele imi zatrwożyli,

Wżdy ich tym obyczajem nigdy nie pożyli.

Rozdzielenie ósme.

BARAN LEWY MÓWI,

Starzy ludzie pieniędzy nie wiele miewali,

Bo się w zbytnich pokładziech nie bardzo kochali:
Tylko aby miał za co kupić konie, kuszę,
Lacno więc wyposażył swą pannę Maruszę;
Odprawiał dziesiącią kóp na wieś pana zięcia,
Nie stroili ojcowie w łańcuchy dziecięcia:
Suknia, płaszcz nowej barwy, to wszystko odzienie,
Na głowie, jakom pisał, takie też noszenie.
Dziś młodzion krasny pyszno, przeglądając, chodzi,
Gdzieby dostał pieniędzy gotowych, tam godzi:
Włożyłby swoje wszystko imienie w biesagi,

Wżdy się bierze po żenie brać wielkie posagi.
Pierwej drugich posagi już będą gdzieś w lesie,
Niżli panią małżonkę do domu przyniesie:
Bo mu na axamitne, szarłatne župany

Siła wyszło, i owe próżne dybidzbany,

Co ich za nim rząd długi w nowej barwie chodzi,
A boję się, że ich nikt k temu nie przywodzi,

Jedno samiz ojcowie, albo matki owy,

Co na to rady patrzą. Także głupie wdowy, Do których w dom człek dobry gdyby w sukni szarej Przyjechał i sług nie miał do swojej wsi starej, Śmieją się z niego, szydzą, zowią go prostakiem,

Alić druga nie wskóra z swoim więc dworakiem. Gdy mu wszystko nie sporo, niemasz gotowizny,

Będzie mówił częstokroć: «Zły to rok, nieżyzny, Niemasz zacz kupić konia, złe bywają targi >; Złożył swoją postawę, paniej zbladły wargi. Będą się tem cieszyli, iż oboje młodzi,

Acz pole płonne mają, ale żonka rodzi.

Czemże działki wychowasz, obaczże się, młody,
Kiedy mało w stodole i w brogu urody?
Drugi mówi: «Pojąłbych i świnię z obory,
Gdyby miała pieniądze i pełne komory».
Drugi godzi, jakoby był wstępniem do baby,

Ale i stąd twój obchód będzie zawżdy słaby:
Bo się od niej częstokroć do ludzi powleczesz,
Utraciwszy jej dobre, sam od niej ucieczesz.

Rozdzielenie dziewiąte.

BARAN PRAWY MÓWI.

Kmiecy lud pospolicie chłopy przezywamy,

Chocia wszyscy z ich pracej dobrze używamy. Sam Bóg wie, jak w swym stanie tak długo trwać mogą, Nigdy nie odpoczynąć ręką ani nogą.

Są oni u wszech ludzi jako niewolnicy,

Co żywo, imi żywie, nakoniec i wiley.
Pan wołu zje, wilk konia, pleban dziesięcinę,
Jeszcze wsadzą, ubiją i założą winę.
Przy robocie urzędnik kijem mu dopierze,

Lada z jakiej przyczyny winę z niego bierze.
Pójdzie skarżyć do pana, pan mu źle potuszy,

Tak króla, jako pana, kmieca skarga głuszy. Wielką plage przepuszcza Pan Bóg często na nie: Napierwej mu niż komu chleba nie dostanie, Musi woły poprzedać, choć ich w pług potrzeba, Ze złego wybierając, lepiej kupić chleba. Patrzże, jako Bóg nie ma wszystkich o nie karać, Mając z nich dobrodziejstwo, nie chcemy się starać, Abyśmy im też na czas w czem pofolgowali,

Przez kilka lat dziesięcin i ospów nie brali.

Jeśli go kto zabije, wziąć gardło samemu:
Niemasz ceny u Boga człowieku każdemu.

Jeśli to rzecz pobożna, powiem statut o tych:

Człowiek za dziesięć grzywien, szkapa za sto złotych! Dobrze, iż ich do pługa już nie zaprzągają, Dlatego niebożęta wżdy woły chowają.

Rozdzielenie dziesiąte.

BARAN LEWY MÓWI.

O dług a o zabicie statut mamy słaby,

A nie wierzym, aby go nie składały baby:
Więtsza wina w statucie, gdy kto drzwi wybije,
Niż gdy jeden drugiego umyślnie zabije.
A co jeszcze gorszego na to wymyślili,

Na scrutinium dadzą, by rychlej zabili.

Ali głownik zakupi świadki kłodą piwa,

Jeszcze strona czyniąca zostanie w tem krzywa. Musi przestać przyjaciel czynić o zabicie,

Gdy się to tak przytrafia u nas pospolicie: Jedzieszli gdzie do prawa, jakie tam przewłoki. By miał nasprawiedliwszą, pojedziesz na roki. Prokurator akcyją twoję tak powlecze,

Czekając długo sprawy, od prawa uciecze.

Który u nas językiem będzie lepiej śmigał,
Ten wszystkiego u prawa bez pochyby wygrał;
Statutu naciągając, ferują dekreta,

Simile alegują, zlęknieć się kaleta.

Przyjdzie de aequitate drugie rzeczy sędzić,

Nie możno tam wszystkiego w statucie narzędzić. Skąd ją poczniesz, wszędzie źle, ze wszech stron utrata; Nie maszli forytarza, nie zyszczesz ni płata:

Bo cię wnet zdadzą w zysku sądowni panowie,

Zadrapiesz się, nieboże, który raz po głowie.
Jeszcze więtsze łupiestwa są w niemieckiem prawie,
Wnet się laską podeprzesz, siędzieszli na ławie.
Najdziesz w niem rozmaite sztuczki i fortele,
Kiedy szłą do innych miast sobie po ortele.
Szepszelingi leda ocz wnet na cię założą,
Prędko, kto nie rozumie, takiego zubożą.
O gierady domowe, zapisne wielkierze
Pójdą gęste u prawa z kalety halerze.

Jeśli gwaru nie umiesz palcem wydać słusznie,

Musisz palec odkupić, gdzie wziąć, tu wziąć dusznie.

Nuż zasię frystowanie, z komisyj rotunki,

Pójdą, by na jarmarku, z kalety wiardunki.

A jeśli się na siedm miast twoja rzecz odwlekła,
Jakoby się, nieboże, dostała do piekła:
Już z kalety nie wyjmuj nigdy swojej ręki,

Pożywiesz na ten uraz we dnie, w nocy męki;
Nie czyni to pożytku, jedno upór wielki,

Kto ma rozum, strzeże się tego człowiek wszelki.
Radniej podaj swoję rzecz przyjacielom w ręce:
Nie będzie twa kaleta w takiej wielkiej męce.
Za starych ludzi pierwej nie wiele pisano,
Jedno, co czyje było, jawnie powiedziano.
Kontrowersyj pisanych nigdy nie czynili,

Języczni prokuraci sędzią nie kręcili.

A tak radzę każdemu, by się jednał z braty,
Skąd ją poczniesz, wszędzie źle, na wszystkiem utraty.
Rozdzielenie jedennaste.

BARAN PRAWY MÓWI.

Tuby był plac co mówić o duchownym stanie,
Których pierwsza powaga dzisia chodzi tanie:
Bo już dwieście biskupów zmarłych pamiętawa
I wiele kardynałów w swej pamięci mawa.
Ale, iż to nie naszej rzecz tak wielka głowy,

Dajwa pokój, bożych sług nie tykajwa słowy.
A raczej się na ten czas mój bracie prześpiwa,
Bo więcej niż potrzeba, zda mi się, mówiwa.

X. MIKOŁAJ REJ.

A) Rozmowa Iwa z kotem 2).

(Tekst według wydania Korzeniowskiego).

Koth zelwem rosprawia o swobodzie a o niewoly.
Koth przissedssi do lwa do krati mowy:

1 A. Brückner, Mikołaj Rej, studjum krytyczne. Kraków 1905. Tenże, Mikołaj Rej, człowiek i dzieło, Lwów 1922. St. Windakiewicz: Mikotaj Rej. Kraków 1895. (Wyd. 3 Lublin 1922).

2 Wydał Józef Korzeniowski, Nieznane polskie i łacińskie wiersze politycznej treści 1548-1551 (Rocznik Filarecki, Rok pierwszy, Kraków 1886, str. 599-610).

W rkp. «dufass» przekreślone; nad tem fukass».

LIEW.

KOTH.