de premissis, discrecioni uestre per apostolica scripta mandamus, quatenus partibus conuocatis causam audiatis & quod iustum fuerit, appellatione postposita statuatis, facientes quod statueritis per censuram ecclesiasticam firmiter obseruari; testes autem, si qui fuerint nominati, si se gratia, odio uel timore subtraxerint, per censuram eandem, appellatione cessante, cogatis veritati testimonium perhibere. Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, duo uestrum ea nichilominus exequantur.

Datum Laterani, pontificatus nostri anno sexto.

CDLII.

Der Dompropst und das Capitel St. Anscharii zu Bremen bestätigen den Schiedspruch über die unter ihnen geschehene Vertauschung der Kirchen St. Wilhadi und St. Jacobi. 1221. ')

In nomine sancte et individue trinitatis. Borchardus, Dei gratia Bremensis ecclesie maior prepositus, totusque beati Anscarii in Brema conventus, universis presentem paginam inspecturis, salutem in eo, qui salus est omnium. Vacante ecclesia sancti Jacobi in Brema, canonici sancti Anscharii se aliquid iuris in ea habere dicentes, pro iure suo taliter allegarunt: quod cum non haberent basilicam, in qua residentiam possent facere competenter, bone memorie Fridericus, quondam Bremensis ecclesie maior prepositus, pietate ductus circa ipsos, ut ecclesiam novellam et canonicos adhuc fluctuantes ad certiorem statum perduceret, in ecclesia beati Jacobi, in qua ius institutionis habebat, cum conniventia domini H. 2) tunc Bremensis archiepiscopi, et assensu G. patroni, qui fundator extitit ecclesie memorate, sic dictos canonicos instituit, eos in corporalem possessionem introducens. Verum quidam contra factum tam laudabile venientes quosdam instigarunt, qui possessionem, quam canonici adepti fuerant, eis minus licite turbaverunt. Canonici autem in tali novitate litigare nolentes, a possessione cessarunt, non renunctiantes iuri suo, quod eis ex institutione competere poterat antedicta.

Postmodum vero iidem canonici ad dominum B. maioris ecclesie prepositum, accedentes, non tantum iudicium set et misericordiam postularunt, quatinus idem prepositus secundum rationabile sui predecessoris attendens, eos de statu suo nimium vacillantes in iam dicta sancti Jacobi ecclesia instituere dignaretur, ut quod eis de iure competebat, ex gratia saltem et misericordia consequerentur. Verum dictus B. prepositus eorum allegationibus non consentiens, sed penitus contradicens, asserebat prefatam sancti Jacobi ecclesiam ad preposituram libere pertinere, et ideo nichil in preiudicium prepositure se facturum firmiter affirmabat. Sed, ne canonicis misericordiam vel iudicium postulantibus denegaret, utrumque iusticia suadente, causam quorundam canonicorum maioris ecclesie, videlicet Thiderici de Walle, Johannes de Thefholte,

1) Nach dem Originale im Stadtarchive zu Bremen. Die Jahreszahl 1221 ergiebt sich aus der unten folgenden Bestätigung des Papstes Honorius III. vom Jahre 1222 März 4. 2) Hartwig II.

Hermanni de Boden, commisit arbitrio, qui adhibitis sibi tribus de conventu sancti Anscarii canonicis, scilicet Meinero, Segebando et Wilbrando, qui vicem aliorum canonicorum obtinebant in hac parte, quicquid prefati VI arbitrarentur, dum modo preposituram servarent indempnem, tam prepositus quam canonici ratum haberent et inviolabiliter observarent. Predicti vero arbitri habito inter se diligenti tractatu de omnibus arbitrati sunt in hunc modum: quod cum haberent ecclesiam sancti Willehadi canonici sancti Anscharii in pacifica possessione, et prepositus maior ecclesiam sancti Jacobi similiter possideret, de auctoritate superioris fieret permutatio ecclesiarum ad invicem predictarum, ita videlicet, quod ecclesia sancti Willehadi cederet maiori preposito, et ecclesia sancti Jacobi cederet canonicis memoratis. Et quia ampliores sunt proventus ecclesie sancti Jacobi, quam ecclesie sancti Willehadi, in permutatione et illorum proventuum adderetur prepositure quedam decima predictorum canonicorum de quodam quadrante posito prope Horne. Adicientes nichilominus in arbitrio, quod sepe dicti canonici nichil sibi vendicent iuris in ecclesia sancti Jacobi, in parvulis baptizandis, in penitentiis audiendis, in mortuis sepeliendis, et aliis quibuscunque, que gravare possent preiudicium ecclesie parochiali, nisi de novo possent aliquid talium de prepositi et maioris capituli licentia obtinere.

Huic arbitrio taliter promulgato ego B. maior prepositus et canonici sancti Anscarii consensimus, et ut ratum et inconcussum permaneat, sigillorum nostrorum impressionibus fecimus roborari.

Acta sunt hec presentibus canonicis maioris ecclesie, preposito Ottone, Segehardo, Hermanno.

CDLIII.

Papst Honorius III. bestätigt dem Capitel zu Bremen den Besitz der Hamburgischen und anderer Kirchen. 1222. Jan. 9.')

Honorius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis, capitulo Bremensi salutem et apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur quod iustum est et honestum, tam uigor equitatis quam ordo exigit racionis, ut id per sollicitudinem officii nostri ad debitum perducatur effectum. Ea propter, dilecti in Domino filii, nostris iustis postulationibus grato concurrentes assensu, Rameslensem, Buccensem, Repesholcensem et ) Hammaburgensem ecclesias, cum pertinenciis suis, sicut eas iuste et pacifice possidetis, uobis et per uos ecclesie uestre auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli. apostolorum eius, se nouerit incursurum.

Datum Laterani, V idus Januarii, pontificatus nostri anno VI.

1) Nach dem Copiarius zu Hannover.

*) et de. MS.

CDLIV.

Erzbischof Gerhard II. überträgt dem Kloster zu Osterholz die Zehnten in Hörspe und Grambke. 1222. Jan. 12. ')

In nomine sancte & individue trinitatis Gerardus, Dei gratia sancte Bremensis ecclesie minister humillimus, universis sancte matris ecclesie filiis, tam nascituris, quam natis, salutem in salutis auctore perpetuam. Ne hominum acta instabilem temporis sequantur cursum & simul cum labili labantur tempore, subtili prouidencia cautum est, ut ea, que a fidelibus circa ecclesiam Dei laudabiliter aguntur, vivaci litterarum testimonio perennentur. Sciant igitur presentes, & cognoscant posteri, quod, cum beate memorie Heribertus, Osterholtensis ecclesie prepositus, de consensu & licencia predecessoris nostri pie recordationis, venerabilis archiepiscopi Hardwici, decimam in Horsebe ad perpetuos presentis cenobii usus a domino Frederico de Wege, ministeriali nostro, cuius eadem decima erat beneficium, comparasset, 2) ipsamque decimam memoratum cenobium multo tempore quiete possedisset, predicto preposito Herberto viam universe carnis ingresso, prenotatus Fredericus in eiusdem decime repetitione gravem cenobio suscitauit questionem, asseverans, eam non cenobio, sed specialiter preposito vendidisse, vnde ad se ius decime allegauit iterum rediisse. Qui Fredericus tandem multorum precibus & sua maxime consciencia inclinatus, omni actioni & iuri, si quod habuit, in decima renunciavit, & decimam in manus nostras, astantibus pluribus & honestis ecclesie nostre ministerialibus, liberaliter cum uxore & heredibus resignavit. Nos vero, vt nostri est officii, ') ecclesiarum diligere debemus incrementa, habito ad hoc tam ministerialium, quam maioris ecclesie canonicorum voluntario consensu, eandem decimam antedicte ecclesie in Osterholte contulimus perpetuo possidendam.

Similiter quoque terram unam in Grambecke ) cum iudicio, quam nobis cum uxore sua & pueris resignavit ministerialis noster, Jacobus de Vrbe, eidemque cenobio contulimus, et collatam presentibus litteris confirmamus auctoritate Dei omnipotentis & beati Petri, principis apostolorum, & nostra, sub pena excommunicationis districte inhibentes, ne quis unquam in supranotatis bonis, decima videlicet & terra, ecclesiam beate Virginis in Osterholte presumat ausu temerario molestare.

Huius rei testes sunt: Borchardus, maior prepositus. Bernardus decanus. Heinricus scholasticus. Magister Godescalcus. Sigebodo, Repsholtensis prepositus. Johannes, sancti Willehadi prepositus. Theodericus de Walle. Albertus cellerarius. Rodolphus de Stotle. Hermannus Hodo. Walterus de Amersleue. Johannes, Ericus, Wilhelmus de Bederikesa. Otto pincerna. Thedwardus de Brema. Martinus de Hutha. Engelbertus de Beckeshouede. Jacobus de Vrbe. Ericus, Borchardus de Swanewede, & alii quam plures.

⚫) Fehlt: quod.

1) Aus dem Osterholzer Copiarius S. 83. *) S. oben Urkunde des Erzbischofes Hartwig II. vom Jahre 1198 bis 1202. *) Grambcke, Kirchspiel Mittelbühren, im Gowe Werderland.

Datum Breme, per manum Arnoldi notarii, anno incarnationis Domini MCCXXI, *) pridie idus Januarii, indictione decima, pontificatus nostri anno tercio.

CDLV.

Papst Honorius III. Rescript an das Capitel zu Hildesheim über die Beilegung der zwischen dem Propste zu Bremen und dem Capitel St. Anscharii wegen der Kirchen St. Jacobi und St. Wilhadi entstandenen Streitigkeiten. 1222. März 4. ')

Honorius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis, decano, scolastico et custodi sancti Mauritii Hildesemensis, salutem et apostolicam benedictionem. Dilecti filii, capitulum ecclesie sancti Anscharii Bremensis, nobis humiliter supplicarunt, ut compositionem, que inter ipsos ex parte una et prepositum Bremensem ex altera super sancti Jacobi et sancti Willeadi ecclesiis amicabiliter interuenit, apostolico dignaremur munimine roborare, ideoque discretioni uestre per apostolica scripta mandamus, quatinus compositionem, sicut sine prauitate prouide facta est et ab utraque parte sponte recepta, faciatis per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, inuiolabiliter obseruari. Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, duo uestrum ea nichilominus exequantur.

Datum Anagnie, IV nonas Martii, pontificatus nostri anno sexto.

CDLVI.

Friedrich, Bischof von Halberstadt, übersendet dem Capitel zu Hamburg ein Rescript des Kaisers Friedrich II. vom Jahre 1222 April 20, welches demselben jede Belästigung der Bremischen Kirche untersagt. ')

Venerabilibus dominis et in Christo dilectis, H. preposito, W. decano totique Hammenburgensis ecclesie capitulo F. Dei || gratia Halberstadensis episcopus, promptum cum orationibus sue possibilitatis obsequium. Mandatum serenissimi || domini nostri imperatoris accepimus in haec verba:

F. Dei gratia Romanorum imperator semper augustus et rex Siciliae, dilectis principibus suis, archiepiscopo Magdeburgensi et episcopo Halberstadensi, gratiam suam et omne bonum. Scripsimus dilectis principibus nostris, Lubicensi et Racesburgensi episcopis, ut prepositum et capitulum Hammenburgense moneant efficaciter et inducant, quatinus a molestatione Bremensis ecclesie desistentes nichil attemptare presumant, quod cedat in dampnum imperii et ecclesie memorate. Quod si forte monitis ipsorum acquiescere noluerint, vobis damus in mandatis, ut *) Lies: MCCXXII, wie es die Indiction X und das dritte Regierungsjahr des Erzbischofes verlangen.

1) Nach dem Originale in dem Stadtarchive zu Bremen. Vergl. oben No. CDLII.

1) Aus einer Abschrift oder Ausfertigung auf Pergament, im Stader Registranten B, No. 24, 6.

hoc ipsis sub obtentione gratie imperialis districte precipiatis. Mandantes nichilominus dilecto principi nostro G. in archiepiscopum Bremensem electo, ut nichil cum predictis Hamburgensibus attemptare presumat, quod cedat in preiudicium imperii et sepedicte Bremensis ecclesie lesionem. Datum apud Uerulas, 2) XII kalendas Maii, indictione X'.

Venerandam igitur vniuersitatem uestram monemus in Domino, rogamus attente, consulimus bona fide, ne quid contra Bremensem ecclesiam talium attemptetis, per quod offensam domini nostri imperatoris, quae ecclesiae uestre nimis dampnosa est, incurratis. Quia licet uos ut dominos in Christo dilectos semper honorare uelimus, tamen, si monitis nostris acquiescere nolueritis, quod de uobis nec credimus nec speramus, quin parere debeatis, propriis uestris profectibus consulendo, secundum mandatum nobis iniunctum manum extendere et procedere cogeremur.

CDLVII.

Erzbischof Gerhard II. bestätigt dem Kloster Heiligenrade den Zehnten von Huchtingen. 1222. Jun. 1. ')

In nomine sancte & individue trinitatis. Amen. Gerardus, Dei gratia Bremensis ecclesie minister humilis, vniuersis Christi fidelibus, tam nascituris, quam natis, in perpetuum. Ex amministratione cure pastoralis, quam a Domino licet indigni suscepimus, nos ad hoc constitutos esse recognoscimus, ut ecclesiis nobis commissis ita studeamus preesse, ut uideamur etiam prodesse, & que sub nostro sunt regimine constitute, per nos incrementum se gaudeant accepisse. Sciant igitur presentes & cognoscant posteri, quod, cum ecclesia de Hilgenrode decimam in Hvchtingen a filiis domini Alberonis de Line, videlicet Alberone iuniore & fratribus suis, Johanne & Friderico, centum & qvinquaginta marcis comparasset, memorati Alberonis filii iam dicti ipsam decimam, quam ab ecclesia & nobis tenuerunt in feodo, cum omni iure nobis de pari uoto & consensu uoluntario resignarunt. Nos quoque, ut nostri est officii, ecclesiarum incrementa diligentes, prenotatam decimam cum omni iuris integritate, de consensu capituli maioris & ministerialium, prefato cenobio contulimus possidendam. Uerum ne hec nostre auctoritatis donatio fraudibus malignantium exponi possit inposterum, presentem super hoc paginam conscribi & sigilli nostri appensione decreuimus roborari.

Huius rei testes sunt: Burchardus, maior prepositus. Bernardus, maior decanus. Heinricus scolasticus. Sigebodo, in Repesholte prepositus. Johannes, sancti Willehadi prepositus. Albertus cellerarius. Johannes de Beversete. Hermannus de Langenvorde, maioris ecclesie

2) Veroli, wo der Kaiser mit dem Papste in diesen Tagen eine Zusammenkunft hat. S. Richardi de S. Germano Chronicon apud Muratori Script. rer. Ital. T. VII. p. 994, Raynaldi Annal. Eccles. T. XIII. a. 1222. No. 2.

1) Aus dem Originale, im Besitze des Vereins für die Geschichte Niedersachsens zu Hannover. An der Urkunde hängt ein längliches Wachssiegel, auf welchem der Erzbischof sitzend dargestellt ist, mit der Umschrift: Gerardus, Dei gratia Bremensis ecclesie minister humilis.

Bd. 1.

51