15.Y bát: Áo mặc và bất ăn, vật dụng của thày trò nhà sư truyền cho nhau để kế thừa. Nghĩa rộng chỉ việc trò kế thừa sự nghiệp của thầy. 16.Tôn từ: Người mẹ đáng tôn kính của thế huynh họ Nguyễn. 17.Áo mẫu (ban y): Lão Lai đời Xuân Thu, đã 80 tuổi mà cha mẹ vẫn còn, ông bèn mặc áo mầu, đeo trống bỏi, múa cho cha mẹ vui. Từ vũ ban sau trở thành thuật ngữ dùng cho việc chúc thọ. 18.Cẩm đường: Chỉ nơi làm quan. 19.Sông Đức, tức chỉ 3 con sông Đức chảy qua đất Kinh Bắc cũ: Thiên Đức (sông Đuống), Nhật Đức (sông Thương), Nguyệt Đức (sông Cầu). 20.Bài văn sách Thiên Nhân: Đổng Trọng Thư, một đại nho đời Hán, hồi trẻ dâng lên vua tập sách, nói về quan hệ giữa trời và người, gọi là “Thiên nhân tam sách” sau đó được tin dùng. Ở đây mượn để chỉ kế sách kinh bang tế thế của người sĩ phu. 21.Khoa tướng tướng: Chỉ tướng võ và quan to bên văn như Tể tướng. 22.Non Yên: Đậu Vũ Quân ở Ngư Dương thời Ngũ Quy, có 5 người con đều nối nhau dỗ Tiến sĩ, người đương thời gọi “Năm cành quế đỏ của họ Đậu ở Yên Son". 23.Sân Lai: Tức Lão Lai đời Xuân Thu, xem chú thích số 17. 24.Chén tử hà, một loại chén nhỏ có vẽ ráng chiều mầu đỏ, được mệnh danh là chén tiên. 16. 賀友 匡國才猷蓋世功 PHIÊN ÂM: DỊCH NGHĨA: KHẢO DỊ: HẠ HỮU) Khuông quốc tài du cái thế công, Hoàng hoàng nhật nguyệt chiếu đan trung. Hữu phu tại đạo tùy hà cữu? Bàng tác hàm cần kiển phỉ cung. MỪNG BẠN Giỏi mưu giúp nước, công lao bao trùm đời, Làm việc đều siêng, chẳng phải vì mình lận đận. Với điều nhân, mừng cho nhau cùng được cận kề, Làm ông già trong hội Kỳ Anh vui chơi năm tháng 3 a.Bản A.117c/1: Tiễn hạ thi ĐH. b.Bản A.117c/1, bản VHv.16/3, bản VHv.1743/22: Tương hân an đắc cư nhân thích Âm li k 17 Blind (Mừng cho nhau sao được yên vui sống với điều nhân). CHÚ THÍCH: 1.Xuất xử: “Xuất xử” cũng như “hành tàng,” là quan niệm về lẽ sống của nhà nho xưa, khi gặp thời thì đem tài năng phục vụ, nếu gặp chính sự thối nát thì về ở ẩn. 2.Quan niệm về chữ “nhân” của nhà nho rất rộng, nhưng chủ yếu vẫn là thương yêu mưu lợi ích cho người. 3.Hội Kỳ Anh do Văn Ngạn Bác người đời Tống, đỗ Tiến sĩ, làm quan đến chức Thái sư, khi về hưu làm nhà ở Lạc Dương cùng với các học giả lớn tuổi lập ra, gọi là hội Lạc Dương Kỳ Anh, để cùng nhau luận bàn văn chương. CHÚ THÍCH: 1.Bói tiên: Người bói viết chữ trên cát hay trên gạo, thành thơ, nói là do tiên giáng bút, để giải quyết những vấn đề nghi ngờ của người xin cầu. những câu thơ ấy do chính người bói viết ra, nên trong bài, tác giả đã gọi người bói là thi ông (ông thơ). 2.Buổi ban đầu (Thái cực niên) là thời kì đầu tiên hình thành vũ trụ. 18. 丁未秋渡襟河偶成臨江曲 誰謂水清涼 水清涼處熱如湯 熱如湯洗盡鐵肝腸 君不見斷磧危灘鳴如峽急箭飛忙 朝東日月走如狂 禁不住戎臣戀闕遊子懷鄉 二八芳閏長戍婦 三千驛路遠來商 仔細思量 人情爭似水情長 好把天山三箭直擣河陽 萬夫袍澤鼓同疆 挈渭川封域歸獻君王 五雲樓下近清光 斗印掛腰旁 不枉是揮吐風霆弧矢四方 PHIÊN ÂM: DỊCH NGHĨA: ĐINH MÙI THU ĐỘ KHÂM HÀ NGẪU THÀNH Thùy vị thủy thanh lương, Thủy thanh lương xứ nhiệt như thang, Nhiệt như thang tẩy tận thiết can tràng. Quân bất kiến đoạn trách nguy than minh như hiệp cấp tiễn phi mang, Triều đông nhật nguyệt) tẩu như cuồng, Cấm bất trú nhung thần luyến khuyết du tử hoài hương. Nhị bát phương khuê trường thủ phụ; Tam thiên dịch lộ viễn lai thương, Bất uổng thị huy thổ phong đình hồ thi tứ phương. MÙA THU NĂM ĐINH MÙI (1787) QUA SÔNG KHÂM Ai bảo nước sông [Khâm] trong và mát? Nơi nước trong mát ấy lại nóng như nước sôi, Nóng như nước sôi thì rửa sạch ruột gan bằng sắt. Anh không thấy đá cao, ghềnh dốc, vang như thác đổ, gấp tựa Hướng về đông, tháng ngày chạy như cuồng như dại, Thiếu phụ đôi tám chốn phòng thơm [nhớ] chồng đi lính thú, |