XXXVI

PROTESTATION DE JACQUES Ier, ROI DE MAJORQUE, CONTRE L'ACTE PAR LEQUEL IL S'EST RECONNU LE VASSAL DE SON FRÈRE ET CONTRE LE RENOUVELLEMENT DUDIT ACTE, QUI LUI ONT ÉTÉ IMPOSÉS PAR LA NÉCESSITÉ ET LA VIOLENCE.

1295, 23 août, [Perpignan].

Pateat universis quod nos Jacobus, Dei gracia, rex Majoricarum, comes Rossilionis et Ceritanie et dominus Montispessulani, protestamur et in veritate profitemur coram notario et testibus infrascriptis quod, cum dominus Jacobus, inclite recordacionis, Dei gracia, quondam rex Aragonum et Majoricarum et Valencie et comes Barchinone et dominus Montispessulani, pater noster, volens dividere regna et alias terras suas inter filios suos Petrum quondam, olim regem Aragonum, fratrem nostrum primogenitum, [et nos], et jure hereditario donasset et assignasset predicto Petro, fratri nostro, regna Aragonum et Valencie ac comitatum Barchinone et quedam alia, nobis autem similiter donasset et assignasset jure hereditario regnum Majoricarum cum insulis Minoricarum et Evisse et aliis insulis eidem regno adjacentibus, et comitatus Rossilionis, Ceritanie, Confluentis, ac villam et baroniam Montispessulani, cum quibusdam aliis, pro libero et franco allodio, cum instrumentis publicis laudatis et juratis et omatgio dicto patri nostro et nobis eciam adinvicem prestito et facto roboratis, tam per dictum Petrum, fratrem nostrum, quam eciam per nos; postea eciam dictus frater noster, ad requisicionem et preces nostras, predictam donacionem et divisionem dictarum terrarum per dictum patrem nostrum factam laudavit et generaliter et favorabiliter approbavit per se, et absente et ignorante dicto patre nostro, adhuc vivente, cum alio publico instrumento, ac eciam dictus pater noster confirmavit, tempore mortis sue, cum testamento suo et codicillis, prout hec omnia et singula suprascripta in instrumentis publicis dicte divisionis ac hereditamenti et dicte ratifficacionis seu confirmacio

nis et in testamento et codicillis predictis lacius et plenius con- · tinentur; et, mortuo dicto patre nostro, dictus Petrus, frater noster, turpiter veniens contra proprium juramentum et omatgium et confirmacionem et approbacionem suam et ordinacionem paternam, movit nobis questionem de omnibus predictis terris, a dicto patre nostro nobis datis et assignatis, petendo ipsas a nobis penitus sibi dimitti et desamparari cum fructibus et redditibus et exitibus a nobis inde perceptis, volendo eciam super hoc nobis movere guerram; et super hoc nos habuimus recursum ad Romanam Ecclesiam, tanquam ad matrem spiritualem et racione dicti sacramenti facti, et ad alios amicos nostros, ut nos ab ejus violencia protegerent, quod facere recusarunt. Quare nos, videntes et cognoscentes non ita esse potentes quod ejus potentie resistere nec contra ipsum nos et terras nostras bono modo deffendere valeremus, metu et timore ipsius et potencie sue, et propter minas et terrores quos nobis inferebat, habuimus et opportuit nos de neccessitate sibi facere quandam recognicionem de accipiendo pro ipso in feudum honoratum predictum regnum Majoricarum et alias terras nostras, sub certis condicionibus, exepta villa Montispessulani et castro Latarum; et quedam alia pacta et convenciones fuerunt facte et inite inter nos et ipsum, inter quas adinvicem nos obligavimus et promisimus nos juvare et deffendere contra omnes homines de mundo, prout in eodem instrumento plenius et lacius continetur. Processu vero temporis, cum Ecclesia Romana, propter invasionem et occupacionem quam ipse fecerat de insula Sicilie, contra ipsum fratrem nostrum processisset, ipsum excommunicando et omnes ejus fautores et coadjutores, et ipsum per sentenciam privasset omnibus regnis et terris quas tenebat, cum honore et dignitate regia, et absolvisset omnes vassallos et subditos suos ab omni sacramento fidelitatis et omatgio quibus sibi antea tenerentur, et alias penas gravissimas imposuisset omnibus coadjutoribus suis et cunctis aliis sibi adherentibus, prout hec omnia et alia in predicta sentencia contra ipsum lata per summum pontificem lacius continentur; et diceretur quod illustris rex Francie, tanquam adjutor et fautor Ecclesie, ac mandato et auctoritate summi pontificis, pararet se ad veniendum manu armata contra dictum Petrum, fratrem nostrum, et terram Catalonie, et ipse, per virtutem dictarum convencionum de juvando nos adinvicem, fecisset nos moneri et requiri ut ipsum juvare deberemus contra dictum regem Francic; et nos

deliberate sibi respondissemus quod nos eum in illo casu juvare non tenebamur nec debebamus, cum guerra ipsa esset guerra Ecclesie, quam injuste et injuriose et sine consilio et voluntate nostra sibi procuraverat, invadendo et occupando dictum regnum Sicilie, quod erat et est patrimonium Romane Ecclesie, et sic per pacta illa vel convenciones generales, que erant inter nos et ipsum, nos non eramus astricti ad ipsum juvandum, cum hoc eciam [quod], si hoc sibi promisissemus specialiter et expresse, ad hoc minime teneremur, adjicientes quod pater noster, si viveret, in tali casu nullathenus juvaremus; ipse vero, non obstantibus omnibus et singulis suprascriptis, absque omni causa racionabili, atque prodicionaliter et injuste, nobis eciam jacentibus de maxima et gravissima infirmitate, post suam visitacionem nobis factam, per quemdam militem nomine Berengarium de Rosanes, quem nobis per tres dies ante miserat ad videndum et visitandum nos et consolandum et offerendum pro ipso nobis omnia que nobis grata esse possent, sicut fieri debet et consuevit inter bonos fratres, manu armata et exercitibus congregatis de nocte, more hostili ac prodicionali, invasit villam nostram Perpiniani, et castrum dicte ville, in quo eramus et jacebamus infirmi, ut supradictum est, expugnavit, et cepit nos et reginam consortem nostram ac liberos nostros et consiliarios similiter nostros, et captos tenuit; personam autem nostram divina miseracio de manibus ejus miraculose eripuit; reginam autem predictam cum quatuor filiis nostris in Cataloniam secum duxit et predictos nostros consiliarios, quos magnis quantitatibus redimi fecit. Consequenter autem filium suum primogenitum Alfonsum quondam cum magno navigio et multitudine magna hominum armatorum, tam equitum quam peditum, ad insulam et terram Majoricarum transmisit, et ipsam cum insula similiter Evisse per ipsum Alfonsum capi et occupari fecit. Qui quidem Alfonsus, post mortem ipsius, dictas terras sive insulas Majoricarum et Evisse cum insula Minoricarum, quam postea manu armata invasit, devastavit et occupavit, durantibus treugis et quandiu vixit tenuit occupatas. Postea vero, mortuo dicto Alfonso, Jacobus de Aragonia, ejus frater, nunc vivens, successor ejus, predictas omnes terras nostras similiter adhuc injuste et injuriose detinuit occupans. Nos autem super hujusmodi injuriis, invasionibus et violenciis, nobis illatis sic indebite et injuste, habuimus recursum ad summum pontificem et Romanam Ecclesiam, tanquam ad illam pro qua omnia predicta mala et dampna sustine

mus, ideo quia fratrem nostrum contra ipsam juvare noluimus, et eciam ad alios amicos nostros; in quibus repulsam et deffectum invenimus, in tantum quod nos predictas terras nostras sic nobis ablatas et occupatas, propter deffectum potencie et juvaminis Ecclesie Romane et aliorum amicorum nostrorum, nec alia jura nostra recuperare potuimus, nisi sub modo et forma facta et ordinata per summum pontificem cum rege Sicilie in pace per ipsum tractata inter illustres reges Francie et Sicilie ex una parte et dictum Jacobum de Aragonia, nepotem nostrum, seu eorum nuncios, ex altera, in qua nos intendit astringere ad renovandam predictam recognicionem dicto Jacobo de predictis regno et terris nostris. Nos igitur, volentes nobis providere et precavere ne propter predictam renovacionem predicte renognicionis posset videri nobis quodam modo aliquod prejudicium generari, si gratis et voluntarie consentiremus, Deo nobis teste, profitemur, inquam, et protestamur quod nos predictam renovacionem recognicionis et alia... ' facimus coacti et inviti sive compulsi, scilicet quia aliter predictum regnum nostrum Majoricarum, quod est caput nostrum et nominis et honoris nostri et major pars patrimonii nostri, et insulas sive terras Minoricarum et Evisse recuperare non poteramus; profitentes et protestantes coram notario seu tabellione et testibus infrascriptis, per nos et successores nostros, quod nos non intelligimus aut reputamus per hanc recognicionem, nec per aliqua alia nunc facta vel facienda vel dicenda per nos vel successores nostros, eciam 'obligatos vel astrictos ad ea tenenda vel observanda vel aliquid predictorum, nec ipsa servare nec attendere nos nec successores nostros, nisi secundum ordinacionem paternam superius expressam et confirmatam postea per dictum fratrem nostrum, ymo contravenire suo loco et tempore opportunis; protestantes eciam recognicionem et renovacionem istam nullius fore momenti, cum dictus Jacobus de Aragonia, nepos noster, dictum regnum et terras nostras sive insulas vi a nobis [ablatas] possideat, et sit successor in vicium patris et eciam fratris sui, et nullum jus habeat in veritate in predictis quod in nobis vel alium transferre possit, nec facultatem habeat de jure in predictis terris aliquid nobis vel alicui alii dandi vel eciam concedendi. Protestamur eciam quod, si forte adhuc contingerit nos aliquo modo facere vel dicere

r. Mot en blanc dans le ms.

2. Sans doute pour esse.

Tome I.

3340

aliquid propter quod videretur nos renunciare vel aliquod prejudicium huic protestacioni facere, quod illud similiter faceremus inviti et coacti et propter illum et eundem timorem de amittenda terra nostra. Protestamur eciam insuper quod ipsam protestacionem nos opportet de necessitate facere sic secrete et dicto Jacobo, nepote nostro, ignorante, quia aliter comode fieri non posset, quia constat nobis et est notorium quod, si in ejus presencia eam facere temptaremus, ipse ad restitucionem nobis faciendam dictarum terrarum nullathenus assentiret, et nos predictum regnum nostrum et alias terras nostras aliter recuperare non possemus, ymo opporteret nos inde spoliatos remanere. Et de predictis mandamus per notarium infrascriptum fieri publicum instrumentum. Quod fuit actum decimo kalendas septembris, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo quinto, in presencia, etc., et mei Micahelis Rollandi, notarii publici Perpiniani, etc.

(Arch. nat., KK 1413, fo 74. Publié, d'après un vidimus, par Bofarull, Col. de doc. ined. del Archivo general de la corona de Aragon, XXIX, 37.)

XXXVII

JACQUES 1, ROI DE MAJORQUE, RENONCE A TOUCHER LA SOMME QUE

LUI REDEVAIT LE ROI DE FRANCE SI LA CONCLUSION DE LA PAIX AVEC L'ARAGON VIENT A ÊTRE RETARDÉE PAR SA FAUTE.

1296, 12 janvier, Paris.

Nos Jacobus, Dei gracia, rex Majoricarum, comes Rossilionis. et Ceritanie et dominus Montispessulani, concedimus vobis excellenti principi domino Philippo, Dei gracia, regi Ffrancorum, quod de illa provisione quam ordinastis nobis debere fieri quolibet anno racione guerre Aragonie, scilicet triginta mille librarum turonensium parvorum tempori guerre vel viginti mille librarum tempori treuge, si forte contingeret quod per nos staret