Imágenes de páginas
PDF
EPUB

Deinde ipsam paludem usqve in Wempnam fluvium: a Wempna vero Bicinam, Faristinam usque in Wirraham fluvium: dehinc ab orientali parte eiusdem fluminis viam publicam, que dicitur Hessewech, ) Sturmegoe & Lorgoe disterminantem, Sechbasam, ) Alapam, ") Caldhowa," iterumqve Wirraham: ex occidentali autem parte viam publicam, que dicitur Foleweg, Derue") & Lorgoe dividentem, usque in Huntam flumen: deinde ipsum flumen & Amrinum, ") lucum silvestrem, quem incole loci Wildloch ") nominant, Finolam, ") Waldesmor, Bercpol, ") Eddenriad paludem, ") Emisgoe & Ostergoe disterminantem, Brustlacho,') Biberlacho iterumqve mare, ") firmos & intransgressibiles circumscribi jussimus.

Et ut huius donationis ac circumscriptionis auctoritas nostris futurisque temporibus, Domino protegente, valeat inconvulsa manere, manu propria subscripsimus & anuli nostri impressione signari jussimus.

(M.) Signum domini Karoli, regis invictissimi.

Hildebaldus, archiepiscopus Coloniensis et sacri palatii capellanus recognoui.

Data pridie idus Julii, anno dominice incarnationis septingentesimo octogesimo octavo, indictione duodecima, anno autem regni domini Karoli vicesimo primo. ) Actum in palatio Nemetensi, feliciter. Amen.

III.

König Karls Schenkung von 100 Hufen an die Bremische Kirche. 790-814.

In diebus illis (sc. Willerici episcopi) Karolus elemosinam optulit Salvatori ad Bremensem ecclesiam centum mansos. Scriptum est in libro donationum tertio capitulo primo, ubi etiam crebro versu hoc repetitur: Sacrosanctae basilicae, quae constructa est in honore sancti Petri apostoli, in loco seu villa publica nuncupato Brema, ubi Willericus episcopus, seruus seruorum Dei, praeesse videtur. Adam Bremens. l. I. c. 19.

1) Für Brustlacho hat die Wolfenbüttler Handschrift des Albert von Stade Brusdago.

7) Eine ehemalige Heerstrasse, welche von Westen an der Aller durch die Hamelheide nach Gadesbunden im Amte Wölpe führte. 8) Sächelchenbach, zwischen Erichshagen und Sonnenbostel. 2) Wölpe. 10) Die (kalte) Aue, welche bei Drakenburg in die Weser fliesst. ") Der Enterigau, Mindener Diocese. 12) Die alte Lesart Amriuum glaube ich um so eher verbessern zu können, da Amrinum eine sehr geeignete Erklärung darbietet: Der Wald im Gau Ammeri. Die Gränze zwischen den Bisthümern Bremen und Osnabrück durchschnitt die Hunte zwischen Oldenburg im Lande Ammiri und Wartenburg. 13) Wildeloh, in der Vogtei Oldenburg. Vehne. 15) Barpel, an der Vehne, auf Le Coq's Karte zwischen Wester-Scheeps und Godensholt. 16) Das Hochmoor im Amte Apen, welches westwärts von der schwarzen Ried begränzt wird. Holewege, K. Westerstede, gehörte zum Ammerlande, Bremische Diocese. S. Urkunde vom Jahre 1120 bei Kindlinger Münstersche Beiträge. Th. II. S. 142. Eben so Linswege (Lynsvidon) in demselben Kirchspiele unter den Besitzungen des Rasteder Klosters. S. Fundatio monast. Rasted. M. S. 17) Die Gränze endete zwischen Norden und Marienhave.

14) Die

18) Ueber das Jahr der Urkunde s. meine Abhandlung über den Adam von Bremen im Archive der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde. Th. VI. S. 793.

IV.

König Karl der Grosse über die Stiftung der Bisthümer Verden und Bremen. 795–800. ') Karolus, divina providentia et miseratione ordinante rex. Cum domini nostri Jesu Christi virtute favente bellorum victoria nuper potiti fuerimus, gratiarum in immensum actione in ipso et non in nobis gloriamur, et pacem in presentiarum ) et prosperitatem, in futuro autem pro meritis nobis donari supernae mercedis perpetuitatem non diffidimus. Qvapropter sit notum omnibus Christi fidelibus in Christo, qvod Saxones, qvi hactenus Deo et nobis, ob sue pertinaciam perfidiae semper cervice indomabili et rebelles, obsecundare detrectaverunt, nos tandem, virtute Christi propitiante, bellorum instantia vicimus et ad baptismi gratiam perduximus, et gentes, qvae dominum gloriae non noverunt, et regna, qvae Dominum non dun invocaverunt, in lege Domini meditari die ac nocte adiudicauimus. Et qvi hucusqve iugum Christi ferre minime contendebant, domino nostro Jesu Christo et sacerdotibus eius omnium ) iumentorum suorum et fructuum terrae et omnis agriculturae decimas ac nutriturae, simul in unum divites et pauperes, secundum canonicam assertionem et legalem cautionem constricti, de cetero persolvant. Terram autem ipsorum secundum antiqvorum Romanorum morem in provinciam ) redigentes et in episcopatus certo termino disterminantes, qvandam aqvilonarem illius partem domino nostro Jesu Christo et sanctissimae eius genitrici obtulimus, et in loco Phardum vocato, super Alleram fluvium, in pago, qvi dicitur Sturmi, ecclesiam et cathedram episcopalem statuimus, et Maguntinensis ecclesiae archiepiscopatui, interventu Lullonis, illius metropolis ecclesiae episcopi, eam subiecimus.

Aliam vero in loco, qvi Brema dicitur, super Wesseram fluvium, etiam nobiliorem cathedram statuimus episcopalem, et Coloniensis ecclesiae archiepiscopatui subdidimus.

Et ad structuram d) eius ducentos mansos et qvicqvid ad eos mansos, ) legitime et de iure pertinere videtur, cum domibus, edificiis, ) campis, pratis, silvis, cultis et incultis, aqvis aquarumve decursibus, viis et inviis, exitibus et regressibus obtulimus.

Locum vero ecclesiae constitutae in monte martyrum cum omnibus attinentiis et totum pagum seu suburbium lociqve proprietatem ex integro damus supra et infra usqve in Aleram ) et infra mare barbarum.

) provincia. M. Vergl. oben No. 1. c) eos pure. M. f) Fehlt mancipiis?

b) omni. M. e) provincias. M. d) stricturam. M. 8) Hier scheinen einige Sätze ausgefallen zu seyn.

') Diese Urkunde ist uns nur unvollständig aus H. Wolter's Chronica Bremensis (apud Meibomii Scriptores rer. German. T. II. p. 22) bekannt. Ich habe den Text nach No. 1, mit welcher sie grösstentheils übereinstimmt, berichtigt, doch Meibom's Lesarten unten bemerkt. Wahrscheinlich stammt diese Urkunde, welche durch die Erwähnung der Unterwerfung Bremens unter den Erzbischof von Cöln beachtungswerth ist, aus dem bischöflichen Archive von Verden: und ist sie vielleicht in ihrer ursprünglichen Form die Urkunde gewesen, welcher die unter No. 1. abgedruckte Urkunde nachgebildet ist.

Totiusqve ) huius dioecesis incolas, divites ac pauperes, decimas eisdem ecclesiis earumqve dispensatoribus persolvere, nostrae regiae maiestatis precepto firmiter iubemus et iubendo precipimus et legali sanctione confirmamus.

Et consensu ) papae Adriani et postea Leonis papae, ) necnon archiepiscoporum Moguntinensis et Coloniensis, de consilio Alcquini nostri confessoris, *) supra memoratas ecclesias cum omnibus appendiciis et decimis sanctae Mariae et sancto Petro, Suitberto 1) unam et Willehado) alteram, sanctae conversationis viris et immortalis memoriae, coram Deo et apud homines, commisimus. Qvos quidem in agro Dei digne laborantes primum eisdem ecclesiis bonos milites Jesu Christi prefecimus, ut populo adhuc rudi verbi Dei semina messem deinceps latura, secundum dispensatam sibi sapientiam, tanqvam fideles servi et prudentes in domo Domini administrent et ecclesiam regant et plantent et ope defendant, donec optimus Deus incrementum det.

ས.

Fragment einer Urkunde Kaiser Karl des Grossen über die Gränze des nordelbischen Sachsens.)

Inuenimus qvoqve limitem Saxoniae quae trans Albiam est, prescriptum a Karolo & imperatoribus ceteris, ita se continentem. Hoc est, ab Albiae ripa orientali usqve ad riuulum, quem Sclavi Mescenreiza vocant, 2) a qvo sursum limes currit per silvam Deluunder usqve in fluuium Deluundam; ) sicqve pervenit in Horchenbici ') & Bilenispring; ) inde ad Liudwinestein & Wispircon ) & Birznig) progreditur. Tunc in Horbinstenon, vadit usque in Travena silvam, ) sursumque per ipsam in Bulilunkin; ) mox in Agrimeshov, ") & recto ad vadum, qvod dicitur Agrimeswidil, ") ascendit. Ubi & Burwido fecit duellum contra campionem Sclavorum, interfecitqve eum: & lapis in codem loco positus est in memoriam. Ab b) rursusque. M. i) consensum. M. k) consilio alioqui nostri concessoris. M. 1) Guiberto. M.

2) Leo Ill., erwählt 795, December 26. 3) Willehad starb 789, November 8. Siehe des Anskar's Vita Willehadi. Wenn diese Urkunde also bei dessen Lebzeiten ausgestellt seyn sollte, so ist die obige Erwähnung des Papstes Leo III. als ein späteres Einschiebsel zu betrachten. Doch bleibt es denkbar, dass die Urkunde nach dem Jahre 795 abgefasst war, und in dem für uns verlorenen Schlusse derselben noch berichtet, was der König nach Willehad's Tode über die Bisthümer verfügt hat.

1) Aus Adam von Bremen L. II. C. 9. Vergl. Wedekind Noten Bd. I. S. 1 flgd. und S. 341. Vergl. auch unten die Urkunde König Heinrich IV. vom Jahre 1062 über die Burg Ratzeburg. 2) Ein Bach nördlich von Lauenburg, vermuthlich die Steinau. 3) Die Delvenau, derjenige Theil der Stecknitz, welcher von Mölln nach Lauenburg fliesst. 4) Bach Hornbek im Kirchspiel Breitenfelde. 5) Quelle, Ursprung der Bille. 6) Wesenberg, Kirchdorf unfern der Trave. 7) Die Bissenitz, ein Bach, welcher später die Gränze der Besitzungen des Klosters Reinfeld bildete. S. die Urkunde von dem Jahre 1189 bei Hansen Nachricht von den Holstein-Plönischen Landen. S. 110. 8) Travenhorst. 9) Blunk, am östlichen Ufer der Trave, im Kirchspiel Segeberg. 10) Der Tensebek. Vergl. Helmoldi Chron. I. I. c. 57. ") Der Stocksee. Vergl. Danckwerth Landesbeschreibung der Herzogthümer Schleswig und Holstein.

eadem igitur aqva sursum procurrens terminus, in stagnum Colse") vadit. Sicqve ad orientalem campum venit Zventifeld, ") usqve in ipsum flumen Zventinam, per qvem limes Saxoniae usqve in pelagus Scythicum & mare, qvod vocant orientale, delabitur.

VI.

Des Papstes Pascalis I. Bulle über die dem Ebo, Erzbischofe von Rheims, und dem Halitgar, übertragene Legation zur Bekehrung des Nordens. Ums Jahr 822. ')

Pascalis episcopus, servus servorum Dei, universis sanctissimis fratribus, coëpiscopis, presbiteris seu ceteris ecclesiasticis ordinibus gloriosissimisqve principibus, ducibus, sive magnificis comitibus & cunctis Christianis Dei fidelibus. Cum religiosissimum constet, curam ac sollicitudinem erga dominicum gregem gerere, ) qvem divina dispensatione suscepimus gubernandum, atqve coelestia pabula salubri communicatione subministrandum, maxime his, qvi in compitis & pagis sub principe tenebrarum callida suasione1) persistunt & vitam viae ignorantes, devii, non qvae sursum sunt, sed qvae deorsum, stulta instigatione perqvirunt. Sed quia in partibus Aqvilonis quasdam gentes consistere, qvae necdum agnitionem Dei habere,) nec sacra unda baptismatis sunt renatae, sub umbra mortis existere & magis creaturae qvam creatori ignava) mente servire cognovimus: idcirco presentem reverendissimum fratrem ac coëpiscopum nostrum Ebonem, sanctae Remensis) ecclesiae archiepiscopum, f) necessarium cum consensu fidelium Dei duximus illis in partibus pro inluminatione veritatis dirigendum. Qvatinus auctoritate beatorum principum apostolorum Petri ac Pauli nostra fraterna vice informatus, ante corpus & confessionem ipsius apostolorum principis evangelizandi publica auctoritate liberam tradidimus in omnibus facultatem, ut verbum vitae viamqve salutis ubiqve provideat & fidei normam coelesti educatione confirmet, atqve apostolicae institutionis doctrinam omni diabolico errore depulso viva voce corroboret. Et si fortasse ad hoc divinum pertinens ) officium aliqvid dubium emerserit, ad sanctam Dei catholicam atqve apostolicam Romanam ecclesiam recurrendo semper, ex1) eius hauriat) purissimo fonte latices, unde & a cordibus mortalium divina interveniente gratia noxios*) emundare possit errores. Collegam deniqve huic divinae1) administrationis legationi ei") providentes, Halitgarium 2) religiosum adicientes ministrum constituimus, quatinus *) gerere fehlt C. b) persuasione. C. c) Lies: habent. d) ignavi. W. e) Rhemensis. C. archiepiscopum fehlt W. 8) pertinentis. W. i) hauriet. W. k) noxis. W. 1) Collegam namque divinae huic. W.

b) et ex. W.

m) ei fehlt W.

12) Der Plöner See. Der Name des Colsee's ist noch im westlich von jenem belegenen Dorfe Collübbe zu erkennen. 13) Bornhöft. S. Helmold L. I. C. 91.

1) Zuerst von Cäsar mitgetheilt aus seiner Handschrift des Triapostolatus septentrionis, hernach von Madera.a. O). 8.246 aus einer Handschrift der Helmstädter Bibliothek No. 32, jetzt zu Wolfenbüttel. Sie wird von Ebert in das zehnte Jahrhundert gesetzt. S. Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde Th. V. S. 27. Obige Berichtigungen von Mader's Text verdanke ich der Güte des Herrn Bibliothekars Schönemann. Diese Bulle ist in oder kurz vor das Jahr 823 zu setzen, da in demselben Ebo bei den Dänen taufte. S. Einhardi Annales und Ann. Xantenses h. a. Vita S. Anskarii c. 13. Auch Adam Bremens. 1. 1. c. 14, wo die Zeitangabe, kurz vor dem drei und dreissigsten Jahre des Bischofes Willerich (789-839), zu beachten ist. 2) Bischof von Cambrai.

Bd. I.

2

ad sedem apostolicam oportuno valeat tempore de credito negotio facilius prestante Domino intimare, & nunqvam se in qualibet parte huic nostrae auctoritatis ministerio commisso negligere. Cui coram districto iudice inde rationem reddere & de destituto ") ministerio poenas recipere sempiternas, non dubium esse prefigimus. Pro qvo omnes exhortantes unanimiter commonemus ob°) amorem omnipotentis Dei & domini nostri Jesu Christi atqve apostolorum eius venerationem; ut in omnibus necessitatibus legationis huius totis viribus eis solatiari certetis, & in nomine domini nostri Jesu Christi, sicut scriptum est, recipere debeatis; qui vos, inqvit, recipit, me recipit; 3) et qui vos spernit, me spernit.) Et iterum: qvod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis.) Unde magis magisqve commonemus, ut provida devotione & largo caritatis affectu, puraqve mente ac sincera intentione, qveqve itineri huic P) necessaria prospiciatis, nec pia benignitate pro viribus succurrere non ) renuatis; ut pro certo huius pietatis opere participes apud Dominum) dignae retributionis meritum percipiatis, sive in coelesti) descriptione huiusmodi pro compensationis munere in consortio sanctorum connumerari valeatis. Si quis vero huic Dei officio ad inluminationem gentium a sancta catholica & apostolica 1) ecclesia pio ") consultu ecclesiastico destinato adsensum vel auxilium prebuerit, per interventionem beatorum apostolorum, martirum qvoqve atqve sanctorum omnium in coelestibus gaudiis talibus pro meritis mereatur adscribi. At vero si quis, qvod non optamus, contrarius adversator huic divino cultui institerit vel in qvoqvam prepedire conatus fuerit et) his vel cooperatoribus eorum ad hoc peragendum ministerium temerator extiterit: ex") divina iussione et apostolica auctoritate, anathematis vinculo puniatur et perpetua condemnatione reus diabolica sorte damnetur.

VII.

Eine Bulle des Papstes Eugenius II. (824–827) über die Bestätigung der Legation des Ebo, Erzbischofes von Rheims.

Ist nur durch die Anführung derselben in dem unten unter No. XVIII abgedruckten Schreiben bekannt.

VIII.

Kaiser Ludwig des Frommen Stiftungsurkunde für das Erzbisthum Hamburg. 834. Mai 15.') In nomine domini Dei & salvatoris nostri Jesu Christi Hludouuicus,) divina fauente & ") propitiante clementia imperator augustus. Si specialibus cuiusque fidelium nostrorum

n) de statuto. C.

°) per. C.

P) huius. W.

1) prospicitis pia ..... succurrere. W. r) Deum. C. *) seu celesti. C. t) catholica apostolica vel. C. ") pro. C. *) et fehlt W. *) et. W. b) fauente et fehlt Vic. Ud. C.

a) Ludovvicus. C.

3) Ev Matthaei c. X. v. 40.

*) Ev. Lucae c. X. v. 16.

5) Ev. Matth. c. IX. v. 41.

1) Das Original dieser Urkunde und deren Transsumpt, welche in dem Stader Registranten in Caps. CXVII. No. 19 und 30 verzeichnet stehen, sind nicht aufzufinden. J. Renner hat das angebliche Original noch zu Bremen gesehen. Der Lindenbruchische Codex enthält gleichfalls eine von dem Notarius Johann Renner beglaubigte und

« AnteriorContinuar »