quamvis locum hucusque temere de facto detineat, nullus obediat quomodolibet vel intendat, in hijs maxime, ubi periculum vertitur animarum. Data Penestre XV° die Junii.

IV.

Denkschrift der Cardinäle gegen die beiden Colonna.

5

8

Miseratione divina Gerardus Sabinensis, Johannes Tusculanus, frater Matheus Portuensis et Sancte Rufine, Symon Penestrinus et frater Hugo Ostiensis et Velletrensis episcopi; frater Thomas tituli Sancte Cecilie, Johannes tituli Sanctorum Marcellini et Petri, Nicolaus tituli Sancti Laurentii in Damaso, frater Robertus tituli Sancte Potentiane, et frater Jacobus 10 tituli Sancti Clementis presbyteri; Matheus 11 Sancte Marie in Porticu, Neapuleo 12 Sancti Adriani, Guillelmus 13 Sancti Nicolai in Carcere Tulliano, Franciscus 14 Sancte Lucie in Silice, Jacobus 15 Sancti Georgii ad Velum aureum, Franciscus 16 Sancte Marie in Cosmedin, et Petrus 17 Sancte Marie Nove diaconi cardinales, universis christifidelibus cuiuscunque eminentie, condicionis aut status ecclesiastici vel mundani salutem in Domino. Humilis doctrina magistri dicentis: 'Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mu m ut testimonium perhibeam veritati', nos edocet et informat, ut lucidam veritatem non ponamus sub modio, sed super candelabrum collocemus, ut luceat omnibus qui sunt in domo ecclesie militantis, ut nec sol timeatur in nubilo, sed refulgeat tempore oportuno, nec simus rei, quasi prodesse nolentes

2

1 Gerardus Bianchi. 1278, 12. März, presb. card. XII Apostol.

2 Johannes Boccamati, seit 1285.

3 Der Franziskaner Matthäus d'Aquasparta, Cardinal seit 1288, 15. Mai. * Simon Beaulieu, Cistercienser, seit 1294, 18. Sept. Gest. 18. Aug. 1297.

Var. Polit. 40, fol. 180 und Contelori.

5 Hugo Seguin, Dominikaner, seit 1288, 15. Mai, Cardinal.

6 Thomas Oera, Cölestiner, seit 1294, 18. Sept.

7 Zugenannt Monachus oder Lemoine, seit 1294, 18. Sept.

8 Nicolaus de Nonancourt, 1285-1288 Kanzler von Notre-Dame in Paris, seit 1294, 18. Sept., Cardinal.

9 Cistercienser, seit 1294, 18. Sept., Cardinal.

10 Franziskaner Jacobus Tomasi, seit 1297, Dec. 17.

11 Matthäus Rubeus Orsini, seit 1262.

13 De Pergamo (de' Longhi), seit 1294, 18. Sept.

14 Neapoleonis Orsini, seit 1297, Dec. 17.

15 Stephaneschi Gaetani, seit 1297, Dec. 17.

16 Gaetani, seit 1297, Dec. 17.

17 De Piperno (Valeriano Duraguerra), seit 1297, Dec. 17.

12 Orsini, seit 1288.

veritatem tam lucidam occultantes, et ne ecclesie Dei arguamur profutura subtrahere, si nolimus tradere omnibus, quod ipsi non celandum accepimus, canente psalmografo: 'justitiam tuam non abscondi in corde meo, veritatem tuam et salutare tuum dixi'. 'Non celavi misericordiam tuam in consilio multorum'. Aperiamus ergo cur ista promisimus, et vestros animos qui pie sentitis et creditis, ad declinandum a malo et faciendum bonum, salubriter informemus, confuțandam (sic) quoque et confundendam verba malefica, mendacia et figmenta Jacobi de Columpna et Petri nepotis eius, quondam sancte Romane ecclesie cardinalium, qui tam malefici, quam falsidici et blasphemi acuerunt linguas suas sicut serpentes, sub quorum labiis aspidum est venenum. Ipsi namque post depositionem ipsorum a cardinalatibus sancte Romane ecclesie et privationem omni cardinalatus comodo et honore per sanctissimum patrem et dominum nostrum dominum Bonifatium divina providentia sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summum pontificem de communi omnium nostrorum consilio eorum exigentibus culpis et demeritis ac suorum, et iudicati scismatici et blasphemi et tanquam heretici puniendi, in celestis Regis vicarium et successorem Petri sua ora laxantes, suis litteris per diversas partes orbis terre diffusis asserunt et affirmant, prefatum dominum nostrum summum pontificem papam non esse legitimum, nec summi pontificis auctoritatem et potestatem habere, nec intravisse per ostium in papatu, quin potius aliunde tanquam furem et latronem ad tante dignitatis apicem conscendisse, quod universis christifidelibus, nobisque potissime, qui ipsius ingressus et progressus habemus notitiam pleniorem, nephandum est dictu et horrendum auditu. Ideoque nephas est, que vidimus occulis nostris, quod perspeximus et manus nostre contractaverunt, et manifestata sunt nobis, silere [ac non] universis christifidelibus nuntiare, et non redigere ea publica documenta ad perpetuam rei memoriam, in archivo sancte Romane ecclesie conservanda.

Ad notitiam ergo tam presentium quam etiam futurorum presentium tenore deducimus, quod anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo quarto 1, mense Decembris in die beate Lucie virginis bone memorie frater Petrus de Morrone, olim Celestinus papa v, dum Neapoli in Castro novo personaliter resideret, Romana curia Neapoli existente, de{ anime sue salute sollicitus, et humiliter defectus proprios recognoscens patentes et notos, propter quos impotens reddebatur et prorsus inhabilis ad summi apostolatus officium exercendum, in tantum quod nec mala que egerat in papatu revocare poterat nec sciebat, sed nec a malis agendis in antea abstinere, propter que anime sue periculum reformidans,

1 Im Concepte steht scheinbar 'quinto', und 'Januarii'.

2 13. December. S. die Bulle Bonifaz' VIII. vom 24. Jänner 1295. Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte. V. 35

elegit magis papatui cedere et abiectus esse in domo Domini ac esse subiectus sub alterius presidatu, quam preesse universali ecclesie et tam sibi quam subditis non prodesse. [Et] licet a fratribus suis sancte Romane ecclesie cardinalibus fuisset inductus, ut saltem cessionem seu renuntiationem papatus differret et experiretur adhuc si nonnulla de malefactis suis posset corrigere et a similibus abstinere, nullatenus ad hoc induci potuit ipsum conscientia remordente, affirmans et tacite questioni respondens quod electioni facte de ipso in Romanum pontificem nullatenus prestitisset assensum, nisi quia sibi, qui simplicem et heremiticam vitam ducebat et longo tempore duxerat, extitit persuasum et affirmatum constanter quod electioni huiusmodi de se facte absque mortali peccato non poterat discentire. Unde firmiter in renuntiandi papatui proposito persistebat. Cumque a tali proposito non posset aliquatenus revocari (quamvis [a] collegio fratrum suorum non revocaretur in dubium quin Romanus pontifex renuntiare possit papatui presertim ex causa et maxime tam necessaria tam salubri, ubi Romana et universalis ecclesia quodammodo videbatur vidua et sine pastore, quando tam inutilem perhibebatur habere; erant enim defectus et insufficientie eius non solum prudentibus sed et lippis et tonsoribus manifeste) et ut super renuntiatione huiusmodi dubitatio non possit oriri in cordibus aliquorum: circumspectio fratrum suorum sancte Romane ecclesie cardinalium persuasit eidem, ut de eorundem fratrum consilio constitutionem faceret perpetuo valituram, vel potius declarando statueret, quod tam ipse quam Romani pontifices qui pro tempore forent, possent renuntiare papatui in manibus sui collegii, quam constitutionem seu declarationem fecit de eorundem fratrum suorum consilio unanimi et concordi 2. Post hec vero ipse spontanee, expresse, pure ac simpliciter, absque conditione cessit renunciavit papatui 3, nichil sibi reservans in eo, in fratrum presentia predictorum, mitram, mantum anulumque deponens, que papali modo portabat, ac secessit in partem, collegio in consistorio ubi hec acta fuerant remanente, habitaque deliberatione solenni, idem collegium cessionem et renuntiationem huiusmodi acceptavit, ex quo nullatenus induci potuerat, ut retinuisset papatum.

1 Dass die Cardinäle, oder vielmehr das Collegium, in dem Benedikt Gaetani, der Nachfolger Cölestins, gegenwärtig war, dem Papste abredeten, abzudanken, wiederholen sie noch einmal. Dasselbe constatirt ein berühmter Zeitgenosse, Aegydius Colonna, indem er sagt: 'Potest ex pluribus adhuc viventibus comprobari, dominum Bonifacium papam VIII., tunc in minoribus agentem et cardinalem existentem, persuasisse domino tunc Coelestino, quod non renuntiaret . . . Ideo in renunciatione non fuerunt illae dolositates nec illa machinamenta nec illae fraudes, ut adversarii asserebant.' De renunciatione papae, cap. 23, bei Roccaberti, Bibl. max. pont., II, 56, solutio 1.

...

2 Am 10. Jänner. Potthast, n. 24019.

3 S. Potthast, p. 1921.

Quibus cessione et renuntiatione factis in die beate Lucie virginis dictis anno et mense et in publicam deductis notitiam, idem collegium per decem dies expectavit cardinales absentes, secundum constitutionem felicis recordationis Gregorii pape xmi editam super electione Romani pontificis in concilio Lugdunensi. Ex tunc cardinales qui voluerunt future electioni Romani pontificis interesse intraverunt palatium dicti castri, in quo idem Celestinus predictarum cessionis et renuntiationis tempore residebat, et sub clausura manentes cantata missa sollenniter de sancto Spiritu in vigilia natalis Domini et declaratis certis articulis ut est moris, qui singulariter in electione Romani pontificis observentur, et absolutionibus factis et dispensationibus auctoritate collegii secundum consuetudinem approbatam, elegit collegium per viam scrutinii procedere, que est via ordinaria ad electionem Romani pontificis faciendam. Et electis scrutatoribus collegii et scrutatoribus scrutatorum secundum dicte ecclesie morem, et votis omnium cardinalium vocem in electione habentium scrutatis secreto et redactis in scriptis et mox collegio publicatis, inventum est, quod maior pars partium comparatione minorum in sanctissimum patrem et dominum nostrum dominum Bonifatium divina providentia papam viij, tunc Benedictum Gayetanum tituli sancti Martini in Montibus presbyterum cardinalem, consenserat et direxerat vota sua in scrutinio memorato, inter quos Jacobus de Columpna et Petrus nepos eius, tunc dicte ecclesie cardinales, nunc depositi scismatici et blasphemi, in ipso scrutinio consenserunt elegerunt seu nominaverunt eundem, aliis fere omnibus cardinalibus accedentibus, qui in scrutinio non consenserant in eundem. Secuta electione canonica ipsoque ammantato 5 ut moris est, omnes et singuli cardinales et etiam dicti Jacobus et Petrus ad pedes ivimus, et fecimus ei reverentiam, ipsumque in papam recepimus, quos ipse dominus ad obsculum dignanter recepit. Quo in fenestra dicti palatii clero et populo presentato, comitante collegio et cantante: Te Deum laudamus, deductus est ad capellam, que est in castro predicto. Cumque idem sanctissimus pater et dominus noster secunda die sequenti Januarii de Neapoli recessisset, ipsi J. et P. secuti et comitati sunt eum sicut papam et dominum usque ad Urbem, in qua idem dominus noster in die beate Emerentiane virginis recepit consecrationis et coronationis sue sollennia, ut est moris, in basilica Principis apostolorum de Urbe, eisdem J. et P. ministrantibus in suis ordinibus, ac in processione sollempni que tali die fieri solet a dicta basilica usque

6

1 Es wird noch 'et' hinzugesetzt.
3 Concept: 'Jacobum'.

4 Concept: 'ad accedentibus'.

5 Mit dem päpstlichen Pallium bekleidet. S. Ducange-Henschel, IV, 247. Concept: ipsumque'. 623. Jänner.

2 Concept: 'declarationis'.

1

Lateranensem ecclesiam in equis copertis et vestimentis albis dicti J. et P. una cum aliis processerunt. Processu etiam temporis per triennium fere eidem domino nostro obedientiam, reverentiam, honorem solitos exhibentes participaverunt secum ut cum papa reverenda dominici Corporis et Sanguinis sacramenta, ministrantes ei in missarum solenniis et obsequentes, sicut solent ministrare Romano pontifici predicte Romane ecclesie cardinales. In ecclesiarum etiam provisionibus [et] diffinitionibus sua dederunt consilia, et in aliis articulis spiritualibus et temporalibus que sepius imminebant. Alia etiam faciebant cum ipso et recipiebant ab eo, que cum homine et ab homine qui non habuisset ingressum canonicum nec fieri nec recipi debuissent. Nec possunt J. et P. prefati metu proponere se fecisse, qui dominum nostrum predictum in scrutinio more memorate ecclesie cardinalium elegerunt et nominaverunt eligendum in papam, quando de ipso eis non poterat esse timor. Et post electionem, consecrationem et coronationem premissas de ipso domino nostro factas in castro tunc ipsorum, quod Zagarolum dicitur, et quod per dictum J. tunc temporis tenebatur, cum pluribus ex fratribus suis fiducialiter extitit hospitatus, et ipsi J. et P. et sui exhibuerunt eidem domino nostro papalem reverentiam et honorem, ubi nulla eis aderat causa timoris. Demum predicti Jacobus et Petrus predictis nequaquam obstantibus in reprobum sensum dati acuerunt ut gladium linguas suas et quasi canes latrantes, iniquis labiis linguisque dolosis in predicta verba blasphemie proruperunt, negantes caput ecclesie catholice, verum Urbis orbisque

4

3

1 Für das Folgende lag den Cardinälen die Bulle Bonifaz' Lapis abscissus vom 23. Mai vor, in der es heisst: 'Fere per triennium obedientiam nobis et reverentiam exhibuerunt ut pape, participantes una nobiscum reverendum dominici Corporis et Sanguinis sacramentum, ac ministrantes nobis in missarum solemniis et divinis officiis, prout ab antiquo solent cardinales sepedicte Romane ecclesie Romanis pontificibus ministrare. In ecclesiarum provisionibus et diffinitionibus per nos factis consilia sua dantes, et se in concessis a nobis privilegiis subscribentes, alia faciebant nobiscum et recipiebant a nobis, que cum homine et ab homine, qui non habuisset ingressum canonicum, nec fieri nec recipi debuissent. Nec possunt supradicta metu proponere se fecisse, qui nos in scrutinio more memorate ecclesie cardinalium elegerunt et nominaverunt eligendum in papam, quando de nobis timendum non erat. Et post electionem, receptionem, consecrationem et coronationem premissas factas de nobis in castro tunc ipsorum, quod Zagarolum dicitur, et quod per dictum Jacobum tunc temporis tenebatur, cum pluribus ex fratribus nostris hospitati fuimus confidenter, et ipsi ac sui tunc ibidem exhibuerunt nobis papalem reverentiam et honorem, ubi nulla aderat eis causa timoris.' Corrigirt nach dem Original. 3 Concept: 'exhiberunt'. 4 Aehnlich Bonifaz in der genannten Bulle.

2 Concept: 'eis'.