DOCUMENTI

I.

(1165 luglio).

(Archivio civico di Vercelli, Pergamene, Mazzo I).

Anno Dominicae Incarnationis millesimo centesimo sexagesimo quinto mense Iulii indictione XIII in palacio Vercellensi, praesentia eorum quorum nomina inferius leguntur et aliorum quam plurium D. Ugucio Comes, et Dei gratia S. Vercellensis Ecclesiae Episcopus sacratus cum ligno et carta quam sua tenebat manu, et consilio Magistri Petri et Gratiani de Xuno, et Gualfredi de Albano Canonicorum Ecclesiae, et canonicae sanctissimae confessoris, et martiris Eusebii, ibique presentibus, et confirmantibus Roberto et Bono Jhoanne, seu Alberto Advocatis Ecclesiae Episcopatus Vercellensis, investivit per rectum et legale feudum Conradum et Ubertum et Guilelmum Advocatum, et item Ubertum de Magnano, et ad vicem et nomine Anselmini fratris inscripti Conradi et Guidonio et Alberti fratrum ipsius Uberti, qui omnes dicuntur de Cirriono, nominative de omnibus... quas tenent predicti Domini de Cirriono, et possident ex parte Ecclesiae S. Eusebii in locis Cirriono et Magnano, in villis et territoriis et curtibus, et de quantocunque tenent in aliis locis ex parte predictae ecclesiae, et cum omni honore, districto... ipsis rebus pertinentibus, rient ipsi Ecclesiae pertinent, et ex omnibus in integrum, excepto de decimis, et Ecclesiis, de quibus praedictus D. Ugucio Comes, et Episcopus de Cirriono in Sandiliano... tenent de Ecclesia, de S. Miliano, et de busco in Robiate et Monte Alto, et Guilelmus, et item Ubertus de Cirriono fecerunt cartam finis in instrumento... De Ugucione Comite et Episcopo. Nomina locorum Curiae de Cirriono sunt haec: Verguasco, Magnanegoro, Mozzonate, Zobianio... Palazzo, Piverono, Liviono, Unzasco, Pemono Bellino, Narvieno. Predicta omnia, preter exceptas res in hac presenti permaneant in investituram in integrum, ut faciant exinde praedicti seniores de Cirriono cum eorum legitimis haeredibus secundum legem et consuetudinem legalis, et paternalis feudi quicquid voluerint sine contradictione in inscripto Palatio de Vercellis.

Ego Ugucio Vercellensis Episcopus subscripsi :

Signum manuum infrascriptorum Roberti et Alberti et Boni Iohannis advocatorum, qui hanc investituram firmaverunt et manus posuerunt.

Signa manuum Gualonis de Casale, Ottonis Tignae, Uberti Rariciae Capitanorum et Gualae de Mongrande, et Conradi fratris sui Ruffini Blanci de Tridino Valvassorum atque Jacobi de Bondono, Petri et Ardicionis, filiorum eius, Alcherii de Besozo, Conradi de Fossato, Gualae de Ostrachio Rolandi, Guidonio, Allardi, Aicardi de Mortario, Pellegrini et Henrici de Mortario, Gualae Biccherii, Jacobi de Lenza, Vercellini Scrutarii, Iacobi de Durio, Mantelli Carrariae, Guilelmi Faxiti, Aychini de Burgo, Lantelmi et Uberti Paladi et Ottonis Praesbiteri et aliorum multorum popularium et Curiae parium seu testium.

Ego Girardus Mediolanensis sacri palatii Notarius tradidi, et manu aliam uno tenore scripsi.

II.

(12021 Dicembre.

(Arch. civico di Vercelli, Biss. t. I, 192; t. II, 302; t. IV, 177; Arch. di Stato di Torino, Prov. d'Ivrea, Mazzo II).

Anno Dominicae Incarnationis millesimo ducentesimo secundo indictione quarta die primo decembris in concordia fuit universitas hominum de Vercellensi civitate cum hominibus de Piverono, de Unciasco, de Liviono. et de Palazo, cum magnis et parvis cum viris et mulieribus et cum omnibus illis qui habitabunt locum et villam Piverono quod habeant illam auctoritatem et illam franchitatem et honorantiam quam habent cives Romani et sicut illi qui habitant in civitate Vercellarum et in Porta Ursona et ita per consensum Credentie Vercellarum et Consulum et Militum et populo et Castellanorum ad honorem totius universitatis hominum illius civitatis collecta concione illius civitatis et per vocem et per cartam homines de Vercellis constituerant Piveronem locum francum et omnes illos homines qui habitabunt in ipso loco; ita quod permaneant omni tempore et heinc in antea usque ad finem saeculi in illa libertate et franchitate, in qua permanebunt illi qui habitant in civitate Vercellarum, salva iustitia Palatii et iurisdicione Vercellarum et quod nihil plus teneantur dare fodrum vel bannum, vel taliam quam illi qui habitant burgum Vercellarum, et ita ut superius et inferius legitur in ista carta permaneant et persistant dehinc in eternum omni tempore. Omnes illas personas que, habitabunt locum et villam Piveroni cum campis et vignis et boschis, et acquis et pasquis liberaliter sine aliqua nostri, vel successorum nostrorum contradictione vel repetitione et inquietatione sed cum nostris et nostrorum eredum propriis expensis ab omnibus hominibus promittimus et devotamus per nos et nostros successores, ac precessores omni tempore defensare adiuvare, custodire et liberare et fundare et allocare et firmum pactum tenere omni tempore vobis habitatoribus et omnibus qui locum et villam Piveroni habitaverint, sic Deus nos adjuvet et hec sancta Dei Evangelia, salva iustitia et iurisdictione civitatis; et nihil plus vel minus teneantur facere quam illi qui habitant civitatem Vercellarum. Et pro sic attendere et firmum tenere obligaverunt omnia eorum bona pignori unde prefata Universitas et Caballarii et populares et Castellani ut dictum est hanc credentiam et hec in publica concione laudaverunt et consenserunt et hanc cartam fieri preceperunt; unde fuerunt Dominus Jacobus Maffeus, Roglierius, Henrietus et Bartholonius et multi alii rogati testes. Actum in palatio comunis Vercellarum feliciter.

Ego Ruffinus Notarius interfui, et rogatus et iussu universitatis hanc cartam et epistolam scripsi.

III.

(1207 - 27 maggio)

(Arch. civico di Vercelli, Liber acquisitionum, t. I, 101).

Anno Dominicae Incarnationis millesimo ducentesimo septimo Indictione X die dominico quinto ante Kalendas Iunii, cum Dominus Drudus Marcellinus Vercellensis Potestas de consilio, et voluntate sapientum Civitatis Vercellarum nomine communis vercellensis nobiles viros Leonardum Pancagnum consulem societatis S. Stephani Vercellensis atque Perum Papiam et Alisium de Benedictis causa recipiendi vice comunis vercellarum ab yporiensibus debitam fidelitatem apud civitatem yporegia misisset, prefati Ambaxatores, vice Comunis Vercellarum fidelitatem illam ab yporiensibus receperunt.

Imprimis Guilelmus Grassus, Guilelmus de Florano, Jacobus de Mercato, Opizio et iulianus de Albiano Consules Communis yporegiae vice illius Communis in Credentia yporiensi ad sonum campanae coadunata ipsam fidelitatem fecerunt in hunc modum eam renovando Communi et hominibus civitatis Vercellarum. Ego iuro ad sancta Dei Evagelia fidelitatem Communi, et hominibus Vercellarum, sicut Vasallus Domino suo, communiter et separatim: Nec ero in consilio, nec in facto quod perdant vitam, vel membrum, nec quod habeat assaltum, nec prexonem ultra eorum voluntatem, et si sciero, eis statim manifestabo nec ero in consilio, nec in facto quod perdant iura et possessiones suas et honores de quibus saxiti sunt et erunt et quas modo tenebunt et possidebunt, et hoc in parte, vel in toto et si perdiderint in parte vel in toto, ad recuperandum vel manutenendum eos adiuvabo bona fide et sine fraude. Item credentiam ab eis mihi manifestatam vel impositam literis, vel nuntio, vel alio modo bona fide, et sine fraudem secretam habebo et tenebo. Item iuro salvare et guardare personas et res et iura Communis et hominum civitatis Vercellarum in civitate yporeiae et poderio, et Episcopatu eius bona fide, et sine fraude et si commune et homines Vercellarum, vel eorum res impeditae fuerint in poderio yporeiae, tunc hoc iuramento tenebo infra triginta dies, posteaquam a Vercellensibus mihi dictum fuerit extrahere homines Vercellarum qui capti fuerint, de prexone si prexonati fuerint, et exultere ac deliberare res ipsis ablatas quod si facere nequivero, tunc hoc iuramento tenebor facere vivam guerram ipsis malefactoribus bona fide et sine fraude, si a Potestate, vel Consulibus Vercellarum qui pro tempore fuerint, ordinatum vel iniunctum fuerit aut reddere aut restituere de meis propriis rebus passis res ablatas. Item iuro, quod omnia conventa, et promissiones factas communi et hominibus Vercellarum a Communi et hominibus yporeiae de malisdandis et servandis attendam, et observabo et attendi et observari faciam bona fide sine fraude. Hanc autem fidelitatem facio comuni et hominibus Vercellarum de Castro S. Urbani et de Castro Bolengo cum toto hoc quod ibi predictis castris pertinet in eorum curtibus et pertinentiis contra omnes personas? In aliis autem quam facio fidelitatem, salvo domino imperatore et salvis conventionibus et promissionibus et concessionibus omnibus Vercellensibus, factis ab yporiensibus, sicut in instrumento inde facto per omnia continetur; et insuper salvis omnibus aliis conventionibus, concessionibus et promissionibus ab antiquo communi et hominibus Vercellarum factis a Commune et hominibus yporiensibus sicut in cartis inde factis per omnia continetur. Quam fidelitatem fecerunt ut supra legitur in casa credentiae ubi sapientes infrascripti convenerant, sapientes eandem fidelitatem fecerunt sicut predicti consules yporeiae fecerunt. In primis Jacobus Grassus. Auricus de Florano.

Acta sunt haec in civitate yporeiae, in domo videlicet ubi predicti sapientes in Credentia convenerant. Interfuerunt testes Jorius de Maxino, Guilelmus filius eius, Petrus de Rivarolio, Guido de Vercellis servitores Communis Vercellarum, Gualinus filius Alixii de Benedictis et alii.

+ Ego Ambrosius Ansisus Notarius iussu Ruffini Notarii hanc cartam ab eo traditam scripsi.

Ego praedictus Ruffinus Notarius hanc cartam scribi feci et subscripsi.

IV.

(12073 giugno).

(Arch. civico di Vercelli, Liber acquisitionum, t. I, 103).

Anno Dominicae Incarnationis millesimo ducentesimo septimo Indictione X die Dominico tertio mensis Iunii, praesentia: D. Cazulini Iudicis et Assessoris D. Drudi Marcellini Vercellensis Potestatis, et consulum iustitiae

Vercellarum Robaldi de Crevacorio, Robaldi Rapitiae, Sonomontis de Toleo, nec non et consulum societatis S. Stephani Nicolai de Calvo, Vercellii Robiolani, Uberti Bichi, Jacobi de Blandrate, Anselmi Gazii, Leonardi Pancagni, Jacobi de Masciano, Viviano pectinati, Gotofredi Storarii, Johannis de Fronzano, nec non et in presentia infrascriptorum Credentiae sapientum, videlicet Petri de Bordone, Berardi de Berardo, Mainfredi de Gambaruti, Amedei d'Asti, Ottonis Vegli, Gualae Advocati, Iacobi Vice Comitis, Jacobi de Guidalardo, Uberti Carrariae, Guilelmi Mussi, Flamingi de Bigurracane, Alberti de Bonello, Gilii de Fuidalardo, Alberti Garengii, Leorenghi Alzati, Sirii Carrariae Conradi Rapitiae, Boni Iohanni Carrariae, Raineri Arloi, Corbellarii Sanguistis de Agno, Petri de Lauro, Arditionis Riccii, Bordonni de Guiscardo, Arditionis Borgne, Gualae de Balzoa, Magistri Friderici, de Asti, Nicolai de Blandrate, Friderici de Tizono, Ioannis de Vaolopo, Uberti de Albano, Alberti Siogiae, Girardi de Mortario, Iohannis de Moncravello, Bartholomei Mussi, Iohanni Biccherii, Iacobi Pelati? Uberti panitiae, Iohanni de Volta, Uberti de Pila, Petri de Blandrate, Olrici Carrariae, Bergognoni Cainsacchi, Petri Flogera, Iacobi de Asiliano, Brunamontis, Guilelmi Astanova, Jacobi de Asti, Mainfredi de Guidalardo, Benivolii de Quinto, Mainfredi de Centorio, Patri papiae, Alixii, Delfini, Ottoboni de Galitiano, Ottonis de Fregapane, Gilii Neuxanti, Mainfredi Camiciis, Mainfredi Bicherii, Dromonis de Tozono, Guidonis de Blandrate, Vercellini Pelati, Mainfredi de Bonello, Viviani de Almarico, Bartholomei de Calvo, Jacobi Ferrarii, Iacobi de Calvo, Odemarii, Boni, Iohannis de Blandrate, Julii de Grezo, Petri Cordonerii, Vercellini de Verruca, Ottonis Camicis Manariae, Alarii de Moncravello; Guiscardii Carosii, Uguccionis Tearegla, Cassinae, Rainaldi Rasi, Tarasconi, Iacobi Balbi, Arditionis Becchi, Iacobi de Riferio, Belloni de Amarico, Iacobi Papae, quorum omnium predictorum, tam consulum quam aliorum de credentia predictorum consensu, et voluntate et parabola et confirmatione, Fridericus de Benedictis, Iorius de Calvo, Simon Neuxant, Iacobus de Iulio, Paterus Catra, Nicolaus Alzatus, Poltronus de Guidalardo, Anricus de Mortaria, Opizo Advocatus, Guilbertus Carosus, Iacobus de Bondonno, Guido de Tronzano, nobiles cives Vercellarum a parte Communis Vercellarum specialiter electi ad faciendum hoc sacramentum, tactis sacrosanctis evangeliis iuraverunt, quod ipsimet, et predicti omnes, tam consules, quam alii predicti homines de credentia, et commune Vercellarum adiuvabunt de coetero homines, et comune yporegiae ad manutenendas et ad defendendas omnes suas iustitias ad rationem contra omnes personas salvo Domino Imperatore.

Actum in palatio communis Vercellarum ubi predicti sapientes convenerant: interfuerunt testes, Iacobus Carta, Guala Bretus, Bonus lohannes de Cebelliana, Iacobus de Bolengo, Dominicus de Mercato, de civitate yporeiae et de Vercellis Cistarella, Vercellinus de Juffino.

Eodem autem die in platea eiusdem Palatii celebrata ibi concione hominum Civitatis Vercellarum, eorum presentia, voluntate et consensu a parte et nomine communis, iuraverunt ibi per sancta dei Evangelia, per Ubertum Strevem servitorem Communis Vercellarum, quod ipsi, et Commune Vercellarum ita observabunt, sicut supradictum est Guilelmus Grassus, Guilelmus de Florano, consules Yporeiae, et Raimundus de Solerio, et Yporeius de Mercato, cum eis Ambaxatores, missi a parte, et nomine hominum et communis civitatis yporeiae ad recipienda predicta sacramenta ut supra legitur, in predicta concione et credentia unde plures cartae inde uno tenore scriptae sunt. Interfuerunt predicti testes.

+ Ego Ambrosius Ansisus iussu Ruffini Notarii hanc cartam ab eo traditam scripsi.

+ Ego predictus Ruffinus Notarius hanc cartam scribi feci et subscripsi.

V.

(1208 29 gennaio).

(Arch. civico di Vercelli, Liber acquisitionum, t. I, 123).

Anno Dominice Incarnationis millesimo ducentesimo octavo Indictione XI Die tercio ante Kalendas februariis. Nicolaus de Calvo Consul iusticie vercellensis Consciliis dromoni de tizione. Guilielmi astanove hizonis advocatis sociorum eius a parte comunis vercellarum contradixit..... notario yporiensi ne faceret instrumentum contradicionis de loco de costis preceptum a Guilelmo Grasso yporiensi. Actum in palacio comunis vercellensis presentibus testibus Guilemo de Maximo et Manfredo comice.

Ego Iacobus notarius Interfui et iussi infrascriptorum consulum hanc cartam scripsi.

VI.

(1208 - 29 settembre).

(Arch. civico di Vercelli, Liber acquisitionum, i. I, 123).

Anno Dominice Incarnationis millesimo ducentesimo VIII Indictione XII die secundo ante Kalendas Octobris dominus Albertus de Mandello vercellensis potestas vice et nomine comunis vercellensis dixit et submonuit enrico de florano comune comunis yporeie et vberto de turri ambaxatoribus comunis yporegiae ut dicebant quod paratus erat nomine infrascripte comunis attendere et observare ipsi comuni yporeie omnes concordias et omnia pacta que et quas Comune Vercellense Comuni Yporegiae facere debebat et versus illud Comuni tenebatur et facere iustitiam de omnibus et de omnibus ex quibus vellent comune vercellense apellare prout Iustitia requirit in omnibus et per omnia.

Actum sub palatio comunis vercellensis presentibus testibus Jacobo de Guidobono, Iohanne mangino, Mainfredo de Guidalardis.

Ego ? notarius iussu Nicolai de meleto notarii, hanc cartam scripsi ab eo traditam.

Ego Nicolaus predictus notarius de meleto hanc cartam scribi feci et subscripsi.

VII.
(1208 1 ottobre)

(Arch. civico di Vercelli, Liber acquisitionum, t. I, 123 r.).

Anno Dominice Incarnationis Millesimo ducentesimo octavo Indictione XII primo die mensis Octobris. Cum Dominus vbertus yporiensis prepositus vice yporiensis capituli ut dixit diceret quadam occasione quod appellabat ad imperium dominus Albertus de mandello potestas vercellensis dixit ipsi vberto quod paratus erat cuicumque de civitate yporeie tam comuni quam singularibus personis de iustitia respandere et servare omnimodo sicut inter illud vercellense et comune yporiense convenerunt. Actum in civitate Vercellense. In palatio comunis, Interfuerunt testes magister Jacobus de Cerrono, Jacobo de Guidalardis, Albertus de Tetaveglia, staphus de Vintebio et alii plures.

Ego Ambrosius notarius iussu Cantelmi notarii hanc cartam scripsi ab eo traditam.