prestito iuramento, tam a me, quam a dicto fratre meo, firmiter promittentes, quod, quicquid
dicti tres statuerint vel ordinaverint, ego et frater meus inviolabiliter observabimus in per-
petuum. Et consentio, quod, si contra ordinationem venero predictorum, dictus archidiaconus
me, appellatione remota, possit, nulla alia monitione precedente, excommunicare et terram
meam supponere interdicto. Et promitto sub dicto iuramento, quod interim castra, que dictus
Samborius petit a me, non deteriorabo, nec proventus terre illius distraham vel consumam.
Et debent dicti duo nobiles arbitri et ego personaliter convenire in Goreden1) et dictus frater
meus et vicemagister predictus et dictus archidiaconus convenire in Santir in octavis proximi
festi apostolorum Symonis et Jude; et illa die ordinabunt dicti tres arbitri de loco certo, 4. Novbr.
ubi ipsi et partes et consilia[rii] ipsorum debeant in medio duorum dictorum castrorum con-
venire. Et ne istud negocium diucius protrahatur, ipsi arbitri tenebuntur continuare diem
illam de die in diem et convenire singulis diebus ad medium locum, quousque convenerint
et concordaverint in ordinacionem aliquam inter nos faciendam, vel quousque dixerint, quod
concordare non possunt. Ego insuper proprio iuramento firmavi, quod non per me nec per
alium impediam, quominus dicti duo nobiles recipiant in se istud arbitrium, sed fideliter
laborabo ad hoc, ut istud recipiant et ad diem et locum veniant supradictam; et promittent
dicti tres arbitri sub fidelitate et christianitate sua, quod nec mihi nec fratri meo revelabunt
ordinationem suam, quousque ipsam in puplico sententialiter promulgabunt. Si autem, quod
absit, non poterint arbitri in unam concordare sententiam, tunc istud arbitrium expirabit, et
poterit dictus Samborius agere causam suam coram dicto archidiacono, sicut prius. Datum
in Culmine Anno domini MCCXLVIII. sabbato proximo post Nativitatem sancte Marie.

Orig. im St. A. K. Das Siegel ist zerstört; Fragmente lassen noch das Ringsiegel Swantopolk's
(Nr. 124, 1.) und die Zeichen AN und TOPOLCI erkennen. Gedr. zu L. David's Chron. 3, Anhang
Nr. 6., nach Voigt's Abschrift 'bei Kosegarten, UB. 791. Nr. 389. und Mecklenburg. U. B. IV, 202. Nr. 2667.

209.

1248 September 15. Lyon. Papst Innocenz IV. empfiehlt Alexandro illustri regi Nougardie, der nach
einem Bericht des Erzbischofs von Preußen, päpstlichen Legaten, den lateinischen Ritus anzunehmen
und in Pleskow eine Kathedrale für diesen Ritus zu gründen beabsichtigt, den genannten Erzbischof,
welcher ihn persönlich zu besuchen wünsche, und erlaubt ihm, mit dessen Rath die Kirche zu bauen.
Datum Lugduni XVII. Kal. Octobris p. n. a. Sexto.

Ex apographo Reg. orig., quod exstat in Bibliotheca Reg. Parisiensi fol. Nr. 4039., ep. 137. fol. 12.
bei Theiner Mon. Pol I, 46. nr. 96. Zuvor in Baluzii Misc. lib. VII. p. 409. Copie von Marini im
St. A. K., wonach bei Göße, 174. Nr. 5. Alexander Newski war gemeint, aber nur an den Abentheurer
Jaroslaw ist zu denken, der aus Pskow vertrieben, das Fürstenthum mit Hilfe des DOrdens wieder-
zuerlangen hoffte, f. Göße S. 25.

210.

1248 September 17. Lyon. Papst Innocenz IV. gestattet dem Erzbischof von Livland 2c. auf seine Bitte, einen durch Wissen und löblichen Wandel ausgezeichneten Mann vom Makel der Geburt zu dispensiren und zu einem Bisthum in Livland oder Preußen zu befördern.

Innocentius episcopus etc. ven. fr... archiepiscopo Livonie salutem etc. Pro devotionis tue sinceritate condignum et pro devota supplicationis instantia congruum arbitramur,

1) Gordin, jezt Gerdin, füdl. Dirschau auf dem westl. Ufer der Weichsel. Pr. U. B. I, 1.

19

ut ex illa, quam deus in apostolica sede constituit, plenitudine potestatis insigne munus gratie te accepisse leteris, quo et in oculis nostris acceptus appareas et illis possis esse beneficus, qui ad decora premia claris meritis provehuntur. Tuis igitur precibus inclinati, ut cum uno dumtaxat defectum in natalibus patiente, non tamen de incestu vel adulterio seu regularibus procreato, quod ad pontificalem dignitatem in provincia Livonie vel Pruscie libere valeat promoveri, dummodo ei aliud canonicum non obsistat, et ad tam copiosum gratie munus dono scientie ac laudabilis vite meritis adiuvetur, possis non obstantibus canonicis constitutionibus, que ab huiusmodi promotione repellunt illegitime genitos, dispensare, fraternitati tue, de qua plene confidimus, auctoritate presentium concedimus facultatem. Nulli ergo nostre concessionis incursurum. Datum Lugduni XV. Kal. Octo

bris p. n. a. sexto.

Aus dem Cod. Bibl. Paris. nr. 4039. ep. 210 copirt von Marini mit der Ueberschrift: de quodam in Pruscia degente dispensando a defectu natalium, wonach zuvor bei Voigt, C. P. I, 71. Nr. 77. und Livl. U. B. I, 259. Nr. 200., registrirt von Höfler, Albert Beham, S. 166, zuerst gedr. in Baluzii Misc. lib. VII. p. 426. Die Facultät, ut valeat, unum spurium ordinare in episcopum, war dem Erzbischof Albert schon dat. V. Kal. Septembr. an. V. (1247 Aug. 28) verliehen, Reg. 1. c. ep. 176. p. 363. Abschr. Dudik's im St. A. K.

211.

1248 September 17. Lyon. Papst Innocenz IV. gestattet dem Erzbischof von Preußen auf dessen Antrag, daß drei von seinen Suffraganbischöfen ein kirchliches Beneficium, auch wenn es mit Seelsorge_ver= bunden ist, annehmen und so lange behalten dürfen, bis die bischöflichen Einkünfte zu ihrem Unterhalte ausreichen. Vgl. Nr. 197.

raremus.

Innocentius episcopus etc. ven. fr... archiepiscopo Pruscie salutem etc. Ex parte tua fuit propositum coram nobis, ut, cum nonnulli suffraganeorum tuorum propter novelle terre plantationem et neophitorum duritiam de bonis suorum episcopatuum sustentari non possint, ex quo fructum animarum, qui de ipsorum presentia per operosam sollicitudinem proveniret, multotiens deperire contingat"), dum abesse a locis suis pro acquirendis sibi necessariis quodammodo compellantur), providere super hoc de benignitate sedis apostolice cuNe igitur ex defectu temporalium rerum profectus spiritualium retardetur, sitque dignum, ut tue in hoc supplicationis affectus transeat in effectum: fraternitati tue presentium auctoritate committimus, ut cum tribus de predictis suffraganeis, quod quilibet eorum unicum) beneficium ecclesiasticum, etiamsi curam habet animarum, possit libere propter necessariorum defectum recipere, si ei canonice offeratur, et cum episcopatu, quem habet, donec ad meliorem statum provincia tua devenerit, licite retinere, constitutione contraria non obstante, auctoritate nostra dispenses, prout secundum deum videris expedire. Proviso, quod huiusmodi beneficia debitis etc. usque negligatur. Datum Lugduni XV. Kal. Octobris p. n. a. sexto. Aus dem Cod. Bibl. Paris. fol. nr. 4039. ep. 211. nach Marini's Abschrift im St. A. K. zuvor bei Voigt, C. P. I, 70. Nr. 76., bei Höfler a. a. D. S. 166. und in Baluzii Misc. lib. VII. p. 427.

212.

1248 October 10. Breslau. Der päpstliche Nuntius Jacob, Archidiacon zu Lüttich, hält eine Synode, auf der Erzbischof Flulco] von Gnesen, und die Bischöfe T[homas] von Breslau, P[randota] von Krakau, Michael] von Cujavien, B[oguphal] von Posen, M[!] von Masovien, N[anker] von Lebus und a) contingit, Bal. Mar. contigit Höfler. b) compelluntur, Bal. Höfler. c) fehlt Mar.

Heidenreich] von Culm anwesend sind, und verlautbart aus päpstlicher Vollmacht eine Reihe von
Statuten. In Wratislavia in crastino s. Dionysii.

Vorhanden nur in einem für Bischof Anselm, als päpstlichen Legaten, gegebenen Trsspt., das der frühere
Nuntius, dann Papst Urban IV., dat. ap. Urbem veterem III. Non. Junii p. a. secundo (1263 Juni 3.
Orvieto) ausfertigen ließ. Original dieses Trsspt. im Breslauer Capitelsarchiv, wonach bei Montbach,
statuta synodalia 308 ff. und bei Helcel, starodawne prawa Polsk. pomniki I, 346 ff., später nach
Abschriften bei Hube, antiq. constit. synod. prov. Gnezn. gedruckt, nach Helcel wiederholt im Cod.
Wielkop. I, 230 ff. nr. 274. Vgl. Schlesische Regesten 1868 I, 263. nr. 681,

213.

1248 November 24. Auf dem Sande bei dem Schmiedswerder. Vergleich zwischen dem DOrden und Herzog Swantopolk von Pommern, abgeschlossen unter Vermittelung des päpstlichen Nuntius und Assistenz der Bischöfe Michael von Cujavien und Heidenreich von Culm.

B. Urkunde der Parteien.

Universis presentes litteras inspecturis

A. Urkunde des päpstlichen Nuntius. Universis presentes literas inspecturis Jacobus, archidiaconus Leodiensis, domini pape fr. H. vicemagister et fratres dom. Theoton. capellanus ac eiusdem in Polonia, Pruscia, Pomerania vices gerens, salutem in salutis auctore. Noverit universitas vestra, quod cum graves discordie") inter rel. viros magistrum et fratres domus Theuton. in Pruscia ex parte una et nob. virum Swantopolcum, ducem Pomeranie, ex altera super terris, villis, sylvis, aquis, piscationibus, venationibus, theloneis, necnon et detentione M., filii dicti ducis, et super damnis illatis propter hoc hinc inde ac rebus aliis orte fuissent"), et per ea, que pro utralibet partium fuere proposita coram sanctissimo patre nostro Innocentio papa quarto'), eic) non fuisset facta super his omnibus plena fides, idem sanctissimus pater et dominus, optans dictarum discordiarum fomitem extinguere, et discordes ipsos reducere ad concordie unitatem, nos ad partes illas transmisit, dans nobis litteris in mandatis, ut predictis partibus ad nostram presentiam vocatis, eas revocare ad concordiam sollicite ac prudenter studeremus. Nos igitur ad partes illas pro bono obedientie personaliter accedentes, dictisque partibus ad nostram presentiam evocatis, post processus multiplices et tractatus, tandem, deo et nobis me

in Pruscia et Sa[nctopolcus dei gratia dux
Pomeranie, salutem] et oraciones in domino.
Noverit universitas vestra, quod cum inter
nos H. vicemagistrum et fratres dom. Theoton.
[in Pruscia ex parte una et me Sanctopolcum],
ducem Pomeranie, ex altera graves discordie
super terris, villis, silvis, aquis, piscationibus,
venationi[bus, theloneis, necnon et detencione
filii mei San]ctopulci ducis, et super dampnis
illatis propter hoc hinc inde ac rebus aliis
orte fuissent, et per ea, que pro utralib[et
parcium fuere proposita coram sanctissimo.
patre Inno]centio papa quarto, ei non fuisset
facta super hiis omnibus plena fides, idem
sanctissimus pater et dominus, optans di[cta-
rum discordiarum extinguere fomitem, et nos
discor]des ad concordie reducere unitatem, ven.
virum Jacobum archidiaconum Leodiensem,
capellanum suum, ad partes [istas transmisit,
dans sibi firmiter in mandatis, ut] nobis par-
tibus convocatis ad suam presentiam, eas
stude(a)t revocare ad concordiam sollicite ac
prudenter. Nos igitur ab [eodem archidiacono
evocati ad suam presentiam
evocati ad suam presentiam persona]liter ac-
cessimus, et post processus et tractatus multi-
plices inter nos habitos, tandem ipso archi-

a) d. orte essent i. und unten an richtiger Stelle orte fuissent. b) 4to. c) eum.

diantibus, talis inter eos amicabilis compo- diacono mediante, [talis inter nos amicabilis sitio intervenit, videlicet quod prefati vice- composicio intervenit,] videlicet quod nos H. magister et fratres predicti duci Pomeranie vicemagister et fratres concessimus ipsi SanctoSwentepelko et heredibus suis insulam, que pulco et heredibus suis insulam, que vocatur vocatur Nerei, et sylvam in eadem insula Nereya), et s[ilvam in eadem insula comcomprehensam, necnon et harenas sitas iuxta prehensam et arenas sitas] iuxta eandem eandem insulam') a flumine, quod Tuia vo- insulam a flumine, quod dicitur Tuiao), usque catur, usque ad locum, qui dicitur Camzikine ad locum, qui vocatur Camzikini), cum piscum piscationibus in arenis) et venationibus cationibus in ar[enis et venacionibus suprain insula supradicta libere in perpetuum con- dictis in insula libere in] perpetuum habenda cesserunt habenda et pacifice possidenda. et pacifice possidenda. Ego vero dux SanctoPrefatus vero dux locum, in quo fuit castrum, pulcus locum, in quo fuit castrum, quod voquod vocabatur Pin, et omnes villas, sitas cabatur Pin, et omnes [villas sitas iuxta iuxta villam (!), que vocabatur Culmen, quas villam(!), que vocatur Culmen,] quas dicti dicti fratres concesserunt dicto duci, quamdiu fratres michi, quamdiu viverem, concesserant viveret, possidendas, eisdem vicemagistro et possidendas, eisdem fratribus coram dicto fratribus coram nobis libere resignavit. Qui archidiacono libere resignavi, et co[ram ipso etiam dux coram nobis promisit et concessit, promisi firmiter et concessi, quod nec ego] quod nec ipse dux nec heredes eius accipient nec heredes mei accipiemus theloneum super de cetero aliquod theoloneum super flumine, fluvium, qui Wisla vocatur, per totum meum quod Visla appellatur, per totum suum do- dominium et districtum a ponte Danensi et minium et districtum a ponte Danensi') et [supra. In ponte autem recipiemus thelo]neum supra. In ponte vero recipient theoloneum consuetum, ita tamen quod de rebus inmediate consuetum, ita tamen quod de rebus imme- ad ipsos fratres pertinentibus nullum thelodiate ad ipsos fratres pertinentibus nullo neum recipiam ego vel heredes mei, sed libere modo theoloneum percipient, sed libere absque absque thel[oneo pertransibunt. Concessi eciam theoloneo pertransibunt. Concessit etiam eis- et pro]misi ego S. quod nec ego nec heredes dem dux et promisit, quod ipse vel heredes mei in predicta silva, que Nereya) dicitur, eius in predicta insula, que Nerie vocatur, viam bestiis et feris precludemus, quin ad viam feris et bestiis non precludet, quin ad terram predictorum fratrum possi[nt libere partem predictorum fratrum possint libere pertransire. Concessi eciam, ut ha]bitatores pertransire. Concessit etiam, ut habitatores predicte ville, que dicitur Culmen, naves suas predicte ville, que dicitur Culmen, naves suas ad utrumque litus Wisle absque impedimento ad utrumque littus Visle absque impedimento ducere valeant et [eciam applicare ac habere aliquo ducere [valeant] et applicare et habere liberum transitum et trans]ductum. Et tam liberum transitum et transductum. Et tam nos vicemagister et fratres, quam ego Sanctodictus dux quam fratres predicti concesserunt pulcus concessimus, ut profunditas eiusdem et acceptaverunt, quod profunditas Visle a fluminis Wisle a San[tir supra inter nos sit Zantir supra sit inter ipsos omnium insula- omnium insularum termi]nus et terrarum. rum terminus et terrarum. Concesserunt Concessimus et promisimus ad invicem firmi

a) Nerie Cop. b) sylvam insulam Msc. c) Tuye Cop. d) Canczikini Cop. e) marinis statt in ar. Msc. f) irr= thümlich durchstrichen Msc.

ter et fideliter, quod omnes captivos, quos utraque pars nostrum te[nebat, libere abire permittet, et quod pro illis captivis,] quos homines utriusque partis in dominiis suis tenent, bona fide laborabimus, ut reddantur libere vel pio pretio redi[mantur, et quod ubicunque servus alicuius inventus fuerit,] secundum ius terre, De castro vero, cundum ius terre, in qua inventus fuerit, restituatur. De castro vero, quod Wissegrode appellatur, quod nunc possidet no[bilis vir K., dux Cuiauie et Lancicie, promi]si ego dux Sanctopulcus coram dicto archidiacono, quod nichil petam vel requiram ab ipsis fratribus. Et nos fratres promisimus ipsi d[uci S., quod si illud castrum a dicto duce K. requisie]rit, nullum possessionis sue titulum dabimus eidem K., hoc tamen salvo, quod si per superiorem aliquem super hoc cogemur [iurare, non obstante ista promissione liceat nobis] impune super hoc dicere veritatem. Et ut omnis fomes inter nos fratres et me Sanctopulcum discordie exting[uatur, remisimus ad invicem coram sepedicto archidiacono] omnia dampna quocunque modo illata hinc inde occasione dictarum discordiarum et promisimus, quod occasione predictarum [discordiarum inter nos habitarum, quocunque modo con]tigerunt, ab hac die in antea una pars malum alterius non procurabit publice vel occulte; sed si una [pars sciret malum alterius, illud pro posse impedi]ret vel ei significaret ita fideliter et prudenter, quod pars illa sibi super hoc precaveret.

etiam et ad invicem sibi promiserunt, quod omnes captivos"), quos ipsi tenent, libere abire permittent, et pro illis captivis, quos homines eorum in dominiis suis tenent, bona fide laborabunt), [ut reddantur libere], vel ut pio) pretio redimantur, et ubicunque fuerit alicuius servus inventus, secundum ius terre, in qua fuerit inventus, restituatur. De castro vero, quod Wissegrode [appellatur], quod ad presens tenet dux Cuiavie et Lancicie Casimirus, promisit dominus dux Pomeranie Swantopolcus coram dicto archidiacono, quod nihil petet vel requiret a fratribus supradictis. Et ipsi fratres duci Pomeranie promiserunt, quod si illud castrum a dicto duce C. requisierit), ipsi fratres dicto C. possessionis sue titulum non dabunt, hoc tamen salvo, quod si per superiorem aliquem iurare super hoc compellantur, liceat eis impune dicere veritatem, promissione®) huiusmodi non obstante. Et ut omnis fomes discordie inter partes easdem esset sublatus penitus et exemptus), omnia damna hinc inde illata occasione dictarum discordiarum coram nobis sibi invicem remiserunt, et firmiter promiserunt, quod occasione omnium discordiarum, que in presentem usque diem inter ipsos quomodolibet contigerunt, una pars malum alterius non procurabit de cetero publice vel occulte; imo si sciret una pars, quod malum alteri ab aliquo deberet provenire, illud pro posse inpediet vel significabit fideliter et prudenter, quod pars illa sibi possit super hoc precavere. Preter hec dictus dux Pomeranie promisit fideliter et expresse, quod neque cum neophytis Prutenis nec paganis erit de cetero federatus contra predictos fratres domus Teutonice vel quoscunque christianos, nec eosdem neophytos subtrahet ab obediendo) fratrum dominio auxilio et amore.1)

a) captivi Msc. b) liberabunt Msc. c) pro Msc. d) requisierint Msc. e) compromissione seu pr. f) exemptive hat 2. D. corrigirt. g) obediendi Msc.

1) Dieser Absaß steht an falscher Stelle, s. S. 150 unten.