facere, vult omnia in nomine Domini faciat.

V. Omnino (et) inter supradictis conditionibus pervigilius, quos in honore domni Martini observant, omnimodis prohibere.

VI. Ut post [a] media quadragensima presbiteri crisma petant. Et si quis infirmitate detentus venire non potuerit, ad archidiacono suo vel archisubdiacono transmittat, sed cum crismario et lintheo, [lenteo] sicut reliquiæ [requiæ] sanctorum deportare solent.

VII. Ut medio maio omnes presbiteri ad synodum [o] in civitate veniant, et kalendis novembris omnes abbates ad concilium [conveniant.

VIII. Non licet in altario in sacrificio divino mellita, quod mulsa appellant, nec ullo alio poculo, absque vino cum aqua mixtum, offerre, quia ad grande reatum et peccatum pertinet presbytero ille quicumque alio poculo absque vinum, in consecratione sanguinis Christi [offerre] præsumpserit.

IX. Non licet in ecclesia chorus sæcularium, vel puellarum cantica exercere, nec convivia in ecclesia præparare, quia scriptum est: Domus mea, Domus orationis vocabitur.

X. Non licet in altario ubi episcopus missas dixerit presbiter in illa die missas non dicat. [Non licet super uno altario in una die duabus missas dicere, nec in altario ubi episcopus missas dixerit, presbiter in illa die missas dicat].

XI. Non licet (in) vigilia paschæ ante hora secunda noctis vigilias perexplere [perexpedire] quia ipsa nocte non licet post medianoctæ bibere, nec manducare, nec in Natale Domini, nec reliquas solemnitatis.

XII. Non licet mortuis, nec eucharistiam,

nec osculum tradi, nec de vella vel pallas corporum eorum [scapulas suas] involvi. XIII. Non licet diacono, de vela vel pallas scapulas suas involvi.

XIV. Non licet in baptisterio corpora sepelire.

XV. Non licet mortuum super mortuum mitti.

XVI. Non licet die dominico boves jungere, vel alia opera exercere, nisi pro causis constitutis.

XVII. Quicumque se propria voluntate aut in aqua jactaverit, aut collum ligaverit, aut de arbore precipitaverit, aut ferrum percusserit, aut qualibet occasione voluntate se morte tradiderit: istorum oblatio [oblata] non recipiatur.

XVIII. Non licet absque paschæ solemnitatum ullo tempore baptizare, nisi illos quibus mors vicina est quos grabatarios dicunt. Quod si quis in alio pago, con tumacia facientem, post interdictum hunc infantes suos, ad baptismum detu. lerit, in ecclesias [non] recipiantur usqu ad satisfactionem. Et quicumque presbiter ipsos extra nostro premisso recipere præsumpserit, tribus mensibus a communione ecclesiæ sequestratus sit. XIX. Non licet presbitero aut diacono, aut subdiacono, post accepto cibo vel poculo, missas tractare; aut in ecclesia, dum missas dicuntur stere [stare]. XX. Quod si presbiter, quod nefas est dicere, aut diaconus, aut subdiaconus, post acceptum benedictionem, infantes procreaverint, aut adulterium commiserint et archipresbitero hoc episcopo aut archidiaconus non innotueri [rint] sicut integro anno non communicet: illi vero qui hoc commiserunt deponun

tur.

XXI. Non licet presbitero, post acceptam benedictionem, in uno lecto cum presbi

teria (sua) dormire, nec in peccato carnali miscere nec diacono, nec subdiacono. XXII. Non licet relicta presbiteri, nec relicta diaconi, nec subdiaconi, post ejus mortem maritum accipere. XXIII. Si monachus in monasterio adulterium commiserit, aut peculiarem habere præsumpserit, aut furtum fecerit, aut hoc abas per se non emendaverit, aut episcopo, vel archidiacono, non innotuerit, ad penitentiam agenda, in alio monasterio retrudatur.

Non licet abbate, ne monacho ad nuptias ambulare (1).

XXIV. Non licet abbati filios de baptismo habere, nec monacho [monachus, nec] commatris habere.

Quod (2) si quis abbas mulierem in monasterio suo ingredi permiserit, aut festivitates aliquas ibi expecta [spectare] preciperit, [a] tribus mensibus in alio monasterio retrudatur, panem et aqua contentus.

XXV. Non licet ut aliquis suam nover

cam accipiat uxorem.

XXVI. Non licet ut filiam uxoris suœ quis accipiat. XXVII. Non licet ut relictam fratris sui quis [in] matrimonium ducat. XXVIII. Non licet duas sorores,

si una

(1) Cet alinéa forme le XXIV article dans le manuscrit no 1455.

(2) Cette phrase forme un article distinct dans le manuscrit 1455.

XXXVIIL Si quis aresbiter, aut quilibet

Ce cieru, aut de populo com exĊOOMIDE, Licato absque vientitate ipsius, qu, sum Excommunicavit sciens receperit, aut ccm i pane manducaverit, vel ad colloquiem habere decreverit (simie senteuta sulgarebit. III Ne icet presbitero inter epulas cature bec saltare. XL No acet presbitero, nec diacone quem guam inscribere sed in vice sua,

§. cansa hibuerit, ant fratrem, ant griremque riget secularem. WiUtubaquis muber, quando comem

at, amicalem suum habeat, quod si qui non habuerit, usque in aliò die dədinərə mon communicet.

XLIL Quicumque judex, aut secularis, presbiterum aut diaconum aut quembbet de ciero, aut de junioribus), absque voluntate (audientia, episcopi, vel archidiaconi, vei archipresbitero, injuriam inferre præsumpserit, anno ab omnium christianorum consortio habeatur extra

habeatur extraneus, quamdiu tam sajupr. institutione adimplere deberit. insuper et multa quan gioriosissimus Compus res precepu su instituit, susientat

XLIV. S. que han defmitionem, quam

ex auctore canonica cum communi [communione consenst et convenientia (conventia conserpesimis atque instituimus, tan al Cieti, quant ac popux communenai. ve acic gunc constitutum [scrotum est conservandum negiegens, inventus iueri et dic observare distojet, aut es ou sun andre begiekeIt revert air subressert (subpræserri aut il Dottie episcopi non dispoSuert deposust, anni, a consortio fratrum ve al mu christianorum Communione habeatur extraders. XLV S que resine, aut diaconus, zu qushbet of numert clericorum, reinquens prarian kacochan.. percat ac airenam et omnimé o migrats, præter epse ai să conscentan i abenam parochiam commoestur, nude wherius ministrare e patimir; precipue si Vicatos at enscie, reare comtempSer IL Smolezame perseverans. Verumtamer quam iacus it commnauces, episcopus veri avoc quem moratos fuera esse constituera contra eos decretam cessat, önen per illum reputats, tanquam ciericus ficte susceperit vesut marsier inquietnamis, commeni de peretur.

SOUSCHIPTIONS

Unacharias in De namen episcopus, constitutionem, hane substrinsi

▼mobanèns abbas subscripsi 2: VirElias presbiter, Gregorius, n... Aprovius, dicorus, Claudius, A; Bandovius a.; Francias, a., Amerns, p.: Cæsarius, a.; Sadarias p., Anders, p; Renaclius, p. Köricius, p; Nodanās, p.. Antonius,

Sevandus, p. 4326, P. Aud.vias, p.; Sandales, n: Vindapens, p.: Medardus p: Broerions, p. : Agries, p: Friobrutis, p; Comiris, p'; Tuacías, p; Theodomodus, pe Landevias, p: Leomartis, p; Desideratis, a. Förbario, dir ve Amandas, a. Leodoristas, d., in vice Medarão, p; Tegnidias, a.;

Cet article manque das le manuscrit 1435. Lya sans doute errear da cogiste dans cette disan d'une même phrase en des articles.

Eunius, p.; Filmatius, p.; Nonnovius, p., Ballomeris, p.; Romacharius, p.; Medardus, p.; Audila, p.; Genultus, p.; Sagrius Explicit Autissidiorensis synodus (fo 120, Manuscrit 1455).

(Publié dans les Acta conciliorum, t. III, 443. La lettre du pape Pelasge à l'évêque Aunaire est dans Labbe, Bibl. nova, mss, t. I.

N° 4.

Liste des vases d'argent et autres objets d'orfèvrerie donnés à sa cathédrale et à l'abbaye Saint Germain par l'évéque Didier, au viie siècle.

.... Basilicam sane beati Stephani cui sedit miro decore ampliavit; ingenti testitudine a parte orientis applicita, auroque ac musivo splendidissime decorata instar ejus quam Siagrius episcopus Augustuduni fecisse cognoscitur. Altare quoque antiquum eo transponens sub die XIII kalendarum maiarum solempniter dedicavit, ubi et hæc dona obtulit: Missorium anacleum deauratum pensantem libra L, habentem in se septem personas hominum cum tauro et litteris græcis. Dedit et alium missorium similiter anacleum granellatum pensantem libras XL et dimidiam, qui habet in medio rotam cum stephadio et in giro homines et feras. Item missorium tercium anacleum pensantem libras xxxv susum habet in se historiam solis cum arbore et serpentibus. Item missorium quartum anacleum pensantem libras xxx, habet in se ethiopem et alias imagines hominum. Item bacchovicham auratam pensantem libras XII uncias unam, habet in se piscatorem cum fuscina et centaurem cum opere maritimo. Item bacchovicam aliam anacleam circulatam et nigellatam, pensantem libras xiv et uncias IX. Item aliam bacchovicam similiter anacleam pensantem libras xIII; habet in se lusores. Item aliam bacchovicam anacleam pensantem libras Ix et habet in se hominem cornutum et arborem et duos homuntiones infantes in manibus tenentes. Caucos anacleos I pensantes libras x1 et uncias II; habent in se homuntiones et feras; unus ex ipsis deauratus. Dedit scutellas anacleas ex quibus una nigellata pensat libras ; habet in se ursum caballum tenentem. Item aliam scutellam anacleam pensantem libras ; habet in se leonem taurum tenentem. Item aliam pensantem libras II et uncias Ix; habet in se leonem capram tenentem. Item aliam scutellam

I

similiter anacleam pensantem libras 11, habet in se hirchum cum cornibus. Item aliam pensantem libras 1 et uncias vi; habet in se cervum pascentem. Item aliam pensantem libras 1 et uncias Ix; habet in se leopardum tenentem capram. Dedit item salariolas III anacleas quæ pensant libras III. Dedit et gabatas vi quæ pensant libras xvI. Item gabatam 1 medianam anacleam pensantem libras III et semi; habet in fundo sigillos quatuor et in giro prunellas cancellos decoratos cum capitellis pensantes libras vi et semi. Dedit et hicinarios u anacleos pensantes libras quatuor et uncias tres.

........Dedit et anafum unum pensantem librası; habet leonem et taurum deauratos. Item fuscinam unam prescriptam; habet caput leonis, pensat libras m. Dedit et urseum anacleum qui pensat libras quatuor et semi, et agmanilis, pensat libras III et semi. Item cannas duo pariles deauratas pensantes libras v; habent in giro effigies et ferusculas. Dedit item missorium planum pensantem libras vi et semi; habet in medio rotam et in rota monogramma. Item alium missorium pensantem libras VIII; habet in medio crucem cum duobus hominibus. Item baccovicam anacleam pensantem libras x; habet in se homuntiones v cum duabus ferusculis pennatis. Item aliam baccovicam anacleam pensantem libras VIII et semi; habet in medio hominem caballicantem et ad pedes suos viperam. Item aliam baccovicam anacleam circulatam pensantem libras VII et semi; habet in se tres homines grandes et in giro homuntiones et feras. Dedit item gabatas anacleas deauratas pensantes libras xvIII; habent in se homuntiones cum pisciculis. Gabatam medianam anacleam deauratam pensantem libras VIII, habet in medio homines et pisciculos maritimos. Item gabatas liliatas v pariles, pensantes libras Ix et semi. Item gabatam medianam anacleam pensantem libras ; habet in medio caput hominis cum barba. Item gabatam medianam puram pensantem libras II et uncias III; habet in medio gallum. Item gabatam anacleam colinellatam pensantem libras 111; habet in giro homuntiones et feras. Item scutellam anacleam pensantem libras 11; habet in medio homuntionem et caprolum cum arbore. Item scutellam anacleam pensantem libras II; habet in medio duos homuntiones cum lanceis. Item scutellam parvam pensantem libram unam; habet in medio rotellunculam in giro nigellatam. Item salariolam anacleam pensantem libram unam; habet in medio hominem cum cane. Item con

cam anacleam pensantem libras Ix; habet in medio hominem et mulierem et ad pedes eorum corcodrillum. Item salariolam parvam cruciculam pensantem uncias IX. Item suppostorium anacleum pensantem libram i et semi. Cocleares xi pensantes libras met uncias . Item cocleares xn pensantes libras II et uncias IX. Item cocleares XII pensantes libras III; habent caudas scriptas. Item ichinarios columnellatos ; pensat unusquisque libram 1. Item ichinarium unum pensantem libram I et unciam 1. Item cancellum pensantem libram i et unciam 1. Item urceum ana

cleum pensantem libras ui, et habet ansam prunellatam et in medio caput hominis. Agmanilis pensat libras u et uncias IX; habet in medio rotam liliatam et in cauda caput hominis. Item recetarium deauratum pensantem libras n et semi; habet deforis cavaturas. Item alium recentarium pensantem libram i et uncias Ix; habet in medio listellam et feras. Item schinonem pensantem libram 1; habet caudam nigellatam. Item colatorium pensantem uncias 11. Sunt in summa libras ccccxx, uncias

VII....

Præterea basilica domini Germani ubi corpus suum sepeliri decreverat hæc dona obtulit: missorium argentum qui Thorsomodi nomen scriptum habet; pensat libras xxxvu: habet in se historiam Enea eum litteris grecis. Item alium missorium planum pensantem libras xxx. Item baccovicam anacleam pensantem libras x; habet in medio leonem cum urso, et in circuitu homuntiones et feras. Item aliam

baccovicam pensantem libras x et semi; habet hominem et mulierem, et ad pedes eorum ferusculas. Item scutellam anacieam pensantem libras v et uncias vi; habet in se hominem caballicantem, serpentem in mano tenentem. Item scutellam anacleam pensantem libras ui, habet in medio rotelliunculam nigellatam cum fera. Dedit et gabatas u ab intus liliatas pariles, pensantes libras viu et uncias u; urceam anaeleum pensantem libras iv; habet ansam nigellatam et in medio caput leonis. Agmanilis pensat libras m et uncias x; habet in medio Neptunum cum tridente. In die vero sepulturæ suæ præcepit isdem præcipuus pontifex cum corpore suo simul deferri basilicæ domini Germani, centum solidos auri purissimi ad suam sepulturam exornandam.

Ext. du Gesta Pontif. Autissiod. Ms. Bibl. d'Auxerre, imprimé dans Labbe. nova bibliotheca m»». t. t.

N° 4 bis.

Testament de l'évêque saint Vigile contenant la fondation du monastère de Notre-Dame-la-d'Hors et sa dotation en biens situés dans un grand nombre de lieux (658-685).

Sancta venerabilis basilica domnæ Ma

riæ genitricis Domini..... quam opere meo in suburbio murus (1) civitatis de Althisiodero visi fuimus construxisse ...... vel monachis ibidem deservientibus, ego hoc oportuit et congruit pontificale ordine Vigilius peccator, inspiratione divina .............. prævidere adsensum, unde religionis nomen aderescat in melius, et sanctorum loca veneratione condigna Christo Dobasilicæ sanctæ Mariæ, in alimonia paupemino inspirante. Ideoque dono ipsius rum ibidem residentium, donatumve post diem obitus mei in perpetuum esse volo, hoc est vineas illas ubi ipsa basilica est constructa cui subjungunt ab uno latus ad Senones pergit, et ab alio latus strada strada publica, qui de porta Parisiaca publica, qui de ipsa porta parisiaca ad Broile vadit, et de superiori fronte subjunad heredes Attone quondam usque ad gunt vineas midranicas; inde juxta vineas vineas domni Germani; et inde af strata superius nominata, qui ad Sanctum Simeonem vadit, quicquid ibidem undique ad me pervenit, vel præsentaliter teneri videtur eum mancipus, quos ibidem stabilivi, omnia ex omnibus adintegrum. Ideoque dono ipsius basilicæ areas infra murus ipsius civitatis, quas cum illustre viro Helchileno commutavi; ideoque et alias areas foras murus civitatis ipsius. juxta portam superius dictam ipso muro adherente, quas de Lupono abate dato precio comparavi. Simile modo portionem meam Bercuiaco, quæ de alode vel undecumque ibidem ad me noscitur pervenisse, aut pæsentaliter tenere videor, una cum prata super fluvio Belcbæ ex ipso agro Bercuiacense, quem genitores mei tenuerunt, qui adheret de uno latus et ambos frontes ad fines Patriniacense per fontanam quæ vocatur Dianna, qualiter ab ipsa basilica præsentaliter tenere videor, una cum colonica quam Quentilia condam super fluviolo Belcha tenuit:

1. On remarquer la latinite de cette pièce qui est tres-delectueuse, ce qui prouve en faveur de son m*henticite. On sait qu'za VII Stecie es actes elatent reuges dans le stre e pius barbare. Dom Wole it: qu eile est tree annonce dans son qu'il l'a transcrie ie orginal existant 1 Tabbave Saint-Marten.

omnia et ex omnibus ad integrum. Idemque dono ipsius basilicæ terram portionis meæ in villa Cauliaca super fluvio Igauna, quantumcumque genitores mei ibi tenuerunt, vel insuper ad me noscitur pervenisse cum mansis, hedificiis, acolabus, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aqua rumve discursibus, peculium vero utriusque sexus. Pari modo Pauliaco villa, sita in pago Autissioderinse proprietatis meæ super fluvio Ligeris, cum hedificiis, vineis, silvis, pratis, campis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus. Simili modo ipsius basilicæ terram quæ conjacet in villa quæ vocatur Flivenasam, cingas III. Pari modo relinquo ipsius basilicæ terrolam portionis meæ quæ conjacet ad Jarricas super fluvio Belchæ, mansum unum. Et rursum do ipsius basilicæ villam proprie tatis meæ quæ nuncupatur Busciaco super fluvio Belchæ, mansis, silvis, pratis, acolabus, cultis et incultis, peculium utriusque sexus. Itemque in pago Senonico, in villa Bonorto quæ est sita super fluvio Icaunæ, quam permultam pecuniam dando in proprietate recepi, mansos VII cum adjunctis, appendiciis, beneficiis, vineis, pascuis, silvis, pratis, cultis et incultis, servos et ancillas, omnia et ex omnibus ad integrum dono in eleemosyna pauperum ibidem deservientium. Simili modo in pago Tornotrinse portiones meas in villa Flauniaco, quam de inlustro viro Hlchinelo et germanam meam Frautilde visus sum recipisse, cum servos et ancillas, et hedificiis, acolabus, vineis, mancipiis, silvis, pratis, campis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus, cum adjunctis, appendiciis, beneficiis, vel opportunitatibus earum, omnia et ex omnibus ad integrum. Similiter portionem meam in ipso pago, in villa Cassiaco, quam Dolena femina et filius suus Ado mihi vendiderunt, cum mansis, servos et ancillas, mancipiis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, omnia et ex omnibus ad integrum Item do ipsius basilica domnæ Mariæ in pago Senonico et Tornotrinse, in villas cognominatis Treviciaco, Melarione, Cadugio, Imantia, integra medietate, de quibus Asper quondam ibidem tenuit, quod germano suo condam abate Gregorio pacto ivi, quantum de ipso pacto de ipsa facultate in quibuslibet rebus atque corporibus suprascripta loca ad me pervenit, servos quoque et ancillas, mansis, hedeficiis, acolabus, vineis, man

1

cum

cipiis, qui a me libertinitatis non promeruerunt, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus, cum adjunctis, appendiciis, beneficiis, vel opportunitatibus earum, omnia et ex omnibus ad integrum. Pari modo libenter præfatæ basilicæ sanctæ Mariæ terrolam portionis meæ in agro Tresoginse et ante Maiacense sitos in pago Autissioderinse, simulque portiones meas in agro Matiriacense et Solemniacense sitos in pago Tornoterinse, quod infra scripta loca Diddo quondam episcopus vel filii sui Claudius et Germanus suus Warferius, visi fuerunt tenuisse, cum servis manentibus, et ancillas, mancipiis, hedificiis, acolabus, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus, cum adjunctis, appendiciis, beneficiis, vel opportunitatibus, munere donorum fuit concessa, quantumcumque mihi superscripta loca tenere videor, omnia et ex omnibus in quibuslibet rebus ad integrum. Idemque colonia Potiolus, quem de hæredibus Helegio quondam visus sum recipisse, una cum colonica Ferrarias, cum mansis, hedificiis, acolabus, servos et ancillas, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, quantumque presenti tempore possidetur, omnia et ex omnibus ad integrum. Similiter agello proprietatis meæ, villa Donato, una cum portionis in villa Tresovio, quod ibidem habere videor. Pari modo villa Dulcio quæ conjacet juxta fines Intranimse, et permanet inter has præfatas villas, hoc est inter Intranimse et villa Dulcia, et villa Donata et Tresovio, mansi vIII (1) et dimidius, quos amica mea Fotildis mihi post suo discessu visa est dedisse, cum servis et ancillis, acolabus, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, accessisque omnibus, cum pecudibus utriusque sexus qualiter amica mea hoc usitario ordine possidere videtur, vel dies transitus sui derelinquerit post discessum ipsius, ad ipsam basilicam in integritate debeat pervenire idemque portiones meas villas; Patriciniaco..... Hispatio, Britaniola, una cum portionis in agro Domiciacense in villa Mirisela, et mansionis Arigisillo, quantumcumque mihi ibidem justissime vel presentaliter teneri videor, mea voluntate prædictæ basilicæ relinquo,

in