Imágenes de páginas
PDF
EPUB

ciendum fundum, domos et curiam. Simitlier in civitate Tharsensi' ecclesiam constructam, locum et terram ad faciendum fundum, domos et curiam, et quod habeant curiam in omni terra mea, que modo mee subjacet diccioni, et quam, Deo dante, acquisiturus sum. Et si aliquis clamor factus fuerit contra aliquem Ianuensem, accusatus in curia Ianuensium, faciat justiciam. Et si Ianuenses, de quocumque alio alterius nationis clamorem fecerint, accusatus in regali curia mea, faciat justiciam. Concedo denique et volo, ut si aliquis malefactor in terram meam venerit ad affidandum vel non affidandum, et Ianuensis depredatus fuerit antequam de terra mea exeat, Ianuensibus de ablatis juste conquerentibus ablata, pro posse restitui faciamus sine occasione. Et ipsi Januenses teneantur michi et heredibus meis de cetero conferre amorem, honorem, amplificare et exaltare et defendere pro posse suo regnum nostrum et homines nostros per terram et per mare, in perpetuum, in omni loco ubicumque posse habebunt, bona fide et sine malo ingenio. Ad majoris quoque securitatis causam, et ut presens privilegium firmum, stabile et inconvulsum in eternum permaneat, sigillo meo auri ipsum muniri et corroborari feci, et litteris armenicis et latinis in eodem volumine scribi jussi. Insuper rubeis apicibus propria manu signavi. Data par manus Johannis venerabilis archiepiscopi Sisensis, trium arcium abbatis, totius regni Armenie legati et cancellarii, anno incarnati Verbi millesimo ducentesimo primo, mense marcio.

Ego, Atto Placentinus, notarius sacri palatii, hoc exemplum ab autentico et originali instromento translato in latinum ab alio autentico scripto, ut credo, litteris armenicis, in eodem pergameno, regis Armeniorum, filii domini Stephani de genere Rupinorum, ejus sigilli aurei impressione munitis, in quo erat ab una parte, ymago regia sculpta cum corona in capite, tenens in dextra crucem, in leva vero tenens formam quasi floris lilii, et erant ei littere, ut credo, armenice circumscripte, quas ignoro. Ab alia vero parte erat que

6

Tarse, en arménien Supunt, est appelé Sempad, dans sa Chronique, nous apprend que aujourd'hui Tarsous.

2 super. Not. et extr. des msc.
3 imprimi. Not. et extr. des msc.

4 Jean, fils de Constantin, fils de Ochin, de la famille des princes de Lampron, était archevêque de Sis, et devint en 1203, patriarche ou catholicos d'Arménie, sous le nom de Jean VII, Medzaparo, kdшpшpny, c'est à dire Jean le Magnifique. Il fut déposé en 1204, à cause de ses prodigalités, longuement racontées dans la Chronique de Sempad le Connétable, et remonta sur son siége en 1208. Il mourut en 1220.

5 trium arcuum. Not. et extr. des msc.

[ocr errors]

Jean était abbé de Trazarg, pquiph, couvent
situé près de Sis, du côté d'Anazarbe. Le ré-
dacteur latin de l'acte, se fondant sur une res-
semblance, qu'il croyait trouver entre le nom
de Trazarg et le français trois arcs ou tres
arcs, a rendu ce mot par tres arcus ou tres ar-
ces. L'emploi qu'il a fait du cas oblique dans
sa version rend méconaissable le nom du cé-
lèbre couvent de Trazarg. Au surplus ces jeux
de mots se rencontrent assez souvent dans les
textes que nous avons recueillis, et nous aurons
occasion d'en signaler d'autres exemples.
6 ibi. Notic. et extr. des msc.

dam forma, quasi leonis coronati tenentis crucem in pede, cujus circumscriptio, sicut eredo, litteris armenicis prenotatis, sicut in eo vidi et legi, transcripsi per omnia, et exemplificavi, nichil addito vel diminuto in litterarum oratione, preter forte litteram vel sillabam, titulum seu punctum, et hoc absque ulla omnino mutacione, coruptione seu diminutione dictionum vel sensus; ad quod corroborandum, jussu prescripti domini Iacobi de Balduino, Ianuensis potestatis, propria manu subscripsi. Apices vero rubei quos dominus rex dixit superius se propria manu signasse, erant hujus forme:

* A:., Թագաւոր Հայոց ..

Da copia autentica estratta dal Liber Jurium reipublicæ Ianuensis, f.o 230 retro, che si conserva negli Archivi generali del regno, colla quale collazionata concorda. In fede,

Torino, 12 marzo 1856.

L. S.

Il direttore generale:

M. A. Castelli.

[Avant la rédaction de ce privilége, la cour de Sis avait signé avec Nicolas Doria, amiral génois, un projet de traité de paix et de commerce, dont ce chrysobulle ne fut que la confirmation. Plusieurs auteurs nous ont conservé la teneur du traité en question, notamment Uberto Foglietta (Histoire Générale, liv. III, pg. 104) et Ogerius Panis (Annal. Génoises, dans les Scriptores rerum Italicarum de Muratori, T. VI, pg. 384). U. Foglietta nous apprend que l'« anno primo del XIII° secolo, furono mandate fuori otto galee per sicurtà delle >> navi Genovesi, sotto la condutta di Niccolo d'Oria, il quale confermo la pace col regno di » Cilicia, e porto nel camera del commune certa somma d'oro e d'argento. E cosa notabile » a narrare in quanto lontani paesi la nazion nostra in quei tempi distendesse e trafichi e le » faccende; percio che ottenne molti e gran privilegii da Leone, re d'Armenia, e fu data loro > facolta di havere la propria chiesa, contrada, fondaco publico, e corte nella citta di Sisi, di >> Malmistra e di Tarso». Og. Panis dit la même chose en d'autres termes: «Nicolaus Au» rie cum galeis riij ivit obviam navibus tribus a partibus orientis redeuntibus et fuit in Si» ciliam [lisez Ciliciam], ibi que cum rege pacem firmavit; et inter aurum et argentum et » lapides preciosas tantum adduxit, ut commune Ianuense habuit ultra libras m. d. ». Le privilége de 1201 est le premier traité qui fut passé entre la cour d'Arménie et la République de Gênes. Le docte S. Martin (Notices et extraits des Manuscrits, T. XI, pg. 19), a cru que ce traité était différent de l'accord qui eut lieu quelques mois auparavant entre Léon II et Nicolas Doria. Cette supposition n'est pas admissible, car si il y avait eu deux actes différents, les Archives de la cour de Turin, qui possèdent la plus notable partie des dépôts de la Répu

1 Léon (en grec), roi des Arméniens (en arménien).

blique Génoise, contiendraient aussi, à n'en pas douter, le privilége antérieur, que S. Martin croit perdu et qui n'a jamais existé. En outre, il est facile de voir, par le contenu de l'acte, que le chrysobulle de 1201, offre la première mention des relations qui s'établirent entre l'Arménie et Gênes, car il n'y est question d'aucun renouvellement de priviléges antérïeurs, non plus que d'aucune augmentation ou suppression de droits. Ce privilége fut valable jusqu'à la fin du règne de Léon II, ainsi que le rapportent Canale (Storia civile dei Genovèsi, T. II, Part. VI, ch. XVI, pg. 729) et G. B. Cicala (Msc. avv. M. Molfino), et ne fut abrogé que par un autre chrysobulle du même prince, daté de l'an 1215, qui confirmait les priviléges antérieurs et en octroyait de nouveaux aux Génois, comme on le verra dans la suite de cet ouvrage].

II.

Décembre 1201.

Chrysobulle du roi Léon II, accordant des priviléges aux Vénitiens.

[Archives des Frari, à Venise, Liber Pactorum, Reg. I, f.o 167 et suiv. et Reg. II, f.o 6. Bibliothèque de S. Marc, à Venise; Codice Trevisano, f.o 183. - Archives de Vienne, Liber albus, f. 229.-Publié dans l'Archivio storico italiano (Florence, 1853), append. n.o 29, pg. 361 et suiv. I.—id. dans les Fontes rerum Austriacarum, (Vienne, 1856), Dipl. et acta, T. XII, pg. 373, 381 et suiv. no 94].

In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, Amen. Notum sit omnibus hominibus presentibus et futuris, quod ego Leo, filius Stephani, de potenti genere Rupinorum, Dei gratia rex Armeniorum, tam pro parte omnium heredum et successorum meorum quam mea, dono et concedo per privilegium firmum mandatum a modo in perpetuum1, nobili Henrico Dandulo2, illustri duci Venetie, Dalmatie et Croatie, et omnibus Veneticis, super hoc quod a me requirit per Jacobum Baduarium", filium Joannis Baduarii militis, providum, discretum nuncium et concivem suum, scilicet licentiam et securitatem salvo eundi et redeundi omni terra mea, et per totam terram meam, quam modo habeo et quam, Deo dante, acquisiturus sum. Ex regali itaque munificentia mea, ipsius requisitione, dono et concedo plenius ei omnibus que successoribus suis et omnibus Veneticis, amore et honore suo, omnium que Venetorum, sicut continetur in presenti privilegio, libertatem per terram et per mare in

1 imperpetuum. Fontes rer. austr., T. XII,

Pg. 381.

2 Le doge Henri Dandolo fut élu en 1192, et mourut en 1205.

3 Croacie. Fontes rer. austr., pg. 381.
4 Venetis. Fontes rer. austr., pg. 381.

5 Badoarium. Fontes rer. austr., pg. 381.

8

civitatibus, in portibus, in pontis', eundi et redeundi cum quibuslibet mercimoniis, [intrandi et exeundi cum quibuslibet mercimoniis]. Et habeant potestatem plenam vendendi et emendi quelibet mercimonia per totam terram meam, et extrahendi de tota terra mea, salve, secure, libere, quiete, sine omni servitio, sine omni drictura, sine omni angaria, et sine omni passagio; excepto quod Venetici, habitantes semper in cismarinis partibus, et transierint per Portellam, teneantur ibi persolvere dricturam, sicut solitum est ab omnibus christianis transeuntibus et retranseuntibus persolvere"; et excepto quod omnes Venetici qui adduxerint aurum et argentum et bisancios seu monetas, inde fecerint vel operati fuerint in terra mea, hii teneantur persolvere dricturam, sicut persolvunt hii qui bisancios seu monetas operantur in Acconensibus partibus. Quod si bisancios seu monetas non operati fuerint, nullatenus persolvere dricturam teneantur. Corpora, res et mercimonia Venetorum sint salva et secura ab omnibus hominibus qui sunt et qui erunt sub potestate et dominio meo. Concedo etiam et volo, ut, si quodlibet vassellum Venetorum passum fuerit naufragium, vel rupturam in toto littore mei regni, omnes hii, qui evasserint de periculo illo, sint salvi et securi. Corpora, res et mercimonia eorum sint salva et secura et libera ab omnibus hominibus, qui sunt et qui erunt sub potestate et dominio meo, hoc 10 excepto, quod, si quis intersit, qui non sit Veneticus, ipsius res omnes potestati curie mee subjaceant. Et si navis seu vasellum aliarum gentium periclitata fuerit vel fracta in toto littore regni mei, et interfuerit Veneticus aliquis, res et omnia bona ipsius sint salva et secura et libera ab omnibus hominibus, qui sunt et qui erunt sub potestate et dominio meo. Concedo insuper et volo, ut, si aliquis Veneticus" mercator voluerit peregrare per terram meam in aliam terram seu Cristianorum seu Saracenorum, ubi pacem et treugas habeam, sine contradictione aliqua, cum quibuslibet mercimoniis vadat, quando voluerit et redeat; et si aliquod dampnum in ipso itinere Venetico viatori evenerit, ad restituenda ablata, tanquam mea propria operam dare et studium. Concedo similiter 12 et volo, ut, [si] aliquis Veneticus 15 aliqua predestinatione in terra mea morte preocupatus fuerit,

13

[blocks in formation]

2

4

et bonorum suorum ordinationem fecerit, ipsamque in manibus Venetici1 seu cujuslibet comiserit, et fuerit mortuus, ordinatio ipsa stabilis sit et firma; et si sine ordinatione facta, subito mortuus fuerit, et aliquis Veneticus interfuerit, res et bona mortui in manibus ipsius adstantis Venetici, quicumque sit, sine contradictione aliqua deveniant. Et si aliquis Veneticus non interfuerit, et cum ordinatione seu sine ordinatione facta, subito mortuus fuerit, omnia bona ipsius in manibus domini Johannis, venerabilis Sisensis archiepiscopi, illustris regis Armenie cancellarii, seu successorum suorum archiepiscoporum, sine aliqua contradictione deveniant; que tam diu sub custodia habeat, quousque ex mandato illustris ducis Venetie, Dalmatie et Chroatie, recipiat per litteras, tamen sigillo suo sigillatas; cui illa tradere et assignare debeat, seu quid super hiis facturum sit; et secundum tenorem ipsarum litterarum predicti ducis mandatum de rebus mortui, sine aliqua contradictione adimpleatur. Concedo preterea et volo, ut, si aliqua contentio vel discordia in terra mea inter Venetos emerserit, ut per Venetos, si interfuerint, emendetur; qui si absentes fuerint, in presentia predicti venerabilis archiepiscopi, sive successorum suorum archiepiscoporum, previa ratione emendetur. Et si aliqua contentio vel discordia mortalis inter Venetos et quascumque gentes emerserit, et mors subito hominis irruerit, in regali curia mea per justicie sententiam decidatur. Et si aliqua alia contentio vel discordia inter Venetos et quascumque gentes emerserit, similiter in regali curia mea per juditii sententiam finiatur. Omne jus Veneticorum tanquam meum proprium observabo et manutenebo, et a creditoribus suis hominibus meis eis justiciam plenam exiberi faciam. Concedo denique et dono, pro salute anime mee predecessorumque meorum, Veneticis in civitate Mamistri ecclesiam et victualia pro sacerdotibus et clerico ecclesie servientibus, et fundicum ad ponendum res et mercimonia sua, et locum ad hedificandam domum. Ut autem presens privilegium, firmum permaneat et inconvulsum, propria manu rubeis litteris armenicis illud signavi, et regali sigillo auri illud muniri et corroborari feci, et subseriptorum testium approbatione confirmari 10. Concedo et volo, ut omnes Venetici habeant" potestatem standi salvi et securi cum omnibus bonis suis, quamdiu voluerint, in omni terra mea et per totam terram meam. Factum est hoc privilegium et datum per manus domini Johannis, venerabilis archiepiscopi Sisensis, illustris Armenie

6

4 Veneti, dans les Fontes.

2 Ce mot manque dans l'Archivio.

9

3 Venecie, Dalmacie et Croacie, dans l'Archivio.

[blocks in formation]

8

6 Mamistei, dans les Fontes, pg. 384.

7 sacerdote, dans l'Archivio.

8 ponenda, dans l'Archivio.

9 rubris, dans l'Archivio.

10 confirmavi, dans les Fontes.

11. omnis Veneticus habeat, dans l'Archivio. -Le reste de la phrase est au singulier.

« AnteriorContinuar »