concordati tractatus, sed credebat dictus prior et ita videbatur sibi fiendum de sex mensibus; et si concordaretur in aliis, non dubitabat de concordia istius articuli.

Item cum ageretur, quod firmaretur iste tractatus et articuli concordati, post multas altercationes retulit dictus prior, quo papa pro- 5 mitteret articulos ad effectum deducere bona fide et quod vicegerens camerarii vel alius de suo mandato speciali iuraret observare tractatum pacis et articulos antedictos. Et quod cardinales iurarent more prelatorum, prosequi articulos et servare iuxta illorum seriem et tenorem. Et de hoc cardinales erant et sunt contenti.

10

Item cum papa, ut dicitur, dominis cardinalibus Penestrino et de Saluciis aliqua intimasset, comminatus fuisset et protestationes aliquas fecisset die secunda ianuarii proxime preteriti et fuisset dictum priori, quod erat expediens, alia necessitate id non exposcente, ut illa pro bono pacis papa haberet pro non factis, prior respondit, quod sibi vide- 15 batur et quod ita debebat fieri; et credebat, quod papa ita faceret, cum fuissent facta et innovata, tractatu pacis pendente. Et cum de hoc et aliis concordatis cum dicto priore expectaretur responsio et conclusio, prior ipse absque alia responsione recessit.

Et ista dicunt cardinales et intimant vobis domino episcopo Oscensi, 20 ministro Castelle ambaxiatori illustrissimi principis domini regis Castelle, et qui attento zelo dicti regis Castelle, quem habet ad unitatem et pacem ecclesie, multum potestis in hac materia, ut speratur, proficere, et etiam cantori Baiocensi, ad finem ut velitis scire in premissis pape intentionem et voluntatem. Quia si firmare velit papa articulos alias concor- 25 datos et etiam istos cum dicto priore modo premisso concordatos, cardinales sunt parati illos firmare quantum ad prosecutionem dictorum articulorum iuxta illorum tenorem et ad prosecutionem ipsorum articulorum procedere et alias premissa (!) ad effectum deducere, quantum in eis erit; et quod per ipsos non stetit, stat neque stabit, quominus omnia 30 premissa et singula ad effectum debitum deducantur, ad honorem dei, utilitatem ecclesie et unionis prosequende ac animarum salutem.

Hic finit cedula sive scriptura cardinalium.

Que sequuntur verba sunt responsionis pape:

Et quia in materia tam alta et periculosa non mediocriter con- 35 sernente (!) statum sancte matris ecclesie et totius fidei christiane, sicut alias sepe dictum fuit, debemus bona fide procedere, idcirco expedit in ea omnem obscuritatem, captionem, fraudem et errorem fugere ac vitare. Unde quia in titulo predicte scripture premittitur: Hec, que sequuntur post articulos concordatos, fuerunt etc. inter priorem Cartusiensium pro 40 parte pape ex una parte et cardinales ex altera parte etc. nescitur, ad

quem finem hoc asserunt cardinales, cum sit notum ipsismet et aliis, qui interfuerunt in isto tractatu, quod papa, etiam per eos requisitus, nunquam voluit pro parte sua alicui hoc factum committere. Nam cum ipse illos, cum quibus tractaturus erat, presentes haberet, non suberat 5 legitima ratio, qua maximam causam ecclesie per alterum, quam per se tractandam et concordandam committeret, contra doctrinam iurium et solitum morem ecclesie. Nec satis equum (29) videtur aut verisimile, quod [idem esset] tractator seu mediator inter partes contendentes, ut ipsi cardinales fatentur, et idem ipse esset pro parte altera. Ymo quod 10 plus est, post tractatum ruptum, dicto priore et sociis suis aliqua pape ex parte cardinalium moventibus, expresse ipse inhibuit, ne ex parte sua aliquid dicerent aut tractarent, sed si per se possent dictos cardinales reducere ad servandum, que inter eos fuerant concordata, ipse volebat et optabat cum ipsis bonam concordiam acceptare. Et hoc idem 15 tractatores procul dubio fatebantur.

Patet ergo cum ipsorum honore loquendo, quod prior Cartusiensium non pro parte pape, sed ut mediator cum ceteris, in premissis tractatibus intervenit.

Sed iam veniendo ad capitula, que propositum, de quo agitur, 20 directe concernunt, quia in primi principio dicitur, quod cardinales in isto tractatu semper reservaverunt deliberationem et concordiam regis Francorum etc. breviter respondetur, quod si intelligunt, quantum ad ea, que eius honorem et suorum reductionem, concordiam et bonum favorem concernunt, papa hoc ipsum in principio dixit et voluit; et 25 quod post istud ab eo dictum cardinales pro honore, reductione, concordia et favore huiusmodi adiunxerunt, sine quacunque contradictione concessit. Si autem intelligunt, quod reservaverint deliberationi regis, utrum ipsi cardinales deberent summo pontifici Christi vicario obedire an non, papa non veretur fateri publice, se nolle nec voluisse intellectui 30 huiusmodi consentire, videlicet quod obedientia et fidelitas Christo in persona sui vicarii debite, cuiuscunque hominis, quantumcunque sublimis ac sibi et ecclesie quantacunque devotione devoti, subiciatur arbitrio, contra iura divina pariter et humana. Hoc enim nec honori regio convenire nec recte fidei concordare nec papam debere quomodolibet appro35 bare. Proculdubio magnificus princeps intelliget, qui non approbabit in derogationem obedientie Christo debite, quod in proprio subdito minime tolleraret, si obedientiam scilicet et fidelitatem sibi debitam diceret se prestiturum vel negaturum ad arbitrium alterius principis cuiuscunque.

40

Cum autem in eodem capitulo subiciunt, quod papa post illum articulum concordatum petiit, quod post certum terminum in omnem eventum pax deduceretur ad effectum et cardinales (29) concedere

noluerunt; respondetur verum esse, quod papa secundum quod sibi a principio promissum fuerat, petiit, quod in omnem eventum concordie, ipsi cardinales simpliciter firmarent ad eius obedientiam redire post lapsum certi temporis, infra quod debebant bonam deliberationem et concordiam regis et dominorum de Francia procurare et per consequens 5 pacem deducere ad effectum, ut hoc est notum non solum tractatoribus sed multis aliis. Nec apparet, propter quale bonum unionis ecclesie, ut asserunt, denegaverint tractatum firmare, sicut dixerant se facturos. Non ergo dicet Prior Cartusie, quod papa retrocessit ab ista nova petitione, que utique non est nova, ymo in principio ante tractatum 10 per papam facta et cum ipsis cardinalibus concordata. Et licet quo ad modum diversis viis condescenderit, nunquam tamen ab ea retrocessit.

Quod ad II, III et IIII capitula, licet cum predictorum cardinalium pace loquendo, aliqua sint mutata, per que non solum possent verborum honestas sed sententiarum misteria variari, tamen quia, prout alias 15 apparuit, de partium intentione, reducendo ad bonum sensum, vel sunt concordata vel poterunt de facili concordari, non oportet super illis insistere de presenti.

Non est tamen obmittendum, quod tunc temporis dictus prior obtulit pape ex parte cardinalium, que secuntur:

Primo quod faceret instrumentum, quo reputarent se contentos de hiis, que papa concessit in articulis tractatus pacis, ducti per cardinales Penestrinum et de Saluciis cum papa, nec aliud peterent nec facerent partem vel adhererent aliis personis cuiuscunque status, que alia vellent petere vel instare.

1

20

25

Item quod durante dicto tempore, quo post firmam dictorum capitulorum cardinales ibunt in Franciam et usque ad perfectam executionem eorundem capitulorum, papa et sui defendentur et protegentur ab omni molestia, iniuria et via facti a quocunque inferenda vel comminanda. Et hoc iurabunt dicti cardinales et cives. Quod si sentirent vel 30 scirent in contrarium aliquid, notificabunt vel revelabunt pape et eum defendent et protegent ac preservabunt omni eorum possibilitate, saltem quousque (30) esset in plena libertate et securitate.

Item super facto cancellorum primo dictum fuerat, quod tollerentur, sed postea retrocessum et subsequenti forma oblatum, scilicet quod sint 35 ibi duo custodes grati pape et fideles utrique parti, qui teneant claves et dormiant et comedant in domo domini camerarii et continue ibi tra

hant moram. Item quando papa voluerit hospites invitare, quacunque hora aperiant eis. Item quod illi, qui habebunt negotiari cum papa, possint libere, inermes tamen, intrare et exire. Item quod illi de palatio 40

1 Vgl. unten S. 454 den Vertrag von Château-Renard. Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte. V.

30

possint ire per villam secure sine custodibus; iurabunt tamen a principio semel, quod non tractabunt aliquid, quod sit in dampnum vel iniuriam cardinalium vel civitatis.

Item ad provisionem palatii pro sex mensibus habeantur provisio5 nes sequentes: primo de vino: vasa sancti Egidii centum viginti; de carnibus salsis: porci XV; de piscibus salsis pro quadragesima, videlicet marelucia salsa balle V, de allecibus V; de oleo: canas centum; de leguminibus ad sufficientiam; de lignis: quintalia tria milia.

re

Veniendo igitur ad quintum capitulum, quod incipit: Item cum 10 papa, ut dicitur, dominis cardinalibus Penestrino et de Saluciis aliqua intimasset, comminatus fuisset, protestationes aliquas fecisset: spondetur, quod de intimationibus et protestationibus, ut dicitur, verum est; nec papa negat nec ipsi domini cardinales ignorant, quibus de mandato pape per eosdem cardinales Penestrinum et de Saluciis fuit 15 intimatum in ipsorum congregatione communi et tandem in civitate Avinionensi quasi publice divulgatum. Sed ad hoc, quod dicunt, quod eis fuerit comminatus, miratur papa, quomodo tanti viri hoc asserunt, qui melius noverunt, quid significata vocabulorum important. Nam si volunt dicere, quod papa fuerit eis comminatus de facto, cum ipsorum 20 honore loquendo, nec eis comminatus est, ut sciunt illi, qui presentes fuerunt; nec est verisimile, quod ipse in tantis periculis constitutus comminaretur de facto illis, qui eum in suo posse captum detinent, et qui sibi frequenter, ut est notorium, comminantur, aliqui expresse, alii cautius et tamen formidabilius dicentes, quod si modo cum eis non 25 concordaverit, dubitant de magnis et irreparabilibus periculis persone (30) sue et per consequens totius ecclesie. Que tamen pericula non aliter, quam eis papam detinentibus et consentientibus, presumuntur verisimiliter proventura. Si autem volunt dicere, quod de iure papa

fuerit eis comminatus, cum eorum reverentia, papa ibi nichil fuit com30 minatus. Verum est, quod recolens fidedignorum relatione sibi pluries reportatum, quod aliqui ex predictis cardinalibus, prelati et quidam alii viri litterati dixissent, quod si papa eis intimaret, quod civitas esset supposita interdicto et ipsi excommunicati, procul dubio servarent interdictum nec se [divinis ulterius] immiscerent; et considerans, [quod] 35 per censure vilipendium in sententiarum transgressione, per contemptum clavium in interdicti violatione, per deceptionem animarum in potestatum invalida usurpatione; per introductionem abhominandi erroris, si ante ipsorum reconsiliationem fieret electio; in periculosa antipape intrusione, quam gravissime deus offenditur, populus christianus decipitur, potestas 40 clavium contempnitur et maximi et periculosi errores introducti in dei ecclesia formidantur; certe non comminando, sed benigne et humaniter exortando; urgente conscientia, eis amicabiliter intimavit et per eos

aliis intimari precepit, quod ista civitas Avinionensis cum suo territorio erat interdicto supposita; item omnes ipsi eum captum seu reclusum detinentes, cooperantes, faventes et consulentes et ratum habentes, diversis sententiis excommunicationis et anathematis ligati, iidem ipsi omni iurisdictione et potestate carentes et privati, et stantibus terminis 5 ipsos et eorum quemlibet potestate et habilitate eligendi et eligi in papam active et passive privatos (!), que censure, inhabilitates et pene non poterant per alium quam per romanum pontificem relaxari. Ipse tamen paratum se obtulit, eos et alios debite redire volentes ad eius obedientiam, benigne recipere et gratiose tractare. Quomodo ergo ista 10 potest dici comminatio, cum non solum ex debito cure pastoralis, sed ex vinculo caritatis papa obligaretur, illa cardinalibus intimare, ne subditorum (31) offensa de eius manibus requiratur. Debent ergo predicti cardinales tam vere, iuste et salutari monitioni parere et non petere, quod papa eam habeat pro non facta; nam hoc simpliciter fore possibile 15 vel expedire, nisi ipsi aliter doceant, prima facie non videtur. Quamvis enim, que certas habent de iure solennitates, formas et effectus, ultra simplicem notitiam veritatis, possint quandoque pro non factis haberi, tamen ista intimatio vel denuntiatio, de qua nunc agitur, que directe operatur informationem conscientie et notitiam veritatis, non 20 apparet, qualiter stantibus terminis posset deleri, nisi gestorum memoria deleatur.

De protestationibus vero per papam factis constat per publica instrumenta, quarum prima fuit de sua professione catholica super illis, que ad fidem pertinent; de qua tenet quicquid tenet et docet sancta 25 mater ecclesia, et reprobat quicquid illa reprobat et condempnat, prout in ipsa protestatione hec et alia specialius continentur. Item protestatus fuit, quod per ipsum non rumpebatur tractatus concordie inter ipsum et cardinales diutius agitatus. Nam requisiverat eos, quod vellent ipsum firmare, sicut promiserant, quia ipse volebat idem facere; quod tamen 30 denegaverunt, ut hec patent per publica instrumenta ac patebit per testimonium tractatorum. Has ergo, et si que sint alie, protestationes papa fatetur se fecisse, non comminando vel iniuriam inferendo cuiquam, sed solum ab impositis et que imposterum possent imponi infamiis se iuris remediis prothegendo.

35

Ad id, quod in fine dicti capituli continetur, scilicet quod prior ipse absque alia responsione recessit, respondetur: cum sit vir prudens et magnus zelator huius concordie, in qua plurimum laboravit et sibi recipienti licentiam papa dixisset, quod si videret cardinales dispositos ad concordiam, adhuc remaneret, et ipse ita se facturum dixerit, satis 40

1 Vgl. den dritten Theil.