XXXIII

JACQUES II, ROI D'ARAGON, RENOUVELLE LA PROMESSE DE NE JAMAIS SÉPARER DE SA COURONNE LE ROYAUME DE MAJORQUE, MÊME A TITRE DE FIEF, ET FAIT PRENDRE A DIVERS PERSONNAGES L'ENGAGEMENT DE NE POINT SOUFFRIR CETTE SÉPARATION.

1291, 8 août, Majorque.

Noverint universi quod, cum nos Jacobus, Dei gracia, rex Aragonum, Sicilie, Majoricarum et' Valencie ac comes Barchinone, promiserimus et corporaliter juraverimus probis hominibus et universitati civitatis et regni Majoricarum quod nunquam nos vel heredes aut successores nostri separabimus aut separari faciemus, consenciemus seu permitemus regnum Majoricarum et insulas sibi adjacentes, in totum vel in partem, a regno Aragonum et Valencie ac comitatu Barchinone, immo semper sit unitum et conjunctum predictis regnis Aragonum et Valencie ac comitatui Barchinone immediate et sine aliquo intervallo, sic videlicet quod aliqua persona non possit predictum regnum et insulas sibi adjacentes in totum vel in partem per nos aut heredes et successores nostros tenere in feudum honoratum vel alio modo, immo rex Aragonum et Valencie ac comes Barchinone illud perpetuo teneat corporaliter, seu cors à cors, et appropriate sibimet; et vos Poncius Ugonis, comes Empuriarum, Ermengaudus, comes Urgellensis, et Raymundus Rotgerii, comes Paylariensis, Jacobus Petri, dominus de Sogorp, Rotgerius de Lorea, almiratus, Petrus de Cervaria, Guillelmus Gaucerandi, Amor Dionisii, Gabriel, frater ejus, Gossalbo Xemenis Darenoso, Bernardus de Serriano, Arbertus de Mediona, Acardus de Muro, Raymundus Alamanni, et vos Johannes de Vidauni et Gil Martinis, procuratores cavallerie regni Valencie, et vos Arnaldus de Fonte, Thomasius Vives et Petrus Ricardi, procuratores Valencie, et vos Raymundus Mulinerii et Bonafonat de Vallebrera, procuratores civitatis Ilerde, et vos Berengarius. Mayol et Thomasius Grony, procuratores civitatis Barchinone,

et vos Bernardus de Vilademany, Raymundus de Perarola, Berengarius de Cabrera, Raymundus de Minorisa, Dalmacius Xacmar, Artal Deslor, Guillelmus de Pons et Petrus Rich, milites, juraveritis, laudaveritis et concesseritis, voluntate et assensu nostro, predicta omnia tenere, observare et complere et facere teneri, observari et compleri a nobis et heredibus et successoribus nostris, prout hec omnia in privilegio per nos predictis probis hominibus et universitati civitatis et regni Majoricarum concesso plenius continetur; per nos et omnes heredes et successores nostros, volumus et concedimus vobis et heredibus et successoribus vestris quod, si forte nos vel ipsi heredes et successores nostri contra predicta in aliquo veniremus, possitis et teneamini vos et heredes et successores vestri juvare et deffendere ac tueri predictos probos homines et universitatem civitatis et regni Majoricarum et insularum sibi adjacencium contra nos et omnes alios homines de mundo. Et, quantum ad hoc, scienter et consulte, ac gratis et ex certa sciencia, absolvimus vos et heredes et successores vestros ab omni homagio, fidelitate, naturalitate et debito quo vassalli teneantur suo domino naturali. Quod fuit actum Majoricis, sexto idus augusti, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo primo.

Signum Jacobi, Dei gracia, regis Aragonum, Sicilie, Majoricarum et Valencie ac comitis Barchinone, qui predicta omnia laudamus, concedimus et firmamus.

Testes hujus rei' sunt Raymundus de Adarrone, precentor Majoricensis, Gisbertus de Castro Novo, Arnaldus de Mirayes, Petrus de Libiano, Petrus Bovis, Raymundus Calderoni, Jacobus de Gradu, Francischus de Clerico et Arnaldus Benedicti.

Signum Guillelmi de Solanis, scriptoris domini regis, qui de mandato ipsius domini regis hoc scribi fecit et clausit, loco, die et anno prefixis.

1. Rey ms.

(Arch. nat., P 1354', no 840; original.)

XXXIV

EXTRAIT D'UNE BULLE ADRESSÉE PAR BONIFACE VIII A PHIlippe le bel, AU SUJET DU TRAITÉ DE PAIX CONCLU AVEC LE ROI D'ARAGON.

1295, 20 juin, Anagni.

...

Super facto vero restitutionis regni Majoricarum, insularum Evice et Minoricarum et aliorum locorum, faciende per dictum Jacobum carissimo in Christo filio nostro Jacobo, regi Majoricarum illustri, cum nuntii dicti Jacobi dicerent se potestatem aliquam non habere, ac per consequens eidem tractatui discrimen dissolutionis instaret, ne tractatus tam Deo placidus mundoque proficuus perduceretur in cassum, quo multa periculosa discrimina sequi possent, negocium restitutionis ejusdem, cum satis expressa cogniventia nuntiorum prefati Jacobi, per nostre prosecutionis remedium assumpsimus, Deo propitio, per modum qui sequitur promovendum : quod predictus Jacobus restituat et restitui faciat dicto regi Majoricarum prefatum regnum Majoricarum et insulas cum ceteris immobilibus sive stabilibus occupatis per prefatum Jacobum et suos de terris, villis et possessionibus regis Majoricarum predicti, tenenda et possidenda per ipsum regem Majoricarum co modo per omnia quo ipse tenebat ea tempore mote guerre prefate; ita quod per hoc nullum jus dictis regi Majoricarum et Jacobo crescat in aliquo vel decrescat; salvo quod Sarraceni qui de ipsa insula Minoricarum per dictum Jacobum vel suos ejecti fuerunt non reponentur ibidem. Sed de habitatoribus christianis ipsius. insule, si aliqui sunt quos idem rex Majoricarum suspectos habeat vel odio ex rationabili causa, quam arbitrari habebit cardinalis predictus, usque ad certum numerum moderandum per cardinalem eundem, de insula prefata recedent, et, si nollent recedere, ministrorum manibus expellentur. Verum poterunt, si quas in eadem insula possessiones emerint, vendere, et secum portare pretium cum ceteris mobilibus corumdem. Et ad hoc faciendum dabitur eis certus terminus, juxta ipsius cardinalis

arbitrium statuendus. Ceteri christiani in quibus dicta insula Minoricarum populata est in subjectione dicti regis Majoricarum ibi, si voluerint, remanebunt; sic tamen quod, si per antedictum Jacobum aut quondam Alfonsum, fratrem suum, ipsorumve mandatum in eadem insula Minoricarum alique possessiones tradite fuerint in feudum aut emphiteotim vel ad censum pro minori servitio aut valore vel censu notabiliter quam valeant et equum aut rationabile censeatur, quod judicari debebit, tempore contractus inspecto, ad equum et rationabile, juxta dicti cardinalis arbitrium, reducentur. Donationes autem simplices facte per eundem Jacobum, dictum quondam Alfonsum, officiales seu ipsorum factores in predictis et de predictis possessionibus omnifariam irritentur... Datum Anagnie, XII kalendas julii, pontificatus nostri anno primo.

(Arch. nat., J 715, n° 305 ". Publié par Raynaldi, an. 1295, n° 26, 27.)

XXXV

BULLE DE BONIFACE VIII FAISANT PART A PHILIPPE LE BEL DES CONDITIONS ARRÊTÉES POUR LA RESTITUTION DES BALÉARES AU ROI DE MAJORQUE.

1295, 22 juin, Anagni.

Bonifacius, episcopus, servus servorum Dei, carissimo in Christo filio Philippo, regi Francorum illustri, salutem et apostolicam benedictionem. Inest cordi nostro cura precipua ut, in tractatu pacis nuper habito et firmato, singula tractatum ipsum tangentia sic lucide posita clareant, quod obscuritatis dubium per anfractum aliquem non incurrant. Sane, super restitutione regni Majoricarum et aliarum insularum ei adjacentium facienda per Jacobum, natum quondam Petri, olim regis Aragonum, carissimo in Christo filio nostro Jacobo, regi Majoricarum illustri,

patruo suo, certam ordinationem per nos habitam per alias nostras litteras tibi describimus seriose. Verum, ut nullum in ea dubitationis aut obscuritatis prepedium per ingestum alicujus altercationis emergat, declaramus apertius, cum per sententiam latam per apostolicam sedem contra dictum quondam Petrum, dicti Jacobi genitorem, vassalli omnes ipsius a sacramento fidelitatis et homagii quibus tenebantur eidem fuerint absoluti, ipseque Jacobus per beneficium nostre restitutionis in integrum ad omnia que sententia dicte sedis ademit nuper per nos certo modo gratiose fuerit restitutus, ut operetur dicta restitutio, quod ejus est proprium, omnia scilicet in pristinum statum reducere; quod in restitutione dictorum regni et insularum prefatus rex Majoricarum memorato Jacobo, idemque Jacobus regi prefato faciant invicem recognitiones, firmitates et homagia, juxta modum et formam contentam in instrumento publico, factam de conventionibus initis inter predictos regem Majoricarum et Petrum olim regem Aragonum, patrem Jacobi memorati; quodque castra et alia quecumque bona stabilia occupata per dictum Jacobum, antecessores, adjutores et valitores suos, de terris et aliis quibuscumque bonis stabilibus dicti regis Majoricarum, adjutorum et valitorum suorum, postquam guerra insule Sicilie extitit inchoata, eidem regi Majoricarum, adjutoribus et valitoribus suis per eundem Jacobum sine contradictione reddantur, et versa vice castra et alia quecumque bona stabilia occupata per ipsum regem Majoricarum, adjutores et valitores suos, de terris et aliis quibuscumque bonis stabilibus dicti Jacobi, antecessorum, adjutorum et valitorum suorum, post commotionem. guerre predicte, prefato Jacobo et eis reddantur omnino. Datum Anagnie, X kalendas julii, pontificatus nostri anno primo.

(Arch. nat., J 715, no 305 ; original scellé.)