iure, censu videlicet & iudicio. 2) Item possessionem totam, quam in uilla Barenuelde 3) habuit. Item quatuor ortos iuxta Alstriam & duos ortos in platea inferiori, qui siti sunt infra ortos custodie. Item censum quarte partis uille in Wedingenhusen. Ad hanc uicariam & hos prouentus percipiendos, dominum Bertoldum, nepotem suum, nobis uolentibus & assensum prebentibus, instituit & elegit, choro & ecclesie in forma commoda & placita capitulo seruiturum. Iam dictus uero dominus Bertoldus & sui in hanc uicariam successores de prouentibus ville Wuluoldestorp duas memorias, videlicet domini Bertoldi decani & domini Rodolfi sacerdotis, ') annis singulis procurabunt in qualibet memoria canonicis duodecim denarios & vicariis sex in uigiliis & in missa tantum presentibus erogantes.

Sepedictus dominus Bertoldus decanus suis temporibus & decani postmodum in locum suum succedentes in ipsam vicariam, cum uacabit, personam ydoneam instituendi potestatem de consilio & consensu presentis & sanioris partis capituli optinebunt.

Appropriauit insuper & donauit dominus Bertoldus decanus curiam suam, quam propriis sumptibus edificauit ante portam claustri, eidem domino Bertoldo, nepoti suo, hoc adiecto, quod nec uendere eam poterit, nec obligare, sed successori suo, qui in ipsa vicaria deseruiet, libera relinquetur; ipse tamen dominus Bertoldus soluet pro ipsa curia ad fabricam ecclesie decem marcas denariorum.

Preterea iam dictus dominus Bertoldus decanus possessiones in Suldorpe & Sceneuelde, ') quas rebus suis, nomine ecclesie comparauit et septem ivgera in Gorieswerdere sacerdoti, qui criptam pro beneficio possidet, deputauit. De redditibus tamen prouenientibus de septem iugeribus in Gorieswerdere duas memorias ordinauit, vnam uidelicet domini archiepiscopi Hartwici iunioris, in qua sacerdos in cripta canonicis decem denarios, vicariis quinque distribuet, tantum presentibus in uigiliis & in missa, ") aliam domini Jacobi de Mone, in qua sex denarios canonicis & tres uicariis distribuet, ut dictum est. ?)

Et quia hec pauca sunt, ortum, quem ab Ottone Longo comparauit, in predictorum subsidium adiecit.

Insuper iam sepedictus dominus Bertoldus decanus tenuitatem prebende in Thitmarcia duorum mansorum prouentibus, quos emit in noua silua nomine ecclesie, augmentauit; & quoddam pratum situm supra Bilnam fluuium, ubi in Albiam influit, ipsum flumen cum piscatione & gurgustio, quod were dicitur, capitulo assignauit.

Vt autem hoc factum ratum permaneat in futurum, presens scriptum ecclesie Hammemburgensis & ipsius domini Bertoldi decani sigillorum appensionibus fecimus communiri. Testes

2) S. oben No. DXII. 3) Barenfeld, Kirchspiel Ottensen. Nach dem Necrolog. Hamburg. ad Jul. 12 scheinen jene Rechte nur auf V modii siliginis sich bezogen zu haben. 4) Die erste Memorie fiel auf Juli 12, die zweite auf Juni 4. S. Necrolog. Hamburg. 3) Süldorf und Schenefeld, K. Niensteden. In jedem Dorfe betrug jener Besitz zwei Hufen. S. Necrolog. Hamburg. ad Jul. 12. 6) S. daselbst Nov. 3. selbst Mai 19.

7) S. da

huius sunt: B. decanus, Helperadus, Johannes Thideri, Sifridus custos, Henricus de Zeuena, Radolfus, Arnoldus, Thitmarus, Albertus, canonici.

Datum & actum in Hammemburch, anno Domini M°CC°LVIo.

DCXV.

Schreiben Hamburgs und anderer Städte in Sachsen an die Stadt Gent über verschiedene Beschwerden. ')

Honorabilibus viris ac merito laude dignis schabinis de Gandango, consules Bremenses, Stadenses, Hamburgenses, Luneburgenses, Quedlingeburgenses, Halberstadenses, Helmestadenses, Goslarienses, Hildensemenses, Bruneswicenses, Honoverenses, Werningerodenses nec non omnium oppidorum Saxonie, cum rerum et corporum exhibicione quicquid possunt obsequii et honoris. Ad nostram peruenit noticiam, super quo satis vehementi stupore miramur, quod illius vestre famose honestatis prudencia nimis oblita sui, in nostre libertatis preiudicium et rerum nostrarum intollerabile dispendium necnon et antique societatis nostre ineuitabile periculum, conditionem quandam in nos condidit, quam nec astruit racio nec ulla fulcit sanctio canonica uel ciuilis: ut si videlicet aliquos ex vobis ad terram nostram cum suis mercimoniis transeuntes ipsa insultu predonum forte perdere contigerit, nos eidem dampnum sustinenti apud vos refundere compellamur, cum tamen eandem mensuram vestram, qua metimini, et eandem legem, quam tulistis, nolletis aliquatenus sustinere. Et sic punimur, non solum sine culpa, verum etiam sine causa: presertim cum nos ipsi rapinam bonorum nostrorum a tirannorum manibus eripere non possimus, eo quod in castris se recipiant fastigiis montium preruptisque petrarum inaccessibilibus, sic munitis, ut etiam ipsi principes eorum tirannidem cohercere non valeant nec presumant. Hinc est, quod discrecioni vestre omni devocionis affectu supplicandum duximus, quatinus publice honestatis intuitu communisque . . . in perpetuum obtentu, nec non et obsequiorum nostrorum interventu, tam dampnosi statuti cancellantes edictum reuocetis in irritum, indulgentes nobis accedendi et incedendi inter vos in negociacionibus nostris et negotiis, insuper et recedendi, qua hactenus gavisi fuimus, liberam facultatem. Nos enim in muris ciuitatum et munitionum nostrarum, ubi nostrarum virium viget adminiculum, indempnitati vestre bona fide caventes, benivoli semper erimus et parati res vestras omni, quo possumus, patrocinio defendere. Quod si nostre tam racionabiles preces apud vestram clementiam optatum exaudicionis sorcientur effectum, vestre benivolencie cum multis gratiarum accionibus in perpetuum erimus inclinati. Sin autem, consideratione sapientis potius eligimus, tempore regni (?) quiescendi domi habita conservare, quam

1) Aus dem Archive der Stadt Gent, abgedruckt in Warnkönig's Flandrischer Staats- und Rechtsgeschichte Th. I. Beil. S. 45 und besser in A. E. Gheldolf's französischer Uebersetzung. T. II. pag. 433. Die Handschrift der Urkunde wird daselbst spätestens zu Anfang des dreizehnten Jahrhundertes gesetzt, doch die Schreibung der Namen spricht für eine spätere Zeit und die Verbindung der benannten Städte, so wie die Art der Beschwerden, scheinen mir der eben angedeuteten Zeit anzugehören.

venenatum fructum perhennis iacture rerum nostrarum portare. Cetera laude.

cum magnis laboribus infeliciter re

DCXVI.

Hamburg und Lübeck über verschiedene bei ihnen übliche Gewohnheiten bei der Schifffahrt und einige darin vorzunehmende Veränderungen. 1256–1261. ')

Viris prudentibus et honestis, domino aduocato et consulibus Lubicensis ciuitatis, consules Hamburgenses cum fide pura beniuolum obsequium semper et paratum. Dominus Heinricus de Wittenborg et dominus Aluinus, vestri consules, coram nobis proposuerunt dicentes: quod illa velificatio, que proprie dicitur scipseghelinghe, quam ciuitas Hamburgensis haberet, pergrauis videretur eisdem. Ad id respondimus: nostre iuridictionis esse, quod vbicunque mercator contra nautam conduceret nauim et cymbam, que dicitur both, similiter et ubicunque idem cum naui velaret, si periclitaretur ipsa ex casu inopinato in mari, quod dicitur wlgo supra vorende, ita quod homines existentes in naui dimitterent eandem, et cum cymba redirent ad terram, de omnibus bonis, argento et auro exceptis, in ipsa naui existentibus, si mercatores, qui vrechtlude dicuntur, dicerent nautis: iuuate nos hec bona reseruare, dabimus vobis id, quod iustum extiterit, si contingerent hec, vt dictum est, in vorende, tunc esset marcha tricesima deinde iustum dare; si vero supra reuam wlgariter dictam, tunc daretur vicesima marcha; sed si foris mare prefata bona deuenirent, adducentibus illa, decima daretur marcha; preterea si minus pro labore famulorum extitisset ordinatum, timeremus ipsos non tam beniuolos ad bona proborum hominum colligendum.

Super argentum vero et aurum non est ius aliquod ordinatum, quia tunc temporis, cum hec statuta fuere, mercatores non solebant usquam talia bona nauigio destinare. Propterea super argentum et aurum quicquid vobis fore congrui videtur, rationabile poteritis ordinare. Insuper quorsum nauis in mari ob tuicionem vite et bona obtinenda proicit, ibi dabitur

a magistro nauis cum mercatoribus marcha marche coequalis.

Item ubicunque quis alium aduelat, quod dicitur angheseghelet, et dampnum fecerit eidem, cum idem culpauerit cundem hoc voluntarie fecisse; si idem audet supra reliquias iurare, quod fecerit sine suo consensu, medietatem dampni persoluet, prout ostendere possit bonis viris ydoneis et probare. Si vero non fuerit ausus iurare, tunc debet dampnum, quod fecit, totaliter emendare. Insuper ubicumque quisquam mercator contra nautam nauem conducit presentibus bonis hominibus & ipsam onerauerit bonis propriis, si idem cum naui ad alium portum, qui dicitur hauen wlgo, velat, quam ubi eum 'velare conuenit, et bona non restituerit ubi promisit; si idem mercator veniret conquerens super eum, quod bona non restituit ubi promisit, ipse nauta responderet: "bona vestra reddidi vobis nuncio vestro, sicut testor in iudice, consulibus, nec

1) Nach der Urschrift auf Pergament in der Weddelade zu Lübeck. Vergl. die von mir in der Urkundlichen Geschichte der deutschen Hanse Th. II. S. 75 gegebenen Erläuterungen.

non in tocius terre litteris," et hec est nostre ciuitatis iusticia, quod cum hiis suo testimonio acceptis, et nequaquam cum duobus aliis seu tribus, debeat iure, quo conuenit, per omnia comprobare.

Quapropter vestram dilectionem attente rogamus, quatenus intuitu nostri seruicii, quod ubicunque hec prefata vobis pergrauia videntur, leuiare dignemini, ac e conuerso, et quid hinc ordinaueritis, nobis litteratorie quantocius intimetis.

Item vos rogamus super racionibus a domino H. et domino Al. nobis prolatis, intuitu nostri seruicii, domine comitisse Flandrie destinare.

DCXVII.

Papst Alexander IV. verbietet, das Beweismittel des glühenden Eisens gegen Hamburger anzuwenden. 1257. Jun. 1. ')

Alexander episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis, consulibus, communi et populo opidi Hamburgensis, || Bremensis diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Iustis petentium desideriis dignum est nos facilem prebere consensum et uota, que a racionis tramite non discordant, effectu prosequente complere. Ex parte siquidem uestra || fuit propositum coram nobis, quod cum aliquis uestrum de aliquo crimine in foro ecclesiastico accusatur, prepositus ecclesie Hamburgensis eum ferri candentis iudicium subire compellit. Quare nobis humiliter supplicastis, ut cum huiusmodi iudicium sit penitus interdictum, utpote in quo Deus temptari videtur, prouidere uobis super hoc paterna diligentia curaremus. Nos igitur uestris supplicationibus inclinati, ut subire examen huiusmodi ferri candentis cogi per aliquem de cetero non possitis, auctoritate uobis presentium indulgemus. Nulli igitur omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eirs, se nouerit incursurum.

Datum Viterbii, kalendis Junii, pontificatus nostri anno tercio.

DCXVIII.

Heinrich, Herzog von Lothringen und Brabant, verleihet den Hamburgern sicheres Geleit in seinen Staaten und Begünstigung beim Zolle zu Antwerpen. 1257. Sept. 21. ')

Henricus, Dei gratia dux Lotharingie et Brabantie ), dilectis suis, uniuersis scabinis, iuratis et ciuibus de Hamburg salutem et omne bonum. Notum facimus uobis, quod vos et ') Barbantie. MS.

1) Aus dem sehr vermoderten Originale, welchem jedoch das Bleisiegel des Papstes Alexander IV. anhängt. verglichen mit dem Liber privilegiorum quadratus No. 1.

1) Aus dem Liber privilegiorum quadratus No. VIII.

uniuersa bona uestra, que in terram nostram adduxeritis, sub nostra protectione recepimus, concedentes uobis firmum conductum, ut scilicet saluo et secure cum bonis uestris in terram nostram uenire possitis, et saluo et secure ibi morari, et saluo et secure ibi recedere, ita quoque, quod nec occasione alicuius dissentionis, que inter nos ex una parte et dominos terre uestre ex alia, possit suboriri, aliquod uobis in personis uel uebus uestris inferemus uel inferri permittemus dampnum, incommodum uel grauamen. Insuper uobis concedimus, quod thelonea Antwerpiencia, que hactenus Angligensi sive sterlingensi moneta soluere consueuistis, cum moneta uestra persoluatis. Et ut hoc uobis et uestris successoribus stabile permaneat, presens scriptum sigilli nostri munimine duximus roborandum.

Actum et datum apud Louanium, dominica post diem beati Mathei apostoli, anno Domini M°CC quinquagesimo septimo.

DCXIX.

Die Grafen Johann und Gerhard von Holstein verkaufen den Landleuten von Glinde, Bunenbüttel u. a. den Bruch Asbrok zur Gemeinweide. 1257. Nov. 2. ')

Johannes & Gerhardus, Dei gracia comites Holtsatie, Stormarie & de Scowenborch, omnibus presens scriptum uisuris salutem. || Notum esse cupimus vniuersis, quod nos agricolis de Glinde & de Bvnenbutele, de Sconingstede, de Hvnsingdorp, de Lobrugge, || de Hope, de Bocberge & de Oldenborch, de Hauechorst, de Stenbeke, de Osterstenbeke & de Haneualle 2) uendidimus, dedimus & contulimus paludem, qui Asbrok nuncupatur, pro septuaginta marcis Hammemburgensium denariorum, quas recepimus ab eisdem. Hanc igitur paludem ad communia pascua habebunt cum locis nemorosis & campestribus seu extirpatis, exceptis quibusdam noualibus ville Hauekhorst adiacentibus et excepto quodam nouali quod Penekrodh dicitur, & quodam nouali, quod Schonenhorst vulgariter nuncupatur, que specialiter a nobis quibusdam agricolis sunt uendita & collata.

Supradictarum uero uillarum agricole de consilio aduocati Hammemburgensis eligent duos uiros idoneos uel quatuor, qui sollicite caueant, quod in predicta palude ligna quercina minime succidantur, nisi forte necessitas id exposcat & antedicti duo uel quatuor ad hoc fuerint requisiti.

Preterea agricole de insula, que Bilnewerdher uocatur, non succident in sepedicta palude aliqua ligna quercina, nisi forte propter ruinam & destructionem aggeris lignis talibus ipsos contingat necessario indigere. Et ipsis tunc detur licencia ligna ad reparandum aggerem utilia succidendi.

Adicimus eciam, quod neque nos neque heredes nostri sepedictam paludem faciemus aliqualiter extirpari, sed predicti agricole eandem ad pascua in perpetuum optinebunt.

1) Aus der Originalurkunde.

2) Bunenbüttel, Hunsingdorf und Hanevalle sind jetzt unbekannt; ver

muthlich gleich den übrigen Dörfern im Kirchspiele Steinbeck zu suchen.