Imágenes de páginas
PDF
EPUB

2. Die Aufzeichnungen des Cardinals Jakob Stefaneschi über die
drei öffentlichen Sitzungen des Vienner Concils.

Wie aus dem Vorstehenden erhellt, sind die Aufzeichnungen einzig im Interesse des päpstlichen Ceremonienwesens gemacht; trotzdem haben sie, wie ich schon früher hervorhob, bei dem Mangel anderer Berichte nicht geringen Werth. An erster Stelle findet sich die 'Rubrica', wie sie zum voraus festgestellt war (talis erit), und erst hierauf folgt die 'rubrica facta'. Erstere hat nur für das Studium des päpstlichen Ceremonienwesens Interesse.

Ich theile vor allem die Texte mit, und zwar so, dass ich mich, wo es von Nutzen scheint, selbst in der graphischen Anordnung genau an das Original halte. In den Anmerkungen füge ich den ganzen Bericht bei, welchen einer der Fortsetzer des Wilhelm von Nangis von dem Concil bietet, da derselbe mit dem des Cardinals Jakob genau zu vergleichen ist.

a) Die erste Sitzung vom 16. October 1311 1.

Bl. 6: Rubrica facta de sessionibus tribus concilii Viennensis; et continentur, que acta fuerunt in tribus sessionibus concilii Viennensis, sed loca prelatorum erant in navi ecclesie per totum; et erant tres

1 Chronique latine de Guillaume de Nangis de 1113 à 1300 avec les continuations de cette chronique de 1300 à 1368; ed. H. Géraud I, 388: 'Concilium generale, quod papa Clemens fecerat convocari, prima die mensis octobris apud Viennam urbem Provinciae, centum quatuordecim prelatorum cum mitris absque caeteris non mitratis et absentium procuratoribus, congregatur. In quo duae sessiones fuerunt, Antiocheno et Alexandrino patriarchis in medio sedentibus. Et antequam celebraretur, iniunxit papa prelatis et aliis, qui pro concilio venerant, missas celebrari et triduo ieiunari.

In prima itaque sessione, quae fuit etiam die sabbati in octabis beati Dionysii in ecclesia cathedrali, facta invocatione Spiritus Sancti, sicut in talibus fieri consuevit, Papa assumpto themate isto: In concilio iustorum et in congregatione magna opera Domini et exquisita in omnes voluntates eius, praedicavit exponens causam triplicem convocationis concilii generalis, scilicet propter factum Templariorum enorme, propter subsidium Terrae Sanctae et reformationem status universalis ecclesiae. Et hoc facto dataque benedictione super populum unusquisque ad propria remeavit.

'Postmodum inter papam deputatosque ab eodem Papa circumspectos plurimum et discretos admodum viros et cardinales, prelatos, procuratores et alios, quorum intererat, post conventus multos variosque tractatus multae de

gradus (7a) in circuitu. Sedes patriarcharum, que erant in medio navis infra columpnas habeba[n]t istos gradus. Thalamus vero, qui erat post chorum emminens versus prelatos sic erat. Nam super thalamo erant duo gradus non multum alti, quasi in medio thalami, ita quod sufficeret pro sede pape, et diaconi in summo sedebant versa facie ad papam. Ravennas locutus est [nomine] pape, quod sine preiudicio sedium sederent, qui erant consessi 2.

1

Dedit indulgentiam XX annorum prelatis et XX quadragenas et voluit, quod cardinales essent participes; et voluit, quod procuratores capitulorum de . . . consilii haberent XX annos etc.

Dominus Nicolaus presbiter cardinalis . . . ut presbiter de libro

cum pluviali, licet . . . primo planeta.

Thema pape: 'In consilio iustorum et congregatione magna et opera domini exquisita in omnes voluntates eius.' 5

Pro thema:

Circa factum Templariorum.

Factum Terre Sancte.

Reformatio morum et libertates ecclesie.

5

10

15

Non indixit determinate . . . sessionem. Dixit, quod de regnis archiepiscopi eligerentur et alii prelati, cum quibus posset tractari de 20 facto Templariorum". Commisit domino Nicolao, Neapoleo et dicendo, ut audiret petitiones illorum 7.

Reverentia facta fuit per diaconum in capella sine Sit nomen.

Hodie in prima sessione paratus fuit dominus papa in quadam capella, quia ibi erat paratum faldistorium; et camerarius pape, scilicet 25

liberationes habitae vel factae fuerunt in praemissis, usque tamen ad adventum regis Franciae, qui habitorum a principio contra Templariorum ordinem et personas processuum specialiter promotor et zelator praecipuus in favorem fidei dicebatur. Et erant cuncta ardua, quae in concilio tractabantur, quasi in dubio vel suspenso poni seu in verbo fieri videretur.'

Noch bemerke ich, dass nach Géraud 1. c. p. XVII dieser das Vienner Concil betreffende Theil der Fortsetzung wahrscheinlich 1314 von einem Mönch von St. Denis bei Paris geschrieben wurde.

1 Raynaldus de Corrigio, am 19. November 1303 von Vicenza nach Ravenna transferirt; vgl. Grandjean, Regestes de Benoît XI, n. 241.

2 Handschrift: confessi.

3 S. diese Zeitschr. I, 44; IV, 363.

4 Der Dominikaner-Cardinal Nicolaus de Freauville als Prior der CardinalPriester.

5 Psalm. 110, 1. 2. In der Handschrift fehlt natürlich der Punkt nach congregatione.

6 Vgl. diese Zeitschr. IV, 422.

7 Vgl. diese Zeitschr. IV, 433.

episcopus Pictaviensis 1, de mandato pape fuit in thalamo et sedit cum notariis pape in sedibus post diaconos cardinales ad dexteram pape nec habuit pluviale, quia papa noluit, sed indutus fuit capa clausa lanea et notarii similiter.

5 Delfinus 2 stetit rectus prope papam, set aliqui pape servientes et nobiles, non multi, fuerunt in thalamo.

10

[blocks in formation]

Quid de orationibus? Ad quam partem?

Orationes dixit papa versus faciem ad navim ecclesie et ad prelatos, et in litanea procubuit propter prelatos in faldistorio, versam tenens faciem ad prelatos; et in Flectamus genua similiter diaconus (?). Cantavit evangelium dominus Neapoleo ad pape, versus facie

ad oppositum.

4

15 b) Die zweite öffentliche Sitzung vom 3. April 1312 3. Bl. 4: Ordo concilii generalis Viennensis tempore Clementis pape V in tribus sessionibus. Locus vero regis Francie fuit aliquantulum magis elevatus.

1 Arnald von Auch, Canonicus von St. Bertrand de Cominges und päpstlicher Kaplan, wurde am 4. November 1306 nach der nicht ganz freiwilligen Cession Walters zum Bischof von Poitiers und 1312 zum Cardinalbischof von Albano ernannt; vgl. Regestum Clementis V., n. 1514.

2 Johann II., 1308-1318, Dauphin de Viennois. Erst dessen zweiter Nachfolger, Humbert III., gab 1349 sein Land an Frankreich und seinen Titel Dauphin dem Erstgeborenen der königlichen Prinzen.

3 Vielleicht auf das oben erwähnte Sit nomen [domini benedictum] zu beziehen.

Napoleon Orsini.

5 Die Fortsetzung Wilhelms von Nangis 1. c. p. 389: MCCCXII Die Lunae Quasimodo (3. April) celebratur Viennae in ecclesia maiori sessio secunda concilii generalis, rege Franciae Philippo, qui circa quadragesimam illic cum filiis et fratribus suis, multorum peritorum, nobilium ac magnatum decenti pariter ac potenti comitiva vallatus advenerat, una cum cardinalibus, patriarchis, praelatis et aliis superius nominatis ex ipso, a dextris summi pontificis prae caeteris omnibus, in sede tamen inferiori aliquantulum sedente.

'Illic sane post aliqua, quae in talibus fieri sunt consueta, primo Papa assumpto themate: Non resurgent impii in iudicio neque peccatores in concilio iustorum; et per modum praedicationis ad Templarios [applicato], ordine[m] Templi, non per modum definitivae sententiae, cum ordo ut ordo non esset adhuc convictus, sed per modum provisionis et ordinationis tantum, tamen quia modus recipiendi, quem nec ante voluerant detegere, fuerat ab antiquo

In secunda sessione concilii Viennensis, que fuit tertia die aprilis, omnia facta ut in prima. Cantavit evangelium dominus Arnaldus ', diaconus cardinalis; evangelium Vos estis sal terre.

Thema pape: Non resurgunt impii in iudicio neque peccatores in consilio iustorum 2. Dixit, qualiter processerat in facto Templariorum 5 et pronuntiavit verbo . . . dicens, quod non sentencialiter diffinitive, sed per viam provisionis et ordinationis statuerat et statuebat et ordinabat, quod ordo milicie Templi cessaret, et nullus habitum portaret nec ad professionem eius reciperet, et penam etiam excommunicationis etc. ipso facto. Et de bonis quondam ipsius et personis ordinacium 10 sedi apostolice reservabat, bonis concedendo novo ordini vel alicui militari ordini approbato applicando.

suspectus, et per infinitos fratres ordinis et maiores fuerat hoc prolatum, auctoritate apostolica, sacro approbante concilio, delevit et amovit; et tam ipsius nomen quam habitum penitus annullavit, tum quia de caetero esset inutilis ordo, cum nullus bonus vellet deinceps ipsum intrare; tum propter alia mala removenda et scandala evitanda.

'Statimque constitutionem super hoc editam legi fecit in omnes, qui de caetero habitum retinerent vel de novo sumerent seu alium ad huius professionem reciperent, excommunicationis sententiam proferens, [quam] tam recipientes quam recepti incurrerent ipso facto; ordinationem tamen de personis remanentibus et bonis apostolicae dispositioni reservans, super hoc, antequam solveretur concilium, provisurus attente.

'Caeterum quoad secundum principale concilii generalis intentum, scilicet subsidium Terrae Sanctae, assumpto themate: Desiderium suum iustis dabitur, post verba amaritudinis propinare incipiens verba dulcedinis, exposuit toti concilio, qualiter recuperatio Terrae Sanctae, quae sibi praecipue et generaliter cuilibet fideli catholico summe est desideranda, (et tamen, quia est diutius in dilatione posita et nimium retardata iustorum desideria, protenditur sui et cuiuslibet catholici afflictiva) nunc erat effectui proxima; praesertim cum rex Philippus praesens, sibi per suas patentes litteras, (quae statim lectae sunt in pleno concilio) fideliter promisisset, quod infra annum cum liberis et fratribus suis necnon procerum regni sui et aliorum regnorum multitudine copiosa, crucem assumeret, et ab instantibus martii kalendis ad sex annos iter arriperet ad transfretandum in subsidium Terrae Sanctae; quod si morte vel alias esset legitimo impedimento excusandus, primogenitus suus ad hoc exequendum se fideliter obligavit, sed nihil fecit. Qua de causa praelati devota affectione decimas ad sex annos concesserunt eidem; quorum videlicet tam regis devotionem quam decimarum obligationem summus pontifex et sacrum concilium approbaverunt. Et sic fuit illa sessio terminata.'

[blocks in formation]

Lectus in nota ad modum lectionis processus pape contra ordinem quondam Templariorum; licteram super hoc bullatam eiusdem tenoris apertam statuebat magister Joannes de Traiecto

Consequenter exposuit papa propositum regis Francie de passagio 5 et cruce, quomodo obligabat se a kalendis martii proximo futuris ad... sex annos ad transfretandum ipse . . . et fratres et ad crucem assumendam ad unum annum, non obstante guerra, si qua esset in suo regno. Interfuit rex Francie in secunda sessione. Cum debebant dici litanie, vel cum dicebatur evangelium, sedit in faldistorio cum ... sine 10 scabello, ad dexteram pape, aliquantulum in thalamo depressiori, scilicet post diaconos cardinales. Ad pedes regis sedebat dominus Carolus [frater] regis Francie et comes Sancti Pauli et alii barones. Erant etiam (?) versus partem regis stantes Delfinus et filius domini Adomari de Pictavis, post tamen diaconos. A sinistris pape erat rex Navarre 15 stans, princeps filius regis Sicilie et alii fratres regis Navarre et dux Burgundie et filius comitis Britanie et alii nobiles stantes.

20

25

3

In prima oratione dixit dominus Neapoleo Flectamus genua, dominus Landulphus Levate. In secunda oratione dixit dominus Landulphus Flectamus genua et Jacobus sancti Georgii diaconus cardinalis Levate. Letaniam dixit unus subdiaconus, scilicet ille de sancto Antonio. Bl. 5a: In fine dixit papa, sine Confiteor, Precibus et merit[is] etc., Indulgenciam etc. et Benedictio etc. faciens crucem. Dedit ultimo indulgentiam XXX annorum et triginta quadragenarum vere penitentibus et confessis et qui confiterentur infra octo dies.

Et sic secunda sessio fuit finita. Modo indixit terciam sessionem. c) Die dritte öffentliche Sitzung vom 6. Mai 1312 3. Bl. 7: In tercia sessione concilii Viennensis, que fuit in ecclesia omnia facta fuerunt, sicut in prima et secunda, non tamen in

1 Derselbe war wohl einer der päpstlichen Notare. Ich fand im Regestum Clementis V. nur Nicolaus Jacobi de Traiecto, clericus Gaietanus (n. 6243), und Petrus Jacobi de Traiecto, canonicus Aversanus (n. 6881), als 'scriptores'. Weiteres muss der Indexband ergeben. Der genaue Sinn des wohl auf einem Lesefehler des Schreibers der Handschrift beruhenden 'statuebat' ist mir nicht klar. Sicher wurde die Aufhebungsbulle verlesen.

2 Dies ist hier vermuthlich zu ergänzen. Denn wäre hier der Graf Karl von der Marche, der Drittgeborene Philipps des Sch., genannt, so wäre das unten folgende 'et alii fratres regis Navarrae' nicht mehr zu erklären. 3 Landulf Brancaccio.

4 Jakob Caetani Stefaneschi, dem wir die Aufzeichnungen verdanken. 5 Die Fortsetzung Wilhelms von Nangis 1. c. p. 392: Priusquam concilium solveretur post habitos tractatus varios de bonis Templariorum, quibus

« AnteriorContinuar »