ACTA ET DIPLOMATA = RES ALBANIAE MEDIAE AETATIS ILLUSTRANTIA. COLLEGERUNT ET DIGESSERUNT DR. LUDOVICUS DE THALLÓCZY, DR CONSTANTINUS JIREČEK ET DR. EMILIANUS DE SUFFLAY. VOLUMEN I (ANNOS 344-1343 TABULAMQUE GEOGRAPHICAM CONTINENS). VINDOBONAE MCMXIII. TYPIS ADOLPHI HOLZHAUSEN. Liberma 7432 10-11-1922 gen. Auctores et bibliopola Vindobonenses legum beneficio se uti velle declarant. PROLEGOMENA. I. OBSERVATIONES GENERALES. (Albaniae definitio geographica: regio tenebricosa, officina Albanensium, Occidentis et Orientis limes. Locus, quem obtinet in historia: uovás, in qua tamquam in speculo totius peninsulae Haemi cernitur xóoμos.) Res gestas illustraturi sumus regionis mirabilissimae, nonnulla adhuc in re tenebris circumdatae. Rerum selectarum seges ac materia nostra, de qua inferius fusius agemus, terras attinet illas, ubi litoris Adriatici pristinum substratum ethnicum e graecis, romanis, slavicis neoformationibus glabre fere, instar monumenti hedera imperfecte vestiti memoriaeque illustris nationis Illyricae, Thracicae inscripti assurgit. Illyriorum, Thracum monumentum priscorum simul atque officina Albanensium! Namque haec est regio montuosa iacens in quadrangulo Antibaris-Prizren-Achris-Avlona, cuius in puncto illo, ubi diagonales decussantur, Albaniae nomen iam inde ab antiquissimis temporibus florebat. Hae sunt sedes palaeoillyricae (thracicae) gentis 'A7ẞavoy cum urbe 'Aλßavórok: apud Ptolomaeum; Illyria hic propria Romanorum, "Hapo vex Graecorum, unde nomen Albanensium (quod medio aevo ante saeculum XI-um non prodit iterum) in secunda dimidietate medii aevi tempore itaque, quo aliarum gentium palaeoillyricarum nomina ne in locorum quidem nominibus supererant per turbulentam pastorum Albanensium expansionem in ethnice homogeneo sed discerpto medio circulos concentricos describens paulatim proferebatur tum "Aavov, "Apßavov Byzantinorum, tum Рaszнz Serbiorum, tum „regnum Albanie" Andegavensium et Albaniam Dalmatarum Venetorumque1), demum hodiernae Albaniae notionem ethnographicam magnae sed versus meridiem sat incertae amplitudinis effecturum 2). Nec versus meridiem lineam transimus Achridis-Avlonae, at versus septemtriones propter provinciam utriusque Polati3) ac loca quaedam nullo modo ommittenda lacus Scutarensis superiori parti adiacentia1) theoretice recta AntibarisPrizren practice convexae versus aquilonem curvae induit formam 5). In fine operis per tabulam geographicam expositos Albaniae mediaevalis limites determinantes methodo usi sumus ab illis quoque pro certo approbanda, qui in resultantium singulis quacumque de causa fortuito non acquiescunt. Primum namque conceptum Albaniae geographicum definimus, qualiter ille a Graecis, Serbis, Neapolitanis, Ragusinis, Venetis excoleretur. Sic procreata imago geographica in marginibus suis tum per priscas Albanensium sedes, tum per dicionum sphaeras regulorum nativorum, tum per fines situmque singularum provinciarum ecclesiasticarum, denique per ipsam terreni speciem indolemque edolabitur, respective corrigetur. In fontibus saeculi XI. byzantinis "Aλßavov, "Apẞavov regiones montuosas inter Scodram-DyrrhachiumAchriden-Prizrenum positas significat. Rabznz Serborum utrumque Polatum, regionem scilicet totam a lacu 1) Cf. Ljubić, Commissiones 3, 6. 2) V. infra no 43, 93, 113. Cf. Kretschmer, Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache 261. *) V. n 172, 511, 545, 547, 679, 798. 5) Documenta sub no 41, 43, 46 registrata Diocliamque et Epidaurum tangentia reciperemus oportuit eo fine, ut posteriores bullae (n° 60, 68) facile intelligi possent. a* ex 408737 Scutarensi ad Drin barz viae Scodra-Prizren se applicantem comprehendens saeculo XII. iam aliquanto maius est Arbano Byzantinorum. At eodem ipso tempore aut paulo post (1255) Arbanum Byzantinorum conceptum eximiae efficit capacitatis versus ortum brumalem (v. n° 239). Sed ad regiones etiam meridionales mature iam transit nomen Albaniae, nam Carolus Topia, qui se dominum totius Albaniae (qùlévtyg ráong xópas 'AXBavou) nominat (1381), re vera provincias inter flumina Mat et Dievali in suis manibus tenet, Andreas Musachi autem anno 1319 regni Albaniae marescallus dicitur a pontifice. Regnum Albaniae Andegavensium saeculi XIII. regiones circa Dyrrhachium (interdum una cum oppido Croia) complectebatur. In actis Ragusinis saeculi XIV. exeuntis Sanctus Sergius in ostio fluminis Bojanae, saeculo XV. Antibaris, Lustica prope Catharum, Podgorica in Albania sitae esse dicuntur. Descriptio quaedam saeculi XVI. Albaniam dicit terram ab Ulcinio usque Aulonem et montes Chimarae se extendentem 1). Nostra sententia nullum est dubium, quin Albanensium natio medio aevo, condensa caterva itaque aboriginum instar, circa centrum Croense in illa saltem viveret dimensione, in qua nomen albanense circa centrum hocce paullatim potuerit dilatari. Quae si concedantur, in momento ethnico validum limitum Albaniae mediaevalis accuratius definiendorum nitimur instrumentum. Cuius instrumenti vis duplicatur, dum dicionum extensiones observemus singularum vere et pure albanensium familiarum, quarum potestas eminenti Albanensium sensui gentilicio convenienter non nisi in meditullio albanensi constare potuerat stabilis. Referentibus itaque fontibus medii aevi fidedignissimis circa centrum Croense, quo saeculo XIII-o (1200-1250) genus vere albanense per plures rexerat generationes (Progon, Gin, Demetrius, Golem), et quidem ad septemtrionem familias: Ducagin, Jonima, Zacharia, Dusman, in litore et versus meridiem dynastas: Matarango, Thopia, Musachi dominationem tenere, clare elucente re ipsa a civitate Scodra per Kupelnik (Koplik) usque Tuzi conglobata Albanensium porrigi agmina narrantibusque iam anno 1278 mercatoribus Ragusinis de impetu ab Albanensibus super fluvio Cijevna facto (v. no 386 cf. cum n° 790), diplomatibus porro serbicis nationem Albanensium inter flumina Valbonam et utrumque Drilonem potiorem esse, fontibus graecis saeculi XIII. consuetudinem Albanensium Dyrrhachii cum illis de Debra (no160), regestis vero Andegavensibus vicinitatem Aulonis ab Albanensibus incoli (n°472) ostendentibus, pro certo affirmari potest Albaniae mediaevalis, quae inde usque ad saeculum XV-um evoluta est, notionem geographicam xx oxy ethnicam fuisse limitesque eiusdem ab autochtono globo albanensi concrete expletos esse. (Hic notandum est migrationes Albanensium mediaevales in Thessaliam Acarnaniam, Moream etc. facile comperi), perturbationes itaque in proposito nostro adipiscendo ex hac parte sine negotio devitari posse.) Et sic exortae notioni geographico-ethnicae regio physice conveniens re vera est praeclusa terminisque naturalibus fere perfectis a provinciis vicinis separata; ad aquilonis tantum partes in macerie montuosa non parvus cernitur hiatus et hoc loco (per regiones ad Prizrenum sitas) Albanenses vel potius nomen albanense in mundo illyrico-thracico fines patrimonii sui iam medio aevo longe transierat. Et regio haec maxima ex parte congruit cum Illyrico proprio Romanorum, cum Epiro nova Graecorum, cum themate Dyrrhachii Byzantinorum, cum pristino Dyrrhachii ducatu Venetorum (v. n° 130, 140), eiusdemque limites accurate coincidunt cum archidioecesis Dyrrhachiensis extensione, cui saeculo X-o quindecim suffraganei subordinati erant: ὁ Στεφανιακῶν, ὁ Κουναβίας, ὁ Κροῶν, ὁ Ἐλισσοῦ, ὁ Διοκλείας, ὁ Σκοδρῶν, ὁ Δριβάστου, ὁ Πολάθων, ὁ Γλαβι 8 νίτζας, ὁ Αὐλωνείας, ὁ Λυκινίδων, ὁ ̓Αντιβάρεως, ὁ Τζερνίκου, ὁ Πουλχεριοπόλεως, ὁ Γραδιτζίου 3). Sane episcopus Antibarensis saeculo iam XI-o ab archidioecesi defecit Dyrrhachiensi ecclesiaeque Ragusinae parere iussus est a pontifice, lite tamen habita diuturna cum archiepiscopo Ragusino (v. no 60, 63) ipse nunc iam archiepiscopus potestatem in regiones Scodrae, Drivasti, Ulcinii etc. obtinuit ecclesiasticam. Ne iterum de principio ethnico (cf. cum no 511, 679) verba faciamus, praecipue in ecclesiastico hoc momento quaerenda est causa, cur Antibarim ex Albaniae conceptu geographico mediaevali excludere limitesque Albaniae maritimos septemtrionales in plana amoenaque fluvii Bojanae valle cernere non possimus. Quae cum ita sint, definitio nostra Albaniam mediaevalem quadrangulum Antibaris - PrizrenAchris-Aulona esse edicens critices praeceptis haud dubie respondet; quibus praeceptis responsuros esse speramus etiam limites in tabula accuratius expositos, qui omnes peripheria circuli cum radio Croia-Aulona continentur. 1) Fusius de hac re Jireček, AslPhil. 21 (1899) 81. 2) Hahn, Albanesische Studien I, 315-319. Thallóczy, Torténelmi szemle 1 (1912) 3. Cf. infra cum no 527. 3) Hierocles Synecdemus et Notitiae graecae episcopatuum (ed. Parthey, Berlin 1866) 124-125, 220. Cf. Jireček, Asl Phil. 21 (1899) 80 n. 1 et indicem nostri operis. Quae terrae regiones sunt terminales xat' oxy, fines linguarum, imperiorum, religionum1). Historia Albaniam ratione habita rei publicae nunquam in unum corpus redactam novit, at saepius huius regionis uno eodemque tempore ad duo vel tria maiora corpora pertinentis habet notitiam). Occidentalis orientalisque humanitatis productum: maritimarum civitatum graecolatinus resp. romano-byzantinus orbis cultus hac regione proxime accedit ad incultam aboriginum albanensium advenarumque slavicorum mixtionem; aliena crusta obductus interdum prorsus ex oculis elabitur nucleus albanensis. Hinc apud gentium albanensium principes (capita) occurrit nobis pariter protosebasti et sebasti titulus byzantinus, occurrit comes et miles latinus, KAZьь et voevoda slavicus. In provincia, quae est circa Dyrrhachium, (et nusquam terrarum) aliae aliis adiacent linguarum diplomaticarum mediaevalium magnae tres regiones: latina scilicet et graeca et slavica3), sicut hodie quoque omnes typi vestitus peninsulae Haemicae proprii: graecus scilicet et romano-bulgaricus et bosnensis-dalmaticus et serbico-montenegrinus inveniri possunt in agro Scodrensi1). Pertinax continuumque certamen facit hic fides catholica cum orthodoxismo. Dum synodis Constantinopoli habitis interesset metropolita Dyrrhachiensis, suffraganeus eius Croensis episcopus, fiducia suffultus pontificis romani, negotiosus est in seditione ab Albaniae principibus contra Serbiae schismaticum regem parata"). Inter ambas ecclesias, postea inter fidem catholicam et ritum Mahometicum saepius vacillant dynastae albanenses"). Nec mirum itaque, si tum ad orientalia tum ad occidentalia consilia exsequenda, quae his regionibus inest apperceptio effecit, ut thema Dyrrhachii in summo rerum byzantinarum fastigio machinationum conatuumque non secus ad Slavos septemtrionales atque ad Italiam spectantium factum sit sedes). At eandem ob causam Albania mediaevalis semper fere a dicionibus Occidentis basis deligebatur operationum in Byzantinos militarium. Primum hucce arma ultro illata sunt a Normannis et a Neapolitanis. Tempore illo, dum pontificante Johanne XXII. de nova ad occupandam terram sanctam expeditione cruciata Europa somniabat, sedem Antibarensem archiepiscopus quidam tenebat, Dominicani instituti assecla, Guillelmus Adae nomine), speculator vigilque Occidentis, qui suas observationes deque rebus publicis sententias (in quibus Albania non exiguas egit partes) in opere, quod Directorium ad passagium faciendum" inscribitur, complexus est (1332). Igitur centum amplius annis ante titanicum a Skenderbego cum Turcis initum certamen peculiaris positionis Albaniae magnitudo fulminis instar iam translucet singula cerebra in Europa, cuius positionis vis generatim totaliterque perpensa est occasione certaminis praedicti, nam huius progressum non solum intento animo sed strenuis interdum etiam factis tota prosequebatur Europa. Albania gloria affecta est; nominis famam positioni suae geographicae acceptam refert. Georgii Castrioti certamen expressae regionis terminalis est carmen heroicum, in cuius ultimo cantu praesens adhuc laborat aetas . . .9). Agnoscimus equidem et fatemur reflexiones has a nobis scriptas nimis exiles posse videri ieiunas ac rerum inopes, si cum magnitudine conferantur materialium. Ac nobis quidem volun 1) Cf. Freemann, The illyrian emperors and their land (Historical Essays 3, 22-61) storia dalmata 1878, 65-80. 2) Hahn, Alb. Studien 1, 211; Jireček, G. der Serben 1, 19. 3) V. n° 234. 4) Nopesa, Bos. Glasnik 22 (1910), 347. 5) V. n° 648–650. 6) Jireček, AslPhil. 21 (1899), 94. 7) Cf. cum no 67 n. 4. 8) V. n° 699. = Bulletino di arch. e 9) V. Sufflay, Das mittelalterliche Albanien, N. Fr. Presse 1912, 28. November (no 17338) p. 25–27. Cf. Sufflay, Ungarisch-albanische Berührungen im Mittelalter, Pester Lloyd 60 (1913) 29. Januar p. 2. |