Imágenes de páginas
PDF
EPUB

DOCUMENTI

I.

Papa Alessandro III conferma all'abazia di Lerino la donazione della chiesa di S. Maria (detta del Poggio) di Saorgio, fatta da Martino, vescovo di Ventimiglia.

(Tra il 1159 e 1181).

(Arch. des Alpes Maritimes, H, 949).

Alexander, episcopus, servus servorum Dei, filiis abbati et fratribus monasterii Lerinensis salutem et apostolicam benedictionem. Monet nos apostolice sedis auctoritas, cui licet immerito presidemus, et officium summi pontificis inducit ut sacras Dei ecclesias et eorum bona ne malignorum violentiis pateant vel rapine, deffendere satagamus et sub apostolice protectionis munimine confovere. Quocirca vestris justis postulationibus grato convenientes sensu ecclesiam sancte Marie de Saurgio, sicut a venerabili fratre nostro M. vingtimiliensi episcopo, vestro monasterio, cum sui approbatione capituli, pia liberalitate donata est et eam canonice ac rationabiliter possidetis vobis et monasterio vestro auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut nulli omnino hominum. liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si qui, autem hoc actemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Velletri, idibus decembris.

Questa carta conservata negli Archivi di Nizza, non è che la conferma della donazione fatta nell'ottobre dell'anno 1092 da Martino vescovo di Ventimiglia e dai canonici della cattedrale, della chiesa di S. Maria (detta poi del poggio) all'abate e ai monaci dell'isola di Lerino; donazione che era stata preceduta da consimile deliberazione presa il 4 gennaio dello stesso anno dagli abitanti di Saorgio nominati individualmente maschi e femmine, prova, come scrive il CIBRARIO (Econom, polit. del medioevo, tom. I, pag. 117), che non era ancora a Saorgio formale ordinamento del comune. Pare impertanto che dalla comunanza d'interessi e dall'usufruire dello stesso territorio, sorgessero i primi germi della comunale associazione, consacrata dall'intervento dell'organizzazione religiosa. Copia dell'istrumento passato dalla popolazione di Saorgio, si ha nei Monumenta historiae patriae, Chart. I, col. 696, e quella dell'atto vescovile si ha a pag. 416 della Storia della città di Ventimiglia; 2a edizione.

II.

Guglielmo arcivescovo di Milano e il Primicerio della Metropolitana da lui delegato a giudicare sull'elezione di Nicolò Lercari a vescovo di Ventimiglia, citano il Nicolò e due oppositori a dire le loro ragioni.

(1232 8 septembris).

(Archivio di Stato della città di Genova, Richieri, fol. 1, n. 535.
Liber magistri Salomonii notarii, pag. 764).

Guillelmus miseratione divina s. mediolanensis ecclesiae archiepiscopus dilecto in Christo fratri Nicolae Lercario canonico ecclesiae s. Mariae de Vineis Ianuensi salutem in Domino. Ut Vingtimiliensem ecclesiam non fatigemus indebite laboribus et expensis discretioni vestre praesentium auctoritate mandamus quatenus 15 die a festo s. Michaelis ita quod terminus ille, sit pro omnibus perentorius ad nostram accedatis praesentiam contradicturi quid quid volueritis electioni facte de dilecto filio Nicolao vigintimiliensis ecclesie canonico, ac etiam quae pro postulatione facienda de vobis ad eamdem ecclesiam proposituri racionabiliter videritis proponenda et tunc cum in talibus negociis mora sit non solum dampnosa sed etiam periculosa, volumus quod exceptiones vestras si quas intenditis proponere proponatis, alioquin tunc non obstante absentia vestra in ipso procedemus negotio secundum quod fuerit de juris ordine faciendum. Datum 1232 16 mensis augusti.

Item in sequenti instrumento.

A. primicerius mediolanensis dilecto in Christo fratri Ni. Lercario canonico ecclesiae s. Mariae de Vineis Ianuae salutem in Domino. Discretioni vestre presentium tenore clarescat, quod ven. pater, et dominus Wilielmus Dei gratia s. mediolanensis ecclesiae episcopus nobis commisit causam quae vertitur inter Odonem parmensem procuratorem praepositi presbiteri Fulconis presbiteri Dono Dei canonicorum vigintimiliensium ex una parte, et ex alia parte Nicolaum confratrem eorum super electione facta de ipso in vigintimiliensem episcopum audiendam si partibus placuerit fine canonico terminandum, immo quod licet idem archiepiscopus vos propter hoc ad certum vocaverit terminum obiecturos quid quid vobis placuerit electioni jamdictae seu proposituros pro electione, sive postulatione facta de vobis ad eamdem ecclesiam, vobis tamen ex abbundanti auctoritate ipsius archiepiscopi pagina praesenti mandamus quatenus in termino vobis per eundem archiepiscopum prefixum Mediolano per vos vel per sufficientem nuncium veniatis coram nobis ea, qua superius et in litteris d. archiepiscopi continentur legitime implecturi alioquin nonobstante absentia vestra in ipso negocio quantumcumque de jure poterimus procedemus.

Datum etc.

Trapassato nell'agosto dell'anno 1232 Guglielmo vescovo di Ventimiglia, adunatosi il capitolo per la elezione del successore, i voti andarono divisi fra Nicolò Lercari, canonico delle Vigne in Genova e Fulcone da Dervio canonico della cattedrale; laonde quest'ultimo insieme col canonico Donodei presentarono opposizione davanti la curia del metropolitano in Milano. Il documento che si pubblica segna il principio della lite, la quale ebbe fine colla rimozione del Lercari, come illegittimamente eletto; ma questi appellatosi a Roma, dove come figlio di Belmosto che era stato console del comune di Genova in Alessandria d'Egitto, e come subdelegato pontificio in una causa fra il comune di Genova e il vescovo di Savona e quindi come Legato genovese all'imperatore Federico II aveva non poche aderenze, riusci a veder annullata la sentenza del metropolitano e ad assumere il bastone pastorale. Le enormezze cui si abbandonò il nuovo eletto e che si leggono nelle bolle papali riferite dall'Ughelli e dal Cappelletti non lasciano campo a forbire la memoria di un prelato, che venne deposto e che il papa stesso ricusava di appellare fratello, frater noster, si dici debet.

III.

Divisione delle prebende canonicali.

(1260 13 maggio).

(Rogiti del notaio Giovanni da Amandolesio, tom. II, pag. 91,
conservati nel R. Archivio di Stato in Genova).

Anno MCCLX die XIII madii..... inter nonam et vesperas.

Nos Raynaldus prepositus, Nicholaus archidiaconus et capitulum ecclesie vintimiliensis videlicet presbiter Otto sacrista, Ugo Melaginus, Gulielmus Malleus et Iacob de Unelia canonici vintimilienses, attendentes per rei evidentiam quod introitus dicte ecclesie propter destructionem civitatis nostre exiles et tenues sint effecti volentes hujusmodi tenuitati ac utilitati ac servicio dicte ecclesie salubriter, deliberatione prehabita, providere ita quod statuta sive ordinamenta jam edita per dictum capitulum, accedente consensu et voluntate venerabilis patris bone memorie domini fratris Iacobi episcopi vintimiliensis pro bono et utilitate dicte ecclesie et capituli vintimiliensis juramento valata et postmodum per eumdem dominum episcopum ac per sedem apostolicam confirmata ad octonarium provenientes numerum prebendarum sicuti in dictis statutis plenius continetur, earumdem prebendarum divisionem sic duximus faciendam. Et primo ab aqua Nervie ultra per totum territorium civitatis Vintimilii versus januam cum omnibus terris et cultis quam incultis et decimis et juribus pertinentibus ad dictam ecclesiam vintimiliensem cum terra de novo empta ab Oberto de Papia et filiabus sint due prebende, que prebende evenerunt in parte domini Raynaldi prepositi supradicti. Item a dicta aqua Nervie usque ad flumen Rodorie per totum territorium Vintimilii cum terris omnibus cultis et incultis decimis et quartis et juribus ad prefatam vintimiliensem ecclesiam pertinentibus exceptis terris omnibus a sancto Martino et braida de sancto Honorato et vinea de Sigestro cum fossis et hortis contiguis ipsi vinee pertinentibus ad dictam ecclesiam, et excepto tota insula que fuit quondam Bonici, sit una prebenda que venit in parte dicti Iacobi Vacche de Unelia. Item omnes terre culte et inculte que sunt supra seu prope ecclesiam sancti Martini a fossato Resatelli citra versus Vintimilium pertinentes ad dictam vintimiliensem ecclesiam cum braida de sancto Honorato et cum vinea de Sigestro et fossis et hortis contiguis ipsi vinee supradictis cultis et incultis cum omnibus superpositis pertinenciis et juribus sint due prebende que prebende evenerunt in parte dicto Nicholao archidiacono et Gulielmo Malleo supradictis. Item a dicto flumine Rodorie usque ad fossatum Lactis acuente usque ad collam de cornario infra dictos confines cum ficeto de Clusa et medietate zerbi de Lacte versus mare cum omnibus terris cultis et incultis, decimis, quartis et juribus pertinentibus extra civitatem Vintimilii ad dictam ecclesiam vintimiliensem cum duabus partibus dicte insule Bonici sicut percipiet prepositus Vintimilii sicut sors ei dederit sit una prebenda que evenit in parte dicto presbitero Ugoni Melagino. Item a fossato Lactis versus Monacum cum omnibus aliis terris cultis et incultis que non sunt supra nominate decime et quarte tam tocius territorii Vintimilii quam Podii Pini usque ad fossatum de Gorbi versus Monacum sicut protenditur per totum territorium Rochebrune tam in terris cultis quam incultis quartis et decimis sit una prebenda. Item annuum censum sive procurationem ecclesie Rochebrune et insuper tascas pertinentes ad dictam vintimiliensem ecclesiam a dicto fossato de Gorbi ultra versus Monacum que remaneant dicto vintimiliensi capitulo in comune. Item quod omnes bestiolae, que dant pro decima de territorio Vintimilii et Rochebrune et Podii Pini et cetere

pensiones pertinentes ad dictam ecclesiam vintimiliensem sint in communi. divisione in aliquo non obstante que prebenda evenit in parte domino Ottoni vicecomiti. He autem de..... unanimiter et concorditer per dictos Raynaldum prepositum et Nicholaum archidiaconum et capitulum usque ad annos viginti computato plus quantum placuerit dicto capitulo predictis capitulis et statutis in suo robore suprà manentibus inviolabiliter observentur. Ubi vero aliquorum malicia faciente et operante alicui vel aliquibus de predictis canonicis prebenda sive aliquod de porcione sibi assignata ut superius continetur inquietaretur vel ordo vel eidem vel ejusdem modo aliqua questio moveretur vel ab aliquo in terris sive in aliis indebite teneretur sumptibus omnibus dicti capituli usque ad decisionem tocius questionis finaliter adiuvetur et pariter sublevetur ex quibus per eosdem vel aliquem ipsorum esset dicto preposito et capitulo denunciata salva tamen in his omnibus bona fide etc..... Actum in canonica predicte ecclesie vintimiliensis presentibus testibus Paulo preposito monasterii sancti Ampelii, Oberto Seestro, Gaudioso Baaluco et Ottone Gandulpho anno et indictione supradictis.

Di questa carta abbiamo riferito il sommario nella Storia di Ventimiglia, il quale vien dato dal RICHIERI nel Fogliazzo dei notari; ma la sua importanza ci ha indotto a cavarla intiera dai rogiti del notaio Giovanni da Amandolesio, ripromettendoci dai nomi delle diverse località di completare la toponomastica del comune. Grande luce poi essa serve a gettare sulle conseguenze dei lunghi e ripetuti assedii della città e sulla rovina materiale seguitane, preponendosi ad essa queste parole: attendentes per rei evidentiam quod introytus dicte ecclesie propter DESTRVCTIONEM CIVITATIS NOSTRE exiles et tenues sint effecti. Licenziatine dal vescovo e dal sommo Pontefice i canonici riducono ad otto le prebende della cattedrale. Si fa pure menzione in questo documento dell'insula que fuit quondam Bonici, ed è la stessa senza dubbio, che alzavasi in mezzo al letto del Roja in prossimità dei molini e della quale parla un rogito dell'anno 1192 col nome di Insula de gorretis (Vedi CAIS, I Conti di Ventimiglia, pag. 130).

IV.

Papa Urbano IV delega il preposito della Cattedrale di Ventimiglia a decidere una lite insorta fra l'abate di Lerino e Guglielmo Bonfigli, sacrista della chiesa di Riez, che aveva occupato il Priorato di Albiose.

(1262 13 gennaio).

(Arch. des Alpes Maritimes, H, 861).

Urbanus episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio preposito vigintimiliensi, salutem et apostolicam benedictionem. Dilecti filii abbas et conventus monasterii Lirinensis, ad Romanam ecclesiam nullo medio pertinentis, nobis conquerendo monstraverunt quod Guillelmus Bonifilii, sacrista ecclesie Regensis, prioratum de Albiosc, Regensis diocesis, ad monasterium pleno jure spectantem contra justiciam occupavit et illum detinet occupatum in dicti monasterii prejudicium et gravamen. Ideoque discretioni tue per apostolica scripta mandamus quatenus, partibus convocatis, audias causam et appellatione remota, debato sine decidas, faciens quod decreveris per censuram ecclesiasticam observari. Testes autem qui fuerint nominati si se gratia, odio vel timore subtraxerint, censura simili, appellatione cessante, compellas veritati testimonium perhibere. Datum apud Urbemveterem, idus januarii, pontificatus nostri anno secundo.

Il preposito non nominato dal Papa, pare fosse Rinaldo, ricordato dal documento DCCCLII del Liber iurium, tom. I. La presentazione al vescovo del preposito della cattedrale, prima dignità che precedeva all'arcidiacono e al primicerio, spettava alla nobile famiglia Moro, dalla

quale passò nella De-Giudici, il che spiega perchè vi risiedessero per un secolo membri di questo casato. Al preposito di Ventimiglia si rivolgeva nel 1177 papa Urbano III incaricandolo di vegliare affine non venissero distratte le rendite del monastero di Lerino (Cais, I Conti di Ventimiglia, pag. 129). Ad altro successore in questa dignità si rivolgeva il sommo Pontefice Giovanni XXI nel 1285, per crearlo arbitro in una lite fra l'abbazia di S. Ponzio ed il capitolo della cattedrale di Nizza (Chartrier de Saint Pons, pag. 111). Durante lo scisma occidentale si ha un preposito eletto dal vescovo Benedetto Boccanegra, ed è Bartolomeo Vernazza nel 1384; mentre contemporaneamente si vede rivestito della stessa carica Stefano De Giudici.

V.

Guglielmo vescovo di Ventimiglia interviene ed approva la donazione delle signorie di Mentone, Poipino, Castellaro ed altri luoghi, fatta da Guglielmo Vento al figlio Emanuele.

(1279 20 febbrajo),

(Quest' atto si conserva negli Archivi di Monaco,
Archives secrètes, carton A, 2, dossier n. 2).

In nomine domini amen. Anno ejusdem MCCLXXVIII die xx februarii, inter nonam et vesperas in presencia venerabilis patris domini Guillelmi, dei gratia vintimiliensis episcopi, et testium infrascriptorum ad hoc specialiter rogatorum et publicarum personarum scilicet Guillelmi Francisci, Guillelmi Barbarubee et Vivaldi Speroni notariorum, dominus Guillelmus Ventus, civis Ianue dedit, cessit tradidit et donavit pure et libere et irrevocabiliter inter vivos, Manuelli Vento, filio suo emancipato, ut dicitur presenti et recipienti, castrum Mentoni, Podiipini et castrum Castilionis et eorum territoria cum suis pertinenciis et omnia bona sua mobilia et immobilia et jura que dictus dominus Guillelmus habet in dictis castris Mentoni, Podiipini et Castilionis et eorum territoriis et pertinenciis ipsorum et visus est habere et tenere et possidere, seu quasi in predictis, et jura que ipse habet in Castellario et eciam in civitate Nicie et in eorum territoriis, tam in dictis castris quam in dictis territoriis et tam in civitate Ianue quam districtu et omnia alia jura et actiones reales et personales utiles et directas que et quas habet in dictis castris et que habet in civitate Ianue et ejus districtu et ubicumque inventis. Promittens dictus dominus Guillelmus per se et suos heredes dicto Manuelli presenti et recipienti pro se et suis heredibus propria et spontanea voluntate et pura et non coactus nec circumventus predicta omnia et singula habere firma et tenere et non contrafacere vel venire per se nec heredes suos nec impedire nec substrahere immo ea et omnia singula defendere et servare ab omni persona collegio et universitate et privata seu privatis personis, suis propriis expensis remissa eidem Manuelli et heredibus necessitate denunciationis defendendi in jure. Quod si non fecerit predictus dominus Guillelmus vel venerit contra predicta vel quelibet ipsorum seu quovis ingenio eidem Manuelli subtrahere quesiverit, penam dupli de quanto nunc valent dicta castra et omnia predicta et bona tam mobilia quam immobilia que habet in dictis castris et eorum territoriis et in districtu Ianue et que reperirentur eidem Manuelli stipulanti dare restituere sive solvere promisit, qua pena soluta vel eciam exacta, nihilominus ratum sit partum. Et propterea et dictis omnibus et singulis firmiter observandis omnia bona sua presentia et futura eidem Manuelli pignori obligavit. Insuper ex nunc possessionem corporalem dictorum castrorum et jurium ad ista castra pertinencium et territorium eorum et jurium et bonorum que habet vel ad ipsum quocumque casu posset pervenire tam in dictis castris et eorum territoriis ut in civitate Ianue et

« AnteriorContinuar »