regulam sancti Benedicti, tibi domine Pater episcope, tuisque successoribus canonice substituendis et sancte sedi, salvo ordine meo perpetuum me exhibiturum promitto. Sequitur tenor alie cedule: Ego frater Henricus de Rupibus, Cisterciensis ordinis, Autissiodorensis diecesis, subjectionem, reverentiam et obedientiam a sanctis patribus constitutam, secundum regulam sancti Benedicti, tibi domine pater episcope tuisque successoribus canonice substituendis et sancte sedi, salvo ordine meo perpetuo, me exhibiturum promitto. Quibus cedulis in dicto capitulo lectis, dicti domini episcopi, canonici et capitulum ipsis dominis abbatibus responderunt quod iidem abbates debebant exprimere et dicere de sede Autissiodorensi dicendo sedi ecclesie Autiss. vel huic sedi, cum ageretur de ipsa ecclesia Autiss. et non alia et sub illa forma fecerant predecessores sui sponsionem dicte ecclesie Autissiodor., prout apparebat in cedulis dictorum predecessorum suorum continentibus qualiter ipsi predecessores eidem Autiss. ecclesie dictam fecerant sponsionem; quas cedulas ipsi canonici et capitulum Autiss. eisdem abbatibus ostendebant et legebant, seu legi faciebant, coram ipsis abbatibus; dictis abbatibus et respondentibus et replicantibus quod non tenebantur, ut credebant, aliud exprimere nisi illud quod continebatur in cedulis supradictis, factis et ordinatis, secundum tenorem privilegiorum apostolicorum ordini ipsorum indultorum; dictis dominis episcopo, canonicis et capitulo in contrarium dicentibus quod imo dicta verba debebant exprimi, prout superius est expressum.

Quibus sic in dicto capitulo dictis et allegatis, dictum fuit quod ipsi domini abbates, secundum tenorem dictarum cedularum, ad presens, suam sponsionem facerent et promiserunt bona fide, dicti abbates nomine suo et dictorum monasteriorum suorum, quod super premissis habita deliberatione pleniori si ad exprimendum premissa de ratione seu jure tenentur, quod illud infra festum Resurrectionis Domini proximo venturum, dicto domino episcopo Autissiodorensi expriment et etiam declarabunt. Et tunc prefati domini abbates accesserunt personaliter ad magnum altare Autissiodor. ecclesie supradicte, et sponsionem fecerunt et juramentum prestiterunt eisdem dominis episcopo et canonicis et capitulo Autissiod., nomine ecclesie Autiss. supradicte, secundum formam et tenorem contentum in cedulis supradictis, super quibus dicte partes petierunt a me infra scripto publico

notario sibi fieri publicum instrumen

tum.

Acta fuerunt hec, anno, indictione mense, die, pontificatu et locis predictis presentibus venerabilibus viris et discretis dominis Stephano de Cuciaco, Vincentio de Malli-castro, Johanne Columbi, Petro Pilleti, Guillelmo Caroiti, Johanne Diis fratre, Petro Gibbosi curie Autiss. notariis et pluribus aliis clericis et laicis, testibus ad hec vocatis specialiter et rogatis.

Et ego Johannes Championis, de Appogniaco, Autiss. diecesis clericus publicus, autoritate apostolica notarius juratus premissis omnibus et singulis dictis et factis, et dum dicerentur et fierent, una cum dictis testibus presentibus vocatus interfui, et ea omnia publicans huic instrumento publico exinde confecto propria manu subscripsi, signumque meum consuetum apposui rogatus, in testimonium premis

Lettres de Pierre des Grez, évêque d'Auxerre, par laquelle il déclare que les reliques de S. Amatre sont dans son église cathédrale.

(An 1320, 20 septembre.)

In nomine Dei, amen. Universis presentes litteras inspecturis, dominorum episcopi et decani Autiss. curiarum officiales, salutem in Domino sempiternam. Litteras reverendi in Christo patris ac domini domini Petri, Dei gratia Autiss. episcopi, sanas et integras recepimus, presentibus publicis notariis et testibus, infra scriptis formam que sequitur, continentes:

Universis Christi fidelibus, Petrus, miseratione divina Autissiodorensis ecclesie minister licet indignus, salutem in eo qui fecit utraque unum est vera salus, in quo vivimus movemur et sumus.

Cum nuper ad nostrum pervenisset auditum opiniones et assertiones varias inter nonnullos, tam viros ecclesiasticos quam seculares, fore subortas in quo loco corpus, sive reliquie beati confessoris Amatoris, quondam Auliss. episcopi, ad presens existerent, et ubi principalius ejusdem sanctissimi pontificis suffragia pia devotione fidelium implorari deberent, nonnullis asserentibus sanctum corpus predictum in ecclesia Autissiodor., cui prefuit episcopus quiescere, aliis dicentibus easdem reliquias in ecclesia Sancti-Symphoriani extra muros civitatis Autiss., que

nunc B. Amatoris vulgariter nuncupatur, sanctum corpus quiescere. Idcirco nos, ex officio nostro, omnem hesitationis materiam circa premissa a cordibus fidelium amputare cupientes, tam per nos, quam per alios commissarios nostros a nobis commissos, viros prudentes et honestos, capsas et sacraria ecclesiarum predictarum duximus visitandas, adhibitis et presentibus religiosis viris priore et fratribus prioratus ecclesie supradicte, que ecclesia B. Amatoris vulgariter nuncupatur. Repertum est multas reliquias plurimorum sanctorum martyrum et confessorum in capsa ecclesie predicti prioratus consistere secundum testimonium aliquarum cedularum in eadem repertarum, nullum tamen testimonium per litteras vel cedulas de corpore beatissimi confessoris predicti ibidem repertum esse, licet cum omni diligentia fuerit requisitum, prout nobis retulerunt per sua juramenta super hoc prestita commissarii antedicti, ac de hoc fidem fecerunt, per publicum instrumentum coram nobis productum. Ceterum, apud Autissiodorum descendentes priorem et religiosos predictos, coram nobis vocatos et presentes, pluries et per plures dies duximus requirendos, ut si aliqua testimonia vel argumenta fidem in hac materia facientia haberent, ipsa nobis exhiberent, quod tamen non fecerunt, nisi quod pretendebant se credere in dicta ecclesia dictum corpus habere, in qua fuerat inhumatum. Tandem nos, volentes super premissis plenius informari, die lune post festum Assumptionis B. Marie Virginis, nobis adjunctis venerabilibus ac religiosis patribus domino Joanne Vizeliacensi, Galchero S. Germani Autissiodorensis, Jacobo Pontiniacensi, Roberto S. Laurentii de Abbatia, Roberto S. Petri Autiss., Martino S. Mariani monasterii Abbatibus, Adam conventuali dicti monasteris S. Germani, Joanne S. Eusebii prioribus, Joanne priore Fratrum Predicatorum, et Arnulpho guardiano Fratrum-Minorum Autiss. et presentibus religiosis ac secularibus, una cum dilectis filiis et capitulo nostre Autiss. predicte, ad locum, capituli dicte ecclesie curavimus declinare, capsasque ac libros et scripturas antiquas dicte ecclesie oculis propriis subjicere, ac testimonia et argumenta ad rei declarationem faciendam recipere, scriptaque invenimus in martirologio seu matricula dicte ecclesie hec verba: IV. Idus julii, Exceptio sanctarum reliquiarum Amatoris confessoris et episcopi, Cyrici martyris et Julitte matris ejus, Symphoriani martyris, Valis confessoris, et aliarum multa

rum que delate sunt ad ecclesiam B. Protomartyris Stephani cum hymnis et laudibus. Item in kalendariis antiquis invenimus quod de dicta Translatione et Receptione intitulatum est festum duplex, quod dicta die in prefata ecclesia solemniter celebrari consuevit, et idem cavetur in kalendariis librorum nostrorum et aliorum episcoporum Autissiod. predecesso rum nostrorum. Item invenimus capsi argenteam antiquam que secundum tempus suum extitit sumptuosa, in cujus superficie vita et gesta dicti beatissimi confessoris impressa in imaginibus et insculpta continentur. Item invenimus quod anno presenti, die jovis post dominicam que cantatur Quasimodo, dicta capsa que visitata non fuerat bene sunt octoginta anni elapsi, per venerabiles viros dominos J. archid. Felisium lectorem, R. Periti, Simonem de Ascolayo, P. de Maisiaco, Adam de Boetia, canonicos Autiss. et Stephanum de Cuciaco, presbyterum, canonicum tortarium in dicta ecclesia, adhibito secum Stephano Leonis aurifabro, de mandato capituli Autiss. extitit visitata et reperta multum subtiliter et fortiter clausa, ita quod vix potuit aperiri; ibique una cum reliquiis, ut credunt, dicti sancti reperierunt cedulas antiquissimas ibidem inclusas, testificantes quod ibi quiescebat et requiescit, pro certo, totum corpus beatissimi Amatoris confessoris, et ex collatione facta ad nonnullas cedulas repertas in dicta capsa, et aliis duabus que cum eadem reperte fuerant, quod bene erant quatuor viginti duo anni quod dicta capsa alias non fuerat visitata nec aperta. Item invenimus per textum antiquum quod in processione solemni consueta fieri in Ramis Palmarum, per ecclesiam et populum, in prioratu predicto, in oratione que dicitur ibi de prefato beatissimo confessore canitur (qui in presenti ecclesia requievit) quod intimat et dat intelligi quod modo non requiescit in prefata ecclesia dictus Sanctus.

Attendentes etiam non esse verisimile quod canonici Autissiod. ecclesie predicte, eos qui ad predictam ecclesiam causa venerationis predicti gloriosissimi confessoris et devotionis accedent, aliquibus figmentis aut falsis documentis in ipsorum canonicorum periculum animarum vellent decipere, maxime cum de oblationibus in dicta ecclesia, ob reverentiam sanctorum factis aut faciendis a christi fidelibus, nullos ad ipsos singulares canonicos questus, sed solum ad pium fabrice dicte ecclesie opus integre pertinebant, et antiquos probos et devctos homines, qui olim

capsam sancti Amatoris ut pretactum est, plurimum sumptuosam sculpturas, et scripturas ac libros et cedulas, de quibus predicitur,fecerunt, seu fieri fecerunt, non est verisimile fecisse vel scripsisse, et ad fidem ac perpetuam credentiam facta et scripta taliter dimisisse, nisi plenam et puram continerent veritatem, ipsosque per sua scripta et facta populum fallere damnabiliter voluisse. Nec credendum aut dicendum est quod si aliquis fraudis aut deceptionis commissum fuisset in premissis, quod conscii et participes illud in mortis saltem articulo, quando non est verisimile aliquem sue esse salutis immemorem presumendum, fraudem hujusmodi in suam anime damnationem perpetuam tacuissent, quin potius ducti penitentia revelas

sent.

Attentis igitur omnibus et singulis ra tionibus, presumptionibus et argumentis predictis, de omnipotentis Dei et gloriosissime Genitricis sue semper Virginis Marie, predictorumque aliorum sanctorum pietate confisi, ex nostro officio et autoritate ordinaria, declaramus et declaravimus, quod corpus seu reliquie beatissimi Amatoris confessoris predicti, cui licet indigni in regimine successimus, in dicta ecclesia Autissiodor. requiescunt, ibique debent a Christi fidelibus venerari, ac etiam ad laudem et honorem Dei omnipotentis, B. Marie Virginis ac omnium sanctorum in dicta ecclesia exaltari.

In cujus rei testimonium una cum signis tabellionum subscriptorum sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Acta sunt hec in capitulo Autiss. ecclesie predicte anno, Domini millesimo trecentesimo vigesimo, indictione tertia, mensis augusti die decima octava, videlicet die lune, predicti pontificatus sanctissimi in Christo patris ac domini Johannis, divina providentia pape, vigesimi secundi anno quarto, presentibus venerabilibus et religiosis patribus supradictis, pluribus et infinitis personis tam clericis, quam laicis, testibus ad hoc specialiter vocatis et rogatis in testimonium premissorum.

Et ego Johannes Championis de Appo-niaco, Autiss. diecesis, clericus publicus, autoritate apostolica notarius, capsis, libris, scripturis, sculpturis ac reliquiis predictis a predicto domino Autissiodorensi episcopo, una cum predictis venerabilibus patribus et presentibus aliis personis, tam religiosis quam ecclesiasticis, quam aliis videndis, tenendis et approbandis, et ad testimonia et argumenta ad rei declarationem faciendam ac recipiendam, ut supra scribitur, nec-non ad predictam decla

rationem a dicto domino episcopo faciendam, presens in capitulo Autissiod. ecclesie predicte, una cum notariis publicis infrascriptis, vocatus interfui, et ea omnia publicans, huic instrumento publico exinde confecto, propria manu subscripsi, signumque meum consuetum una cum sigillorum dominorum Autissiodor. episcoporum et abbatum predictorum, signoque notarii publici suprascripti apposui rogatus, in testimonium premissorum.

Et ego Nicolaus, dictus Longue joue, clericus Autissiodorensis diecesis, (comme ci-dessus.)

Item, notarii publici suprascripti ad hec a venerabilibus viris et discretis domino decano et capitulo Autissiodor. specialiter destinati, viderunt et diligenter inspexerunt antiquos libros Autissiod. et monaste. riorum SS. Germani et Mariani Autissiodor. gesta pontificum Autissiodor. inter cetera continentes: et invenitur videlicet in libris dicte ecclesie Autissiod. et dictorum monasterium antiquissimis, verba in omnibus et per omnia similia et concordantia, que sequntur.

Christianus episcopus, natione Alemanus, etc. comme chez le P. Labbe, tome 1. Bibl. Mss. pag. 434.

Item, in libro monasterii Sancti-Mariani supradicti verba que sequuntur.

Autissiodori post Abbonem rexit Christianus, natione Alemanus, vir simplex et humilitate precipuus. Hic B. Amatoris corpus a primo sepulture loco in cryptam ipsius domus festive transvexit.

De quibus libris predicta verba extraxerunt, et de ipsis ac litteris suprascriptis ad presens instrumentum, super premissis confectum collationem diligenter de verbo ad verbum fecerunt, et religiosis viris fratribus Guillelmo de Monte-Acuto,eleemosynario, Stephano de Castilione sacrista, Guidone de Tannera, Joanne de Castilione tertio priore, monachis dicti monasterii S. Germani; Johanne Baronis de Oratorio, Stephano Bordem de Blenello, curie Autissiodor. Notariis, Humberto Jocellin de Gurgiaco Autissiodor. Colino de Preis, Trecensis diecesis clericis, et pluribus aliis testibus ad hoc vocatis et specialiter rogatis. Datum visionis et collationis hujusmodi, anno Domini millesimo trecentesimo vigesimo, indictione tertia, mensis septembris, die vicesima, pontificatus dicti domini Johannis pape vicesimi secundi anno quinto, presentibus testibus supra scriptis.

N° 268.

Permission à l'abbé de Saint-Germain de célébrer la messe en la chapelle du château de Perrigny.

(An 1321, 3 juillet.)

Petrus, miseratione Divina Autissiod. episcopus, venerabili in Christo patri ac domino fratri Galtherio, eadem gratia monasterii Sancti - Germani abbati, salutem et sinceram in Domino caritatem. Ad divini cultus, vestreque devotionis augmentum vobis tenore presentium concedimus, ut quando et quotiescumque dicte vestre devotioni placuerit, officia divina in capella vestra domus vestre de Perigniaco, nostre diecesis, in vestra et gentium vestrarum presentia, excommunicatis et interdictis exclusis, possitis celebrare solemniter vel alias aut facere celebrari, proviso tamen ne laicis aliqua sacramenta ministrentur, nec sponsalia celebrentur ibidem. Datum Autissiodori sub sigillo nostro, anno domini millesimo trecentesimo vicesimo primo, die veneris post festum beatorum apostolorum Petri et Pauli. (Ex Cartul. S. Germani.)

N° 269.

Mahis de Mello reconnait que son château de Saint-Bris est jurable et rendable au comte d'Auxerre.

(An 1321, 26 octobre.)

A tous ceux qui verront ces présentes lettres, je Mahis de Mello, sires de SaintBris, salut. Sachent tuit que je tiens et congnois a tenir de très-hault et puissant et noble baron mor: chevalier seigneur, monseigneur le comte d'Auxerre, mon chasteau de Saint-Bris, féable, jurable et rendable, en la forme et en la manière que mes devanciers seigneurs de Saint-Bris, l'ont faict et acoustumé à faire ou temps passé.

En tesmoing de la quelle chose je sacllé ces présentes de mon propre scel. Donné l'an de grâce mil trois cens vingt et un, le lundi avant la Toussains.

(Extrait du Cartul. des fiefs du comté d'Auxerre, aux Archives de l'Yonne.)

N° 270.

Acte de foi et hommage à l'évêque d'Auxerre, par le comte de Flandres.

(An 1323, 28 juin.)

In nomine Dei, amen. Per hoc presens instrumentum pateat universis, quod an

no Nativitatis ejusdem millesimo trecentesimo vicesimo tertio, die martis, in vigilia festi Beatorum Petri et Pauli apostoJorum, indictione sexta, pontificatus sanctissimi in Christo patris ac domini Johannis, divina providentia pape vicesimi secundi, anno septimo, in aula episcopali domus Autissiodor. in nostrorum tabellionum publicorum et testium subscriptorum ad hec vocatorum et rogatorum presentia, propter hoc personaliter constituti, reverendus in Chisto pater ac dominus Petrus de Gressibus, Dei gratia Autiss, episcopus ex una parte ;et nobilis ac potens vir Ludovicus, comes Flandrie et Nivernis domicellus, ex altera, obtulit pars dicti comitis se facere fidelitatem et homagium dicto episcopo et ecclesie sue predicte, de omnibus et singulis rebus feodalibus a dicta ecclesia et ab ipso, nomine ipsius ecclesie in feodo moventibus, de quibus pater ejusdem comitis et predecessores sui fuerant homines et fideles dicti episcopi predecessorum suorum et ecclesie predicte et sub eisdem modo et forma quibus dicti pater ipsius comitis et predecessoris sui fecerant homagium et fidelitatem predicto episcopo suis predecessoribus et ecclesie sue ante dicte, et ab hoc venerat idem comes specialiter, ut dicebat. Qua oblatione ex parte dicti comitis facta, fuit ex parte dicti episcopi exhibitum quoddam instrumentum sigillis personarum plurium in dicto instrumento inscriptarum sigillatum, manu propria Galtherii Blandini clerici publici, autoritate apostolica notarii, confectum, et signo ipsius consignatum ut prima facie apparebat, et mandato dicti episcopi in publico lectum ad ostendendum dicto comiti et ipsum informandum quomodo, qualiter et de quibus rebus ipse fidem dicti episcopi et dicte ecclesie intrare, et eidem episcopo homagium facere tenebatur, et ad finem quod de rebus in dicto instrumento expresse nominatis, dictam fidem intraret, et dictum homagium, sicut pater suus fecerat, et prout in dicto instrumento continebatur; cujus instrumentum tenor sequitur in hec verba, comme à l'acte de 1296, ci-dessus.

Quod instrumento sic lecto, pars dicti comitis sic respondit quod sub generalitate ex parte sua superius dicta et non alias, paratus erat, et se offerebat, et pluries obtulit intrare fidem ipsius episcopi nomine sue ecclesie et eidem et predicte ecclesie homagium facere; et cum dictus episcopus responderet quod paratus erat ipsum recipere ad fidelitatem et homagium, sicut pater dicti comitis per Autiss. episcopum receptus fuerat, et sicut dicto contineba

tur instrumento, parsque dicti comitis respondisset et responderet, ut supra, videlicet, quod dictam fidem intraret, et dictum homagium faceret, eoque modo quo obtulerat et non alias. Tandem, deliberatione prehabita à dicto episcopo cum concilio suo, utrum dictum comitem admitteret ad faciendum dictam fidem et homagium per dictum modum sibi oblatum, ex parte ipsius episcopi fuit dictum et declaratum quod quodcumque inde accidere posset de dicto homagio, intentionis tamen dicti episcopi erat quod dictus comes fidem suam intraret, et sibi homagium faceret, dictus episcopus ipsum reciperet in fide et homagio predictis de omnibus et singulis rebus in dicto instrumento contentis et dicto comiti, tam per lecturam dicti instrumenti, quam verbo tentis pluries declaratis, et de quibus pater ipsius comitis homagium episcopo Autiss. et dicte ecclesie fecerat nominatim et expresse, et sub modo et forma predictis, et prout in dicto instrumento continentur.

Dictum fuit etiam ex parte dicti episcopi, quod per gentes et ministros dicti comitis fuerant dicto episcopo et ejus gentibus et ministris plura gravamina et plures offense illata et illate, que fuerunt ibidem expresse et nominatim declarate, de quibus prosequentes adversus quem ubi et quando sibi placeret, et eidem episcopo videretur expedire, pars dicti episcopi fuit expresse protestata. Ad hec autem fuit responsum et protestatum ex parte dicti comitis quod intentionis sue erat quod fidem dicti episcopi et dicte ecclesie intraret, et dictum homagium faceret generaliter, de rebus quas ab ecclesia predicta tenebat et sui predecessores tenuerant, et de quibus dictum homagium facere tenebantur, et de quibus etiam et sub modo et forma quibus pater suus et sui predecessores dictum homagium fecerant, et suo generalitate ex parte ipsius superius expressa, absque hoc quod aliquid expresse aliter declaravit, vel se in presenti recognoscerit se tenere ab ecclesia supradicta; quodque super dictis gravaminibus et offensis gentibus et ministris suis per dictum episcopum impositis se deffenderet, prout deberet et faceret, quicquid existeret rationis si ubi quando, et coram quo contra ipsum questio moveretur.

Quibus actis et dictis, dictus es, in presentia plurium canonicorum et clericorum chori ecclesie Autissiodor. predicte, qui ibidem processionaliter venerant et presentes intererant, et inter quos erant venerabiles viri Guillermus de Li

signiis, diaconus, indutus indumentis diaconalibus siribus, textum evangeliorum secum deferens, et Guido de Foncheiz indutus indumentis subdiaconalibus, canonici dicte Autiss. ecclesie, una cum duabus crucibus, quarum unam Johannes de Champellis, et aliam Robertus de Edua, clerici chori dicte ecclesie deferebant, et una cum duobus candelabris argenteis, duobus cereis in eis existentibus, quorum unum deferebat Gilo de Montolonio nepos Domini Guillermi de Montolonio, presbyteri canonici B. Marie in Civitate Autissiodorensi, et aliud Ancellus de Joussono, clerici dicti chori, nec non una cum aqua benedicta, quam deserebat perinus Mercerii, clericus similiter dicti chori, et aliis in talibus deferri consuetis; prefatus comes eidem episcopo, ecclesie suo predicte nomine, fecit homagium et fidelitatem promisit, prout tenebatur, prout pater suus et predecessores sui fecerant, et dictus episcopus ipsum incontinenti ad hoc recepit cum manibus et osculo, prout in talibus est fieri consuetum, in presentia predicti textus evangelii, quem etiam tetigit dictus comes, et ambo osculati fuerunt dictum textum, et incontinenti postea dictus episcopus injunxit et precepit ipsi comiti, tanquam homini et fideli suo, sub penis que in talibus, tam de jure quam de consuetudine vendicant sibi locum, ut sibi episcopo traderet dictus comes bene et fideliter in scriptis feudum suum et omnes res feudales nominatim et specialiter, de quibus sibi fidelitatem et homagium fecerat, secundum quod jus et con suetudo dictabant, et infra tempus a jure et consuetudine statutum. Pars vero dicti comitis ad hoc respondit, quod ipse super hoc tantum faceret quod de jure et consuetudine sufficeret et sufficere deberet, et quod ipse comes volabat esse filius et fidelis ecclesie Autiss. supradicte.

Super quibus omnibus et singulis dictus episcopus petiit a nobis publicis notariis infra scriptis sibi publicum fieri instrumentum. Acta fuerunt hoc anno, die, indictione, pontificatu et loco, predictis presentibus religiosis et honestis viris fratribus Altando dicto Flote, abbate monasterii Vizeliacensis, Petro de Bello-Joco, priore prioratus de Caritate, et Roberto abbate monasterii Sancti-Petri Autissiod., viris venerabilibus et discretis dominis et magistris Felisco de Coauduno, Johanne Quoquardi, Guillelmo de Lesigniis, Guillermo de Beusseria, Guidone de Foncheiz, canonicis ecclesie Autiss. Gaufrido dicto de Vanlsacre, canonico Nivernensi; nobilibus viris dominis Mattheo de Melloto,