los habitatores dicti barrii contribuere talliis et expensis communibus prædictæ civitatis et aliis necessitatibus; et retroactis temporibus usque ad hæc tempora, nos fuisse prædicti consulatus et dicta civitatis; et fatemur vobis ita fuisse retro perpetuo observatum, et nulli alii consulatui nos fuisse unquam nec nunc esse obligatos nec alii communitati villæ alterius; et ita nos fatemur fuisse retro usque ad hæc tempora obligatos, et nunc et quemlibet nostrum perpetuo obligamus vobis consulibus supradictis præsentibus pro vobis et pro aliis consulibus et universitate prædictæ civitatis.

Nos vero prænominati consules prædictæ civitatis Albiensis fatemur vobis prænominatis dicti loci Capitis pontis Albiæ supra dicti, pro nobis et pro aliis consulibus et universitate prædictæ civitatis, sic retro subfuisse vos et alios dicti barrii et ipsum barrium nostro consulatui et nostræ prædictæ civitati, et cæteros de dicta civitate et vos et alios habitatores dicti barrii recipimus in subditos dicti domini episcopi et dicti consulatus, prout unam partem prædictæ civitatis et in nostram universitatem ipsius civitatis, promittentes vobis pro vobis et pro aliis dicti barrii nos pro nobis ut consules et pro universitate nostra prædictæ civitatis, vobis et aliis de dicto barrio subvenire ut aliis hominibus prædictæ civitatis ad expensas nostras communes et onera vestra communia præsentia et futura etiam suportare et vos regere sicut cæteros homines civitatis Albiæ prælibatæ.

In testimonium vero et majorem firmitatem prædictorum nos consules et nos de dicto barrio antedicti vicissim concedimus ad æternam memoriam hoc publicum instrumentum.

Actum Albiæ anno et die quibus supra, in præsentia, audientia et testimonio magistri Johannis Constantii juris periti, Raimundi Sobirani, Deodati de Casellis, Petri Guidonis, Duranti Auriaci, ao mei Petri Psalleti, notarii publici Albiensis, qui, cum prænominatis testibus præmissis interfui et ad instantiam et requisitionem tam consulum civitatis quam aliorum barrii prædictorum hanc cartam publicam inde recepi, scripsi et in formam publicam redegi, ac meo sequenti signo signavi.

(Archives de l'évêché d'Alby, fonds Doat, no 108, fol. 45,

XXVI.

Requête adressée au pape Nicolas III par le prévôt et le chapitre de la cathédrale d'Alby, pour obtenir la sécularisation de leur église.

XIV kalendas Februarii MCCLXXVII.

Sanctissimo Patri ac Domino N......

præpodeces

situs et capitulum ecclesiæ Albiensis.. soris vestri tempore meminimus nos scripsisse tunc vos pro subsidio interpellantes devote ad interponendas partes vestras apud illum qui præerat ut nobis dignaretur concedere quod de mutatione status nostræ ecclesiæ sinceramente piis affectionibus zelo ferventi honoris Domini unanimiter petebamus. Verum quia altitudo divini consilii humano generi providendo ad evangelizandum Sion tum potestatis plenitudine in summitate specte vos provexit, ut sic possitis nunc ex vobis concedere quod tunc pendebat ex præsidentis alterius potestate ad Sanctitatis Vestræ pedes recurrimus confidenter, humili ac devota instantia concorditer postulantes, ut petitionem quam per discretum virum magistrum Guillelmum de Amana, procuratorem nostrum, alias fecimus, quam etiam absque præsenti insertione tenoris cum sub sigillo nostro tam Vestræ Beatitudini exhibendum dictus habeat procurator, stantes illi quam per ipsum misimus, præsentialiter iteramus ad exauditionis gratiam benignitate solita dignetur admittere sublimitas apostolicæ sanctitatis in hoc etiam ut alias scripsimus, non nobis sed communiter in ævum posteris petimus profuturum. Quare et absque suspicione nostra procedit petitio et a Sanctitate Vestra favorabilius concedenda, ad quæ promovenda dictum magistrum Guillelmum procuratorem nostrum facimus, a constitutione non intendentes discedere quam de eo ad hoc idem antea feceramus. Conservet vos Dominus ecclesiæ suæ sanctæ per tempora longiora. Data Albiæ, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo septimo, decimo quarto kalendas Februarii.

(Archives de l'évèché d'Alby, fonds Doat, n° 107, fol. 27.)

し

XXVII.

Lettres de Raymond, évêque de Rodez, et d'Étienne, évêque de Mende, commissaires députés par le pape Nicolas III, pour informer de l'état et du revenu de l'église d'Alby au sujet de la demande de sécularisation de cette église1.

VIII° idus Martii MCCLXXVIII.

La bulle du pape rapportée dans cet acte est ainsi datée : vio idus Decembris pontificatus nostri anno primo.

Sanctissimo patri ac Domino Nicholao, summa providentia sacrosanctæ Romanæ ac universalis ecclesiæ summo pontifici, Raymundus Ruthenensis et Stephanus Mimatensis episcopi subditi ejus humiles et devoti cum omni subjectione et reverentia devota pedum oscula beatorum Sanctitatis Vestræ litteras recepimus in hæc verba :

Nicholaus, episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus R. Ruthenensi et Stephano Mimatensi episcopis ac dilecto filio P. abbati Tutellensi Lemovicensis diocesis, salutem et apostolicam benedictionem.

Romana ecclesia quæ super universis ecclesiis obtinet divina institutione primatum, circa singulas maternæ diligentiæ curas sedula vigilans, earum profectibus velut sollicita mater ardenter intendit, studens ea penitus submovere per quæ ipsæ ecclesiæ sustinere possint circa spiritualia seu temporalia nocumenta, et illa efficaciter agere quorum suffragio eis in augmentum Deo propitio valeat provenire. Ex parte si quidem dilectorum filiorum præpositi et capituli eccle

1 Outre Raymond de Calmont et Étienne, le souverain pontife avait encore désigné, comme troisième commissaire, Pierre de Coral, abbé de Tulle; mais ce dernier put se dispenser de concourir à la mission qui lui avait été confiée, et les deux évêques de Rodez et de Mende s'acquittèrent seuls de l'enquête ordonnée par le pape.

siæ Albiensis, ordinis Sancti Augustini, fuit propositum coram nobis quod licet hactenus eadem ecclesia ordinata fuerit regularis, ita quod ordo et regula Sancti Augustini debentur inibi observari. Cum speraretur per hoc eamdem ecclesiam posse in statu prospero conservari, postmodum super seminante zizania humani generis innimico inter personas in ecclesia ipsa degentes et gravibus inde dissentionibus ac scandalis suscitatis, divini nominis cultus ibidem minuitur et statutorum regularium observantiæ quasi totaliter negliguntur. Sicque ecclesia ipsa habens ad præsens viginti et unum dumtaxat canonicos regulares, quamquam de ipsius facultatibus possent triginta et uni canonicis secularibus præbendæ congruæ assignari, carensque domibus et aliis officinis hujusmodi regularibus opportunis, quæ ministris idoneis indigerent, per quorum scientiam et industriam fides catholica robur posset suscipere et adversus hæ reticæ pravitatis labe respersos solido protectionis clypeo communiri, cum quamplures in partibus illis sint de hæreseos crimine diffamati, tum ob hoc, tum etiam pro eo quod propter religionis nexum, vix aliqui habentes litterarum scientiam competentem, aut alias ad defensionem jurium ejusdem ecclesiæ idonei, volunt in ea institui in spiritualibus et temporalibus, non modicam patitur lesionem, et nisi ei per apostolicæ sedis providentiam celeriter succurratur irreparabile incurrere poterit detrimentum.

Quare memorati præpositus et capitulum Albiense nobis humiliter supplicarunt ut cum verisimiliter præsumatur, quod per canonicos seculares, si de ipsis dicta ecclesia reformetur, ab hujusmodi imminentibus sibi dispendiis relevari poterit, in suis defendi juribus, ac alias quoad spiritualia et temporalia salubriter gubernari, quod per ipsos seu alios sui ordinis posse fieri non speratur providere in hac parte indemnitati ejusdem ecclesiæ, paterna diligentia curaremus venerabili fratri nostro episcopo Albiensi, per nostras litteras injungendo, ut circa reformationem status diligenter intendens authoritate nostra statueret ac etiam ordinaret ut prædictis canonicis regularibus in ipsa ecclesia remanentibus subjectis regulæ supradictæ, loco ipsorum cedentium vel decedentium subrogarentur cano

nici seculares, instituendo etiam ex nunc tot canonicos seculares quot prædictis regularibus computatis triginta et unius canonicorum numerus in eadem ecclesia observandus perpetuo inibi compleretur, sufficientibus et distinctis præbendis cuilibet ex ipsis secularibus canonicis de facultatibus ipsius ecclesiæ assignatis, ac alias circa præmissa ageret prout utilitati ac honori præfatæ ecclesiæ dignosceret expedire.

Nos igitur quibus cura omnium ecclesiarum immanet generalis, et qui ejusdem ecclesiæ salubrem ac prosperum statum totis desideriis sollicite affectamus, volentes super hoc paterna sollicitudine providere, quia nobis plene non constitit de præmissis, discretioni vestræ de qua gerimus fiduciam in Domino pleniorem per apostolica scripta mandamus, quatinus personaliter apud ecclesiam prædictam convenientes, et habentes præ oculis solum Deum, authoritate nostra de ipsius ecclesiæ facultatibus et quantæ in ea dignitates seu personatus, quantique valores annui quilibet personatuum seu dignitatum hujusmodi necnon una quoque dictarum præbendarum esse valeant, ac aliis præmissis omnibus et etiam alias de statu ejusdem ecclesiæ ac circunstanciis universis de quibus super hoc fore inquirendum vobis videbitur, diligenter ac sollicite inquiratis contradictores authoritati nostra appellatione postposita compescendo, et quæ super his inveneritis vel senseritis aut alias videritis expedire secundum Deum et vestras conscientias, quas super hoc intendimus onerare, nobis per vestras litteras harum seriem continentes fideliter intimetis, ut ex hujusmodi vestro processu in hac parte instructi quod super hoc secundum Deum ipsius ecclesiæ honori ac utilitati expediat securius agere valeamus. Quod si non omnes his exequendis potueritis interesse, duo vestrum ea nihilominus exequantur. Datum Romæ, apud Sanctum Petrum, sexto idus decembris, Pontificatus nostri anno primo.

Ad ecclesiam igitur prædictam prout ordo prædictæ litteræ continebat kalendas martii, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo octavo personaliter accedentes, et citatis episcopo præposito et canonicis omnibus Albiensibus qui adesse poterint ad crastinum,