quisque ambigat, cum par causa in mortis perpes- A male mori qui bene vixerit. Nec putanda est mála

sione utrumque detineat? Audiens hoc Lanfrancus,
gratanter rationem approbans accepit, collaudans
viri sapientiam et perspicacem ingenii subtilitatem
firma veritate subnixam. Et deinceps sanctum Elfe-
guin, ut vere magnum et martyrem gloriosum, de-
vole veneratus est.

mors, teste beato Augustino, quam bona vitæ præ-
cesserit. Nam appropinquante termino vitæ suæ,
(88) decidit in ægritudinem (47), qua in dies ingra-
vescente, anno archiepiscopatus XIX, V (89) Kalendas
Junii, diem clausit extremum, regnante Willelmo
filio Willelmi regis. Dolor omnibus incomparabilis,
et luctus inconsolabilis suis. Sepultus est in ecclesia
Christi (48), quam ipse ædificavit. Et quia ipsa
Ecclesia parvum caput (vulgo le Chevet) habere vi-
debatur, beatus Anselmus, successor ejus, ante de-
cessum suum augmentare studuit ecclesiæ ejusdem
caput. Quod ab eo inchoatum, et post mortem ejus
per plures annos ædificatum, tandem perfectum,
magnum opus et pulchrum, a Willelmo, qui post

38. Interea relatum est ipsi Lanfranco quod præ-
memoratus abbas Anselmus, una nocte pot matu-
tinas veniens ad lectum suum, invenit in co anuu-
lum aureum; prius cruce Christi signans, ne forte
illusio dæmonum esset, accepit illum vere annulum,
et ostendit omnilus per quorum manus res mona-
sterii transibant; et nullus fassus est se illum per-
didisse. Deinde venditus est annulus, et in usum
fratrum expensus. Quod cum audisset archiepisco- B Rodulfum Anselmi successorem, archiepiscopus
pus, referenti sibi respondit : Certissime scias illum
post me futurum archiepiscopum. Sicut prædixit ita
evenisse scimus.

39. Hæc de tanto viro perpauca inculto sermone
dicta sint. Verum et ea que diximus de illo, vera
credimus; et plura his per gratiam Dei illum egisse
non dubitamus. Nam a tempore suæ conversionis
toto animo operam dedit religioni et semper ad
meliora tendens, de virtute in virtutem proficere
studuit. Quis digne potest enarrare ejus sapientiæ
claritatem, ingenii subtilitatem, cordis benignitatem,
industriæ probitatem, animi puritatem? Fuit enim
alacritate jucundus, humilitate submissus; in elee-
mosynis largus, fide catholicus, Christiance reli-
gionis reparator, pauperum sustentator, pupillorum C
protector, viduarum consolator. His, aliis, aliisque
virtutibus ornatus, fidem recte vivendo servavit,
cursum bene moriendo terminavit. Non enim potest

(47) Audita hac Lanfranci ægritudine Anselmus
sui el totius conventus Beccen-is nomine, ad ipsum
epistolam scripsit, quæ est, in nova editione,ulti-
ma libri .

(48) Sic de eo tabule mss. apud Gerberonen in

exstitit, cum magna gloria, et omnium rerum abun-
dantia dedicatum est, sicut clerus et populus regni
testantur, qui adfuerunt. Itaque cum immineret dies
ipsius dedicationis, sicut mos est, omnia corpora
de ecclesia elata fuerunt. Tunc quidam frater, sive
curiositate, seu, quod magis credibile est, pro reli-
quiis habendam de casula gloriosi Lanfranci abscidit
particulam; de qua miri odoris suavitas efflagrabat.
Ostendit aliis, qui et ipsi senserunt odoris fragran-
tiam. Qua de re intelligi datur quod anima illius in
magna suavitate requiescit, cujus corporis indu
menta tanto odore redolent. Quæ nimirum gratia
illis maxime conceditur, qui, dum viverent in cor-
pore, munditiam cordis et carnis incorruptionem
usque ad finem vitæ servare studuerunt. Æternæ
beatitudinis quietem animæ illius pius Christus Do-
minus noster donare dignetur, qui est benedictus in
æternum. Amen.

notis ad Epist. 41, libri II S. Anselmi : Lanfrancus
Cantuariensis metropolis archiepiscopus defunctus, in
basilica sanctæ Trinitatis, quam ipse mirifico opere
construxerat, sepultus est.

DOMINI LUCE DACHERI

MONACHI BENEDICTINI CONGREG. S. MAURI

AD VITAM B. LANFRANCI CANTUARIENSIS ARCHIEPISCOPE

NOTÆ ET OBSERVAT ONES.

Auctorem Vita B. Lanfranci Milonem Crispinum D verba: ‹ Vitam S. Herluini edidit Gilbertus, Cri-
fuisse elenchus initio codicis ms. (unde Vitam illam
desumpsi) præfixus me docuit. Milonem vero S.
Anselmi synchronum se esse haud obscure prodit
in calce ejusdem Vite; ubi posteaquam enarravit
diaconum meritis B. Lanfranci a dæmonum servi-
tute exemptum, hæc subdit: Hoc B. Anselmo
archipræsule referente, cum aliis audivi. Illum
ipsum auctorem Vitas quoque abbatum Beccensium
proxime S. Anselmum subsequentium descripsisse,
compertum est ex eodem indiculo; cujus hæc sunt

spinus, monachus Beccensis et abbas Westmonasterii.
Vitam S. Anselmi edidit Edmerus monachus Can-
tuariensis. Vitam aliorum, scilicet Lanfranci, Wil-
lelmi, Bosonis, Teobaldi, Letardi, conscripsit Milo
Crispinus cantor Becci. › Hinc patet ad decrepitam
senectutem vitam protraxisse Milonem: quippe qui
compar B. Anselmo, gesta descripsit Letardi ab-
batis, quem e vivis an. 1149 excessisse tradit chro-
nicon Beccense pag. 7.

(') Venerabilis Westmonasterii abbas Gilbertus.

robiscum. › Oratio. ‹ Deus, indulgentia, etc. Alia. A tudinis locum repetiit vir Dei. Quòd et iterum egit, Deus, qui per coæternum, etc. Domine Jesu Christe,

degavensis Ecclesia. Vir scientia quidem ampullata A emerserit, quandoquidem exsularat probitas, pessumprasitus, sed doctrina virulentus, perversus, hæ reticus cujus laudes nihilominus et animi dotes prosecutus Hildebertus Cenomanensis, nondum episcopus, metas transiliit veræ laudis, quod ejus quondam fuerit, ut reor, discipulus ac sectator. Hæreseos hujusce Berengarii historia vivis depingitur coloribus a B. Lanfranco in libello De corpore et Sang. Christi, et epist. 50. Lege, si placet, adnotationes ad eamdem; nec non et a recentioribus permultis, a Cæsare Baronio potissimum t. II Anual. ecclesiast. Quare supersedendum ea iterum descriLe e putavi, actum agere ne videar. Cæterum illius hæresiarchæ qui scire voluerit educationem, hæresis primordia, propagationem, condemnationem pluribus in conciliis, præcipuos ejusdem expugnatores, quid de illo S. Fulberius ejus præceptor senserit moribundus, ac tandem exitum, adeat Guillel. Malmesburiensem lib. m De gest. Anglorum, fol. 65, 64; Guitmundum archiepiscopum Aversanum lib. De sacramento corporis et sang. Domini; Durandum abbatem de eadeni re in Appendice ad Opera B. Lanfranci sub finem; Adelmannum episcopum Brixiens., epistola ad Berengarium, cap. Ego Berengarius, De consec. distinc. 2; Ordericum Vitalem Historia lib. iv, ad an. 1065, pag. 519; Innocentium papam Ili, cap. 10, De sacro altaris mysterio; Nicolaum Harpsfeld. Historia Anglo sæculo II.

ierant boni mores, et pecudum more ca-no voluptaLum pene omnes, ecclesiastici potissimum viri, convolutabantur; atque ideo oportet hæreses esse, inquit Apostolus, ut qui probati sunt, manifesti fiant ; poenam etenim peccati hæresin unanimi consensione asserunt sancti Patr. s. Tantis malis ut occurreret summus Ecclesiæ pastor Nicolaus, concilium, vices illius gerente in Galliis Stephano cardinali, voluit celebrari. Cujus antigraphum in folio membranaceo, a codice quodam avulso, et cum blatis et tineis risante, maņu coæva exaratum, ne penitus intereal, his adnotationibus (etsi forsitan ad rem haud ita facial) insuere non morabimur.

(18) Dicebat enim panem et vinum, etc. Elegantissimum et lectu dignissimum antiquitatis monumentum De veritate corporis et sanguinis Christi Domini, in venerab. Eucharistia sacramento, cpistolam dico Anastasii cujusdam monachi (si conjeeturæ liceat indulgere) cœnobii SS. Sergii èt Bacchi Andegavensis, qua fidem suam profitetur, juverit evulgare.

Domino Geraldo, etc. (Patrol. CXLIX, co!. 433-436), usque ad in cœlo. Vale.

(16) Litteras miserat, etc. En Berengarii eædem litteræ, ut quidem sentio, ad B. Lanfrancum tum Becchi Priorem transmissæ e codice manu exarato bibliothecæ regia depromptæ.

Fratri LANFRANCO BERENGARIUS.

Pervenit ad me, frater Lanfrance, quidam auditum ab Ingelranno Carnotensi, in quo dissimulare non debui admonere dilectionem tuam. Id autem est, displicere tibi, imo hæreticas habuisse sententias Joannis Scotti de sacramento altaris, in quibus dissentit a suscepto tuo Paschasio. Hac ergo in re si ita est, frater, indignum fecisti ingenio, quod tibi Deus non aspernabile contulit, præproperam ferendo sententiam. Nondum enim adeo sategisti in Scriptura divina cum tuis diligentioribus. Et nunc ergo, frater, quamtumlibet rudis in illa Scriptura vellem tantum audire de eo si opportunum mihi fieret, adhibitis quibus velles, vel judicibus congruis vel auditoribus. Quod quandiu non fit, non aspernanter aspicias quod dico. Si hæreticum habes Joannem, cujus sententias de Eucharistia probamus, habendus tibi est hæreticus Ambrosius, Hieronymus, Augu stinus, ut de cæteris taceam. >

(17) Leone octavo. Verius nono.

(18) Hæc eadem in synodo Vercellenni, etc. Vercellensi: de quo vide B. Lanfranci libellum De Eucharistiæ sacramento, infra positum. Nec non et ejusdem argumenti tractatum Guitmundi Aversani libro .

(19) Denique in concilio Turonensi, etc. Quemadmodum proxime citati testantur auctores. Cui quidem concilio interfuisse B. Lanfrancum, Orderic. Vital. inter cæteros fidem facit, lib. v Histor., fol. 519.

(20) Quod cum audisset Nicolaus II, etc. Et hæc quidem a B. Lanfranco, quod superius ostensum est, in libel De Lucharistia sacramento describuntur, referturque Berengarii confessio cap. 1. Nec mirum sane, si hac ipsa tempestate, adco fatale monstrum

B

D

CONCILIUM ANDEGAVENSE.

Ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi anno 1060, indictione x, Kal. Martii, Luna x111 [f. x}, IV feria, præsidente Stephano catholicæ urbis Romne Basilica Sancti Mauricii, sociorumque ejus, sancta cardinasi presbytero, et apostolicæ sedis vicario, ia synodus, quae ex præcepto domini nostri beatissim: summi pontificis et universalis papa Nicolai, Turo nis, quæ est metropolis Galliæ, convenit, propositis sacrosanctis evangeliis et præmissis ad Deum intentissime precibus, diligenti consideratione retractatis iis, in quibus Ecclesiarum status in toto pene orbe, et maxime in Galliis, vacillare et pessumdari videbatur, quæ breviter infra placuit adnecti condigna sollicitudine definivit.

CAPUT I.

Sancti Spiritus auctoritate, ut credimus, in Chalcedonensi synodo sententia de Simoniacis prolata sic ab omnibus observetur quatenus quicunque deinceps pecunia, aut aliqua inconveniente conventione seculari, aut quolibet imodo contra canonicam censuram, episcopatum, aut abbatiam, aut archidiaconatum, seu archipresbyteratum, aut aliquam dignitatem ecclesiasticam, sive aliquem gradum, vel ministerium, vel beneficium, quod nonnisi clericis habere sanctorum Patrum sancivit auctoritas, dare vel accipere quolibet modo canonibus contrario tentaverit, et dans a proprio decidal gradu et dignitate, el accipiens ministerium, seu beneficium male usurpatum, nunquam recuperaturus, amittat.

CAPUT II.

Si quis aut episcopus, aut prælatus quislibet, contra præfixam regulam aliquot ecclesiasticum ministerium, vel etiam ipsam præbendam, quæ canonica dicitur, ordinare aut dare voluerit, libere liceat clericis contradicere, et vicinorum episcoporum jndicium, vel, si necesse fuerit, ipsam quoque sedem apostolicam appellare.

CAPUT III.

Item ut nullus episcoporum, vel prælatorum, aliquod novum beneficium de rebus ad jus ecclesiæ pertinentibus ulterius præsumat contra canones alicui vendere aut dare. Quicunque vero aliquid ad jus ecclesiæ pertinens, sub nomine beneficii, sive quolibet modo, ab ecclesia alienare hactenus præsumpsit, si adhuc superest, aut restituat ecclesiæ quod male subtraxit, aut canonica multetur seutentia.

CAPUT IV.

Nullus ecclesiam magnam, vel parvam deinceps sine consensu episcopi in cujus parochia est, a laicis præsumat accipere quolibet modo; sed neque a clerico, vel monacho, seu laico, sub pretii alicujus venalitate. Quod si fecerit, et vendens et emens ea careat.

CAPUT V.

Confirmamus etiam ut nonnisi in unius civitatis ecclesiis, quisquam amodo aliquod clericale officium accipiat. Quod qui prævaricatus fuerit, canonica ultione feriatur.

A branis abbatiæ Casalis Benedicti nostræ congregationis excerptæ docent epistolæ; quas, ne pereant, hisce adnotationibus duximus intexendas.

Epistola Berengarii ad Ascelinum.

CAPUT VI. Præterea si quis episcoporum, presbyterorum, diaconorum, aut subdiaconorum, post cognitum interdictum domini nostri papa Nicolai. mulieris cujuslibet carnali detentus copula, a ministerio et be neficio altaris non cessavit, sive deinceps cognoscens prælibatum apostolica sedis interdictum, aut mulierem, aut ministerium ecclesiæ cum beneficio non statim deseruerit, nullam restitutionis in pristino gradu veniam sibi reservasse cognoscat.

CAPUT VII.

Quicunque autem clericorum deinceps in armis militaverint, et beneficium et consortium clericorum amittant.

CAPUT VIII.

Quicunque laicorum aliquid de iis quæ ad oblationem, vel eleemosynam ecclesiae pertinent, sive sepulturam, sive saltem tertiam decimarum partem possidere, vendere, aut sub nomine beneficii, alicu: dre, ulterius præsumpserit, anathematis gladio fe

riatur.

CAPUT IX.

Quicunque consanguineam suam, aut quam consanguineus suus prius cognoverat, aut cujus sanguineam carnaliter in conjugium accepit, vel deinceps acceperit, vel postquam cognovit, non statim dimisit, aut cognoscens non dimiserit; aut qui uxorem alterius rapuit, seu rapuerit, vel qui suam uxorem, sine judicio episcopali dimittens, aliam duxit vel duxerit, donec se fructuosæ tradat pœnitentiæ, a corpore et sanguine Domini nostri Jesu Christi, et a liminibus ecclesiæ se exclusum, et alienatum, et omnimodis sicut putridum membrum a sano corpore præcisum gladio Spiritus, quod est verbum Dei, agnoscat.

CAPUT X.

Quicunque monastica religionis desertor inventus fuerit, a regno Dei et a consortio Christianorum, sicut apostata, excludatur, et alienus existat, donec resipiscens digne poeniteat. Similiter qui ejusmodi digue pœnitentes recipere noluerit, tertio admonitus, si non acquieverit, a communione fratrum suspendatur, sive sit ablas, sive abbatissa, donec acquiescat.

Ego Stephanus sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardinalis sacerdos vocatus, vice domini mei papæ Nicolai presidens synodo, his constitutionibus à nobis ca. nonice promulgatis, parvitatis meæ assensum præbens subscripsi. Deinde subscripserunt decem tam archiepiscopi quam episcopi.

Hactenus concilium ex bibliotheca SS. Sergii et Bacchi Andegavensis monasterii.

(21) Et eam se tenere juravit. Berengarii publica confessio seu jusjurandum exstat, cap. Ego Berengarius, De consec. dist. 2, atque in fine concilii Romani sub Nicolao PP. II, anno 1059, tum in causa Berengarii, tum maxime contra Simoniacos celebrati. Alteram confessionem coram summo ponfice Gregorio VII, seu potius, mea sententia, partes Igati in Gallia agente, Alexandri jussu, præsidenteque concilio Turonensi, emisit Berengarius. Utramque eidem objicit B. Lanfrancus in lib. De Eucharist. sacramento, post initium.

(22) Scriptum postea condidit. Sed tandem divina favente clementia ad bonam frugem rediisse commonstrabimus ad epist. 51.

(3) Libellum elegantem composuit. Id produnt scriptores omnes, quotquot de B. Lanfranco scripsere. De hocce libello ad epist. 4. Porro non modo concilia illa generalia, velut supra ostensum est, verum etiam cœtus doctissimorum virorum privatim fuisse convocatos, quo Berengarii hæresis refelleretur adducereturque ille ipse ad catholicam veritatem; ejusdem Berengarii ad Ascelinum, atque Ascelini ad Berengarium bine ex antiquis mem

‹ Fratri ASCELINO BERENGARIUS.

Longe aliter vobis scribendum fuerat, si mihi id liberum vis divina fecisset; quod quia non sit, scribendum vobis utcunque putavi. Per vos igitur transiens disposueram omnino nihil agere cum quibuscunque de Eucharistia, priusquam satisfacerem in e episcopis at quos contendebam, secundam evangelicam et apastólicam Scripturam. Inde factum est ut nihil pene vobis opposuerim, nihilque consenserim in colloquio ill, ad quod quam indigue tune conveneras, ut omistam caxeros, si ren consideres, non fatebit: Inde factum est ut etiam tacuerim ad damnabilem et sacrilegam illam W.1lelmi sententiam, quam pronuntiavit, omnem hoBminem ad mensam Dominicam debere in Pascha accedere. Ut ergo ad rem veniam, audivi nunc jactitare Willelmum quod negare nequiverim hær.ticum esse Joannem Scotum. Quod falsum esse testis mihi es, si satis meministi verborum meorum, quamvis hæreticum habeas tu quoque Joannem Scotum, quam inconsiderate, quam impie, quam indigne sacerdotio tuo non diutius te nescire permittat, ille de quo Apostolus fidelibus promittit :

Sed et si quid aliter sapitis, et hoc vobis Deus revelabit. Sapis enim contra omnis naturæ rationes, contra evangelicam et apostolicam sententiam, si cum Paschasio sapis, in eo quod solus sibi confiagit sacramento Dominici corporis decedere panis Omnino substantiam. Verba autem mea de Joanne hæc fuerunt, non pervidisse omnia illius, sicut etiam nunc verum est. Quæ autem vidissem ad eam rem pertinentia, recitare me posse ex scriptis illorum quos prælixeram, habendos esse hæreticos in Cepistola ad Lanfrancom, si Joannes ille hæreticus haberetur. Ceterum si quid in illo videren non satis delmatum, facile me improbaturum esse; hæc et vere dicebam et in nullam excussionem ex transitu venire contendebam propter causam superius dictam; duo tantum protulit ille, sicut nosti, vir optimus, quæ a me audita ad eum pervenerant. Convincere ipsa verba in consecrationem panis institutam, non decedere sacramento panis materiam, et non esse virgam episcopalem animarum curam. Hlorum prius ego sicut meminisse potes, confirmavi, et ita planum est ut sufficiat hoc sentire et convincere etiam puerulus in schola constitutus, qui vim juncturæ verborum non iastrenue caller; de secunzo, imo dixi et confirmavi et confirmo virgam illam esse animarum curam, ut facile advertere posset, qui vellet, quid sentirem; et nunc quod apud episcopos agere susceperam, vellem si mihi tatum fieret, saltem apud vos agere in audientia quorumcunp:e, sed quandiu non possum, obsecro per nomen Domini ne faltum testem te facias quod Joannem illum ego damnaverim, moneoque ut caveas, et ab evangelico illo va: ut qui tenetis clavem scientiae ipsi non introitis, et introeuntes introire non si..i.is. Menineris etiam illius prophetice ad populum detestationis, ubi ait: Populus enim ad iracundiam provocans est, et filii mendaces qui dicunt videntibus: Nolite videre; el aspiciemtibus: Nolite aspicere_nobis ea quæ recta sunt; sicut ad me dixit in audientia tua Arnulfus vester, ut permitterem vos, sicut instituti essetis, sentire; quanquam totus in eo sim, ne quis transgrediatur terminos Patrum evangeliste apostoli, Ambrosii, Augustini, Hieronymi. Quod ita se habere, si mihi fiat copia tecum agere, quantum de tua vigilantia certissimus præsumo luce clarius pervidebis. Scripsi tibi hæc utcunque, interim opportunitatem a Dómino colloquendi úti exspcclans. Vale.