Imágenes de páginas
PDF
EPUB

dictum fuit ieiunium. Quedam tamen, ut infra patent, fuerunt specialiter servata. Nam sicut in Ordinario continetur, tertia die omnibus expletis dixit dominus Neapoleo Humiliate vos ad orationem, et non facto intervallo dixit orationem et benedictionem cum responsionibus, ut est in Ordinario. Et consequenter cantatur Te Deum et dictum Sit nomen 1. 5 Thema pape cum sedit: Super muros tuos Ierusalem posui custodes 2 et prosequitur. Narravit, quod factum erat per dei gratiam de consilio prelatorum circa illa tria, per (!) que concilium convocatum fuerat: de Templariis quondam et ordine ipsorum, et quomodo tune in ultima sessione, prout audiverat, . . . de bonis et personis. Secundo 10 dixit, quod inchoatum erat de facto passagii et Terre Sancte, quod rex Francie per suas lecturas promiserat, ut audiverat. Et dixit, quod audivit, quod ordinatum erat de reformatione morum.

[ocr errors]

Consequenter lecta fuerunt multa, primo quedam, que ad fidem pertinent, scilicet quod Christus fuit mortuus lanceatus; secundo $15 quod asserere, quod anima intellectiva secundum suam substantiam non sit forma corporis per se, est erroneum. Et voluit, quod esset eligenda qua (?) dicitur, quod gratia et virtutes infunduntur in baptismo tam parvulis quam adultis.

vel ad quos usus essent potius applicanda, quibusdam consentientibus, quod nova religio, ad quam applicarentur esset fundanda, aliis alia dicentibus; tandem providit apostolica sedes, regibus et prelatis assentientibus, eadem in favorem Terrae Sanctae integraliter ad fratres Hospitalis devolvi, ut ad eiusdem terrae recuperationem sive subsidium possent effici fortiores ex ipsis. Sed ut apparuit processu temporis, facti sunt deteriores. De personis autem remanentibus nondum fuit ad finem.

'Porro etsi de aliquibus statum et reformationem ecclesiae universalis tangentibus, quod tertium principale intentum, aliqua prolocuta fuerint, et eorum ordinatio seu provisio seu decisio a praelatis et aliis, quorum intererat, priusquam concilium solveretur, et instanter et pluries a Papa peteretur, de quibus etiam ipse Papa, ut dixerunt aliqui, decretales quasdam, praeterea constitutiones edidit et statuta; nunquam tamen in dicto concilio fuerunt publice promulgata, sed penitus iudicio apostolico libere fuerunt reservata et ad plenum dimissa.'

1 Die wünschenswerthen Erläuterungen für das Folgende s. in dieser Zeitschr. II, 353 f.; III, 409 f.; IV, 420 f.

2 Isai. 62, 6.

3 Es ist wohl: ordinatum erat zu ergänzen.

Ueber die folgenden Irrthümer Olivi's vgl. Hefele, Conciliengeschichte V, 475 und diese Zeitschr. II, 353—417; III, 409–553.

5 Handschrift: sec.

6 L. quod esset eligenda sententia, qua.

Consequenter lecte due vel tres lictere de bonis quondam Templariorum et personis. Nam bona omnia mobilia et immobilia sunt translata in ordinem Hospitalariorum. De personis ordinatum secundum diversitatem delicti vel innocentie et commissum conciliis provincialibus, 5 et quod alendi essent redeuntes ad gremium ecclesie de bonis quondam Templi, et magna circa eos misericordia adhibenda, et quod ponendi, prout ordinatum esset per concilia vel fortassis episcopos, in locis aliorum religiosorum vel in locis quondam Templi, non multi simul. Relapsi sint puniendi secundum canonicas sanctiones. Et citati fuerunt publice, 10 quod usque ad annum coram ordinariis compareant, super quos non esset facta inquisitio vel fuissent contumaces, alioquin excommunicati; et, si usque ad annum sustinerent excommunicationem, tanquam heretici punientur.

Fuerunt lecte quedam ordinationes circa Hospitalarios et omnia 15 eorum privilegia suspensa usque ad eius voluntatem, excepto privilegio exemptionis, si haberent. Et multa alia lecta circa huiusmodi ordinationem.

Fuerunt lecte etiam alie constitutiones, scilicet de percutientibus et capientibus episcopos; et quod non subdiaconi non habent vocem 20 in capitulo; et quod in causis ecclesiasticis, scilicet episcopatibus, personatibus et ceteris beneficiis summarie, sine strepitu et figura iudicii procedatur.

Et incepit Te Deum laudamus solempniter (8) de mandato pape in eodem concilio illud solempniter prosequente usque ad Sanctus. 25 Dedit papa indulgentiam XXX annorum vere penitentibus et confessis vel qui infra octo dies confiterentur. Consequenter dixit papa: Sit nomen etc., quo finito dominus Neapoleo cardinalis dixit in nota: Recedamus in pace, Resp.: In nomine Iesu Christi, amen. Et sic concilium fuit dissolutum.

30

'Volumus', dominus papa prout in concilio dixit, 'quod constitutiones non lecte haberentur puplicate (!), et puplicande non obligent seu adstringant, quousque misse essent ad studia, et infra tempus, quod ordinabit, ut legerunt, post misse erunt'.

Et de quibusdam excessibus religiosorum et de quibusdam ex35 cessibus prelatorum et quedam de inquisitoribus et quedam de singulis; et plures alie constitutiones lecte fuerunt. Et illam Super cathedram innovavit seu renovavit; rogavit tamen prelatos ter diversis vicibus in eadem tercia sessione, quod aliquid benignitatis ostenderent religiosis,

1 Vgl. oben S. 578, Z. 22.

2 Ob es nicht heissen muss: 'et infra tempus, quod ordinabit, legentur, post missae erunt?

ultra quam dicatur in illa Super cathedram, maxime circa quartam ; nam non possent alias vivere. Nichilominus tamen, si non consentirent prelati in aliqua mutatione illius Super cathedram, ipse papa sequebatur voluntatem ipsorum et ipsam, ut predictum est, renovabit.

Et fine fecit legi super domini Bonifatii quoddam edictum citationis, 5 de quo mandavit fieri quoddam publicum instrumentum; in quo edicto fiebat mentio, quomodo alias Avenione huiusmodi edictum fecerat et illud iterato faciebat.

Dixit etiam, quod si prelatis esset grave, quod tot pene ponerentur in constitutionibus, paratus erat minuere ad dictum prelatorum ; 10 nam sibi placebat, si ipsis placebat; et quod dimitterent aliquos, qui viderent illas constitutiones.

Rogavit in fine prelatos, ut rogarent et facerent suos subditos rogare pro papa et ecclesia, et specialiter pro persona pape.

Den nicht unbedeutenden historischen Gewinn, welcher sich aus diesen flüchtigen Aufzeichnungen ergibt, habe ich grossentheils schon bei einer andern Gelegenheit 2 festgestellt. Ich habe also nur das dort Gesagte kurz zusammenzufassen und zu ergänzen.

von

Von allen Chronisten kommt der Fortsetzer des Wilhelm von Nangis in Bezug auf die beiden ersten Sitzungen der dritten weiss er gar nichts - unseren Aufzeichnungen am nächsten. Es muss derselbe offenbar aus einer ähnlichen Quelle geschöpft haben.

In dem Berichte über die erste Sitzung werden vor allem die Berathungsgegenstände angegeben und hierbei der dritte Punkt genauer und richtiger, als es bei dem Fortsetzer Wilhelms und den meisten anderen Chronisten geschieht, in zwei Theile geschieden 3. Noch wichtiger sind die allerdings lakonischen Angaben über die Wahl des Ausschusses und die Bestellung

1 Vgl. hierzu Guil. de Nangiaco continuatio ed. Géraud II, 3 zum Jahre 1317: 'Constitutiones, quae Clementinae communi vocabulo nuncupantur, eo quod per dominum Clementem, summum pontificem, in concilio Viennensi editae fuissent, cum propter multas latas excommunicationes, suspensiones et ceteras iuris poenas in ipsis contentas nimis rigidae viderentur, ad tempus suspensas, Johannes papa XXII. fecit Parisius et in aliis studiis solemnibus sub bulla publicari.'

2 In dieser Zeitschr. IV, 420 f.

3 Vgl. diese Zeitschr. a. a. O.

zweier Cardinäle zur Entgegennahme der Gutachten (petitiones) 1. Endlich erfahren wir, dass der Dauphin Johann von Viennois die einzige hervorragende Persönlichkeit weltlichen Standes war, welche der Glanz der Eröffnungsfeierlichkeit herbeigelockt hatte.

Schon viel mehr hören wir über die zweite Sitzung, welche den Untergang der Templer besiegelte. Die Rede, in welcher Clemens V. die bereits am 22. März im geheimen Consistorium beschlossene und in der von diesem Tag datirten Aufhebungsbulle ausgesprochene Unterdrückung des Templerordens, sowie den Stand der Kreuzzugsangelegenheit darlegte, ist vom Fortsetzer Wilhelms von Nangis genauer skizzirt als vom Cardinal Jakob Stefaneschi. Jedoch lernen wir von letzterem, und zwar von ihm allein, dass nach dem ersten, auf die Templer bezüglichen Theil der Rede des Papstes zunächst der 'processus papae contra ordinem Templariorum' im Ton und nach Art der kirchlichen Lectionen verlesen wurde und erst hierauf die Verkündigung der Aufhebungsbulle erfolgte.

Was haben wir uns unter diesem 'processus pape' zu denken? Sicher nicht die Aufhebungsbulle, von welcher derselbe deutlich unterschieden wird. Wir haben also an die Acten eines im päpstlichen Auftrag eingeleiteten Processes zu denken. Dieser Art waren nun vor allem die Processe, welche in allen Ländern von den im Sommer 1308 durch Clemens bestellten Commissionen geführt wurden. Doch schon allein die für Frankreich bestellten Commissäre verhörten vom 12. August 1308 bis 26. Mai 1311 231 Zeugen. Es waren daher ihre zunächst in Notre-Dame in Paris deponirten Acten selbstverständlich viel zu umfangreich, als dass sie in ihrem vollen Text in einer Concilssitzung hätten verlesen werden können. Ja, dasselbe gilt von dem Protokoll der Verhöre, welche einige Cardinäle in Poitiers vor Clemens selbst vom 28. Juni bis 2. Juli 1308 mit 72 Templern anstellten 2. Da sich jedoch Clemens in der Aufhebungsbulle auf diese eben erwähnten päpstlichen Processe beruft 3, so glaube ich, dass ein

1 Vgl. diese Zeitschr. IV, 422 f.

2 Schon die Verhöre von 33 Templern füllen in Schottmüller, Der Untergang des Templerordens II, 13-71, ungefähr 50 Druckseiten.

3 S. Tübinger Quartalschrift 1866, S. 68 f. 71 f.

die Hauptresultate zusammenfassender Auszug aus jenen Protokollen zur Verlesung kam und hier als 'processus pape' bezeichnet wird. Derartige Auszüge (rubricae) wurden ja nachweisbar von mehreren Protokollen angefertigt und liegen uns noch vor1. Die Vorlegung dieses Auszuges hatte natürlich die Bestimmung, als Rechtfertigung und Grundlage für die sofort nach ihm verlesene Aufhebungsbulle zu dienen.

Genauer als irgend ein Chronist 2 bezeichnet Cardinal Jakob die bei dieser denkwürdigen Sitzung anwesenden fürstlichen Persönlichkeiten. Zur Rechten des päpstlichen Thrones erhob sich, wie er erzählt, der nur wenig niedrigere des Königs Philipp des Schönen. Auf den Stufen dieses Thrones, zu den Füssen des Königs, sassen dessen Bruder Karl von Valois, der Graf Gui von St. Paul und andere Barone. Nicht weit vom königlichen Thron standen der Dauphin Johann von Viennois und Aimar V., Sohn Aimars IV. von Poitiers, Grafen von Valentinois, nach dem Dauphin der angesehenste Herr im Delphinate. Zur Linken des Papstes stand zunächst der Erstgeborene König Philipps, Ludwig, bereits König von Navarra, sodann einer der beiden Söhne König Roberts von Sicilien und die beiden Brüder des Königs Ludwig von Navarra: Philipp, Graf von Burgund, und Karl, Graf von der Marche; ferner Herzog Hugo von Burgund und Johann, Sohn des bereits dem Tode nahen Herzogs Artus von der Bretagne und zahlreiche andere Zierden des französischen Adels.

Doch der Hauptwerth der Aufzeichnungen des Cardinals Jakob über das Vienner Concil liegt in dem Bericht über die dritte Sitzung, wie ich bereits an einer andern Stelle ausführlich nachgewiesen habe. Durch denselben wird nicht nur die Fortsetzung Wilhelms von Nangis in einem ganz wesentlichen Punkt ergänzt und berichtigt, sondern überhaupt eine in allen Chroniken weitklaffende Lücke ausgefüllt.

1 S. diese Zeitschr. IV, 424.

2 S. oben S. 576, Anm. 5 die Fortsetzung Wilhelms von Nangis. Bernard Gui (Baluze, Vitae pap. Aven. I, 75) sagt, von dem geheimen Consistorium vom 22. März sprechend, dasselbe habe stattgefunden: 'praesente rege Franciae Philippo ac domino Karolo fratre suo et tribus liberis eiusdem regis, scilicet Ludovico, primogenito, rege Navarrae, et Philippo et Karolo.'

« AnteriorContinuar »